روزی که مصدق درگذشت

در سالهای حکومت مصدق، ایران که پرچم مبارزه با استعمار و سلطه را به دوش گرفته بود تحت فشار و تحریم اقتصادی و تهدید نظامی انگلستان بود که یکی از سه قدرت آن زمان بشمار می رفت.

مصدق در تمامی طول عمر سیاسی خود به دمکراسی، حقوق بشر و آزادیهای مرتبط با آن عمیقا وفادار بود. وی هنگام فوت 87 ساله بود.

دولت دکتر مصدق که مورد حمایت قاطبه ملت بود در کودتای 28 مرداد سال 1332 که نتیجه توطئه مشترک انگلستان و آمریکا بود سقوط کرد.

وی بعد از سقوط دولتش به زندان افتاد و پس از تحمل دوران زندان تا پایان عمر در روستای احمد آباد ساوجبلاغ (نزدیک کرج) به صورت غیر قانونی در تبعید و حصر قرار داشت.

در روزهای واپسین عمر که شدیدا بیمار بود اجازه داده شده بود به تهران و به بیمارستانی که فرزندش در آن طبابت می کرد منتقل شود.

جز برای اعضای فامیل، وی در اینجا هم ممنوع الملاقات بود و روزنامه نگاران حتی اجازه نزدیک شدن به ساختمان بیمارستان را نداشتند و شبانه روز درخودروهای خود مقابل ساختمان «پارک هتل» نشسته و گوش بزنگ خبر از داخل بیمارستان بودند.

پس از فوت مصدق، دولت وقت یک اطلاعیه چند سطری بسیار کوتاه دراین زمینه به روزنامه ها داد و از آنجا که از مرده مصدق هم می ترسید اجازه برگزاری محلس ترحیم عمومی نداد چون گروهی از مردم تهدید کرده بودند که با پوشیدن لیاس مشکی و یا گفتن تسلیت به یکدیگر با صدای نسبتا بلند ماتم خواهند گرفت. ساواک خبرچین های خود را مامور پرونده سازی، مخصوصا در مدارس و سازمانهای دولتی کرده بود تا هرکس از دکتر مصدق یاد کند و لباس مشکی پوشیده باشد نامش را گزارش کنند و بعدا دستگیر شود.
دکتر مصدق بر پایه عقیده خود که شاه باید سلطنت کند نه حکومت، در دوران زمامداری اش اختیارات حکومتی را از شاه گرفت. در زمان او انتشار نشریه، تشکیل حزب و برگزاری اجتماعات سیاسی آزاد بود. وی تحریر و توزیع کتب درسی را از انحصار دولت خارج کرد تا کتابهای تاریخ مدارس دیکته دولت و مبلّغ قدرتهای خارجی مسلط بر ایران نباشند.

مورخان معروف جهان مصدق را احیاء گر ناسیونالیسم ایرانی خوانده و نوشته اند که به همین دلیل، وی حاضر به سازش با بیگانگان بر سر منافع ایران نبود.

به نوشته این مورخان مصدق در جهان سوم چراغی را روشن کرد که تا پایان «استعمار کهنه» روشن بود. وی به ملل تحت ستم هشدار داده بود که پس از استعمار کهن (استعمار اروپایی که از زمان یافتن راههای دریایی ـ آغاز سده شانزدهم آغاز شده بود)، استثمار و سلطه با لباسی تازه برجای آن خواهند نشست. به عبارت دیگر استعمارگران تنها لباس عوض می کنند و ....

پس از پیروزی انقلاب در بهمن ماه 1357، هرساله به مناسبت زادروز و وفات دکتر مصدق در آرامگاه او در احمدآباد که از ابنیه ملی وطن بشمار آمده است مراسمی با حضور هزاران تن برگزار می شد.

در نخستین مراسم از این دست که در اسفندماه 1357 برگزارشد بیش از یکصد هزار تن از تهران و شهرهای دیگر به احمدآباد رفته بودند. تا پایان سال 1356 بردن نام مصدق در رسانه های وطن، مدارس و سازمانهای دولتی ممنوع بود.