کشف 10 کاسه سر بدون تن در آرامگاه کوچک عیلامی یکی از دستاوردهای مهم
کاوش‌های بالنجان است. نحوه تدفین این کاسه‌های سر یکی از عجیب‌ترین
نحوه‌های تدفین تاریخ ایران به شمار می‌رود. در این تدفین یک کاسه سر در
کنار یک ظرف سفالین به خاک سپرده شده است.
به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی؛ کامیار عبدی، باستان‌شناس امروز در
یازدهمین همایش باستان شناسی ایران در گزارش "تمرکزگرایی و تفرق‌گرایی در
حکومت عیلام در دشت شوشان" از آخرین دستاوردهای کاوش بالنجان خبر داد.
عبدی در این گزارش، خبر از کشف آثار معماری مهمی نظیر 3 آرامگاه با
شیوه‌های مختلف تدفین داد که یکی از آرامگاه‌ها به صورت سالم و دست نخورده
باقی مانده‌است. در این آرامگاه کوچک عیلامی 10 کاسه سر بدون تن به دست
آمده که نحوه تدفین آن‌ها به صورت یک کاسه سر بدون تن و یک ظرف سفالین کنار
آن بوده‌است.
کشف 50 اسکلت انسانی، 16 گل نبشته و حدود 60 پیکرک کوچک و بزرگ گل پخته از
جمله دیگر یافته‌های این کاوش بوده است. قدمت آثار کشف شده در این تپه به
اواخر دوره عیلام قدیم (حدود 1900 تا 1700 پیش از میلاد) می‌رسد.
این کاوش‌ها که آموزشی، پژوهشی و پایستاری (حفاظتی) بوده در تیرماه سال 89
به پشتیبانی مالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول در بالنجان انجام
شده‌است.
آرامگاه خالی با پاکت چیپس و ظرف پلاستیکی نوشابه
کامیار عبدی، در این گزارش همچنین اشاره به وضعیت نامناسب بالنجان پیش از
کاوش کرده و گفت: «زمانی که برای نخستین بار در سال 83 از بالنجان بازدید
شد، با صحنه وحشتناکی رو به رو شدیم. این تپه پیش از انقلاب برای کشاورزی
تسطیح شده بود و عشایر روی این تپه‌ها چادر زده و به گفته برخی از افراد
حاضر در آنجا، بسیاری از این عشایر اقدام به حفاری غیرمجاز در این محوطه
کرده بودند.»
به گفته او، هرچند کاوش‌های بالنجان در سال 89 آغاز شد اما این زمانی بود
که دیگر عشایر از آنجا کوچ کرده بودند. کشف یک آرامگاه خالی اما سندی بود
بر انجام حفاری‌های غیرمجاز در این منطقه».
او همچنین گفت که این آرامگاه‌های کشف شده دارای معماری نسبتا سالمی بود
اما داخل این آرامگاه از سوی حفاران غیرمجاز خالی شده و متاسفانه تنها یک
پاکت چیپس و ظرف پلاستیکی نوشابه از آن به دست‍آمد.
عبدی همچنان گفت که اشیاء یافت شده در این کاوش اکنون وضعیت مشخصی ندارند و در دانشگاه دزفول نگهداری می‌شوند.
به گفته او، مسئولان دانشگاه آزاد دزفول قول داده بودند که نه تنها این
اشیاء در موزهای (در ساختمانی جدید) به بهترین شکل حفاظت شود، بلکه هزینه
مرمت اشیاء نیز پرداخته شود. از سوی دیگر سازمان میراث فرهنگی طبق روال هر
کاوش خواستار تحویل گرفتن این اشیاء بود.
عبدی گفت: «از آنجاییکه فرصت یک ساله‌‌ای به باستان شناسان برای مطالعه
روی اشیاء داده می‌شود، ما از این فرصت استفاده کردیم تا موزه از سوی
دانشگاه راه اندازی شود. متاسفانه نزدیک دو سال از این ماجرا می‌گذرد ولی
هنوز موزهای برای نگهداری از این اشیاء آماده نشده و مسئولان دانشگاه به
وعده خود برای پرداخت هزینه مرمت اشیاء که اکنون در هفت تپه است، عمل
نکرده‌اند.»
آنچه در دوره تمرکزگرایی و تفرق گرایی عیلامی گذشت
عبدی که پیشتر مقاله‌ای درباره "تمرکزگرایی و تفرق‌گرایی در حکومت عیلام در
دشت شوشان" نوشته بود، با این سوال که آیا بالنجان می‌توانسته مربوط به
یکی از واحدهای سیاسی کوچک دوره انتقالی عیلام قدیم به میانه باشد، بالنجان
را کاوش کرده است.
او با بررسی تغییر در الگوی استقراری و بسامد و ماهیت منابع مکتوب چنین
مطرح کرد که در حد فاصل دوره عیلام قدیم تا دوره عیلام میانه (حدود 1700 تا
1500 قبل از میلاد) حکومت عیلام در دشت شوشان تمرکزگرایی خود را از دست
داده و به واحدهای سیاسی کوچک با قلمرو و حوزه نفوذ محدود تقسیم شده‌است.
بر اساس شکل و اندازه محوطه و سفال سطحی چنین به نظر رسید که بالنجان
احتمالا می‌توانسته مربوط به یکی از واحدهای سیاسی کوچک باشد.
با این وجود به دلیل از بین رفتن بسیاری از لایه‌های باستان‌شناسی محوطه بسیاری از این سوالات بدون پاسخ مانده است.
عبدی دراین باره می‌گوید: «خوبی باستان شناسی در این است که اگر پاسخ
پرسش‌های اولیه حین کاوش داده نشود، هنوز فرصت برای پاسخ به سوالات و
ابهامات مربوط به آن محوطه وجود دارد.»
چالش بر سر عیلامیان
در انتهای ارایه گزارش "جعفر مهرکیان"، باستان شناس ایذه با اشاره به
صحبت‌های عبدی در مورد کم رنگ بودن مطالعات دوره عیلامی در ایران و تمرکز
توجه‌ها به نام کوروش و دوره بعد از این پادشاه، رو به دانشجویان حاضر گفت:
«در ایران تا کنون مطالعات بسیاری در این حوزه از سوی بسیاری از
باستان‌شناسان همچون دکتر خلیلیان و کابلی و ... انجام شده است. و این نحوه
صحبت درباره دوره عیلامی اشتباه است.»
هرچند که به دلیل وقت مسئولان نشست شاهرخ رزم جو و علی موسوی نتوانستند فرصتی به عبدی برای پاسخ به این اعتراض مهرکیان بدهد.
عبدی در گفت و گو با chn گفت که مطرح شدن بحث های کنونی در توجه به کوروش و
دوره بعد از او، به معنی کمرنگ کردن کارهایی که پیش از این شده نیست. در
پژوهشکده باستان شناسی این معمول است که باستان شناسان برای کاوش های
مختلفی مربوط به دوره های مختلف تاریخی اعزام می‌شوند ولی این دلیل نمی‌شود
که آن‌ها متخصص آن حوزه شوند.
