معمولاً یک گسل فعال بیشتر از آنچه که در ذهن ماست، می‌تواند خطرناک باشد. شاید در ذهن عموم مردم در موضوع زلزله تهران، تنها برخی مناطق دارای گسل می‌توانند خطرآفرین باشند که غیر از گسل‌های اصلی و شناخته‌شده مانند شمال تهران، ری و مشاع که از شمال‌شرق تهران شروع می‌شود و از رودهن، بومهن، دماوند و فیروزکوه عبور می‌کند و به سمت مازندران می‌رود، گسل‌های دیگر اطراف تهران هم می‌تواند مهم باشد.
امروز سالگرد زمین‌لرزه‌ای است که با وقوع آن در شهر کوچک بم در سال ۱۳۸۲ همه ایرانیان عزادار شدند، چرا که بزرگی ۶.۶ ریشتری آن، رقمی حدود ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر کشته را با خود به همراه داشت. وقتی شبکه‌های تلویزیونی هر ساعت ویرانی‌ها و آمار حادثه‌دیدگان و کشتگان را نشان می‌داد، هر یک از ما با دیدن تصاویر اشک می‌ریختیم. به همین مناسبت روزی با عنوان روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شد تا در صورت وقوع زمین‌لرزه، مردم و مسئولان با آگاهی بیشتری بتوانند با آن مواجه شوند. امری که در هر نقطه از کشور می‌تواند اجتناب‌ناپذیر باشد اما برای شهری مانند تهران اگر توجه کافی نداشته باشیم، می‌تواند فاجعه بزرگی را با خود به همراه بیاورد؛ همان فاجعه‌ای که هر کدام از شهروندان با فکر کردن به آن لرزه بر اندامشان می‌افتد.
وقتی صحبت از زلزله می‌شود، معمولاً یک گسل فعال بیشتر از آنچه که در ذهن ماست، می‌تواند خطرناک باشد. شاید در ذهن عموم مردم در موضوع زلزله تهران، تنها برخی مناطق دارای گسل می‌توانند خطرآفرین باشند که غیر از گسل‌های اصلی و شناخته‌شده مانند شمال تهران، ری و مشاع که از شمال‌شرق تهران شروع می‌شود و از رودهن، بومهن، دماوند و فیروزکوه عبور می‌کند و به سمت مازندران می‌رود، گسل‌های دیگر اطراف تهران هم می‌تواند مهم باشد. در واقع باید به‌جرأت گفت، نه‌تنها تهران بلکه تقریباً هیچ نقطه‌ای از کشور از موضوع گسل و زمین‌لرزه در امان نیست.
پس بهتر است در اولین قدم دنبال راه‌حل در امان ماندن از زلزله باشیم؛ دقیقاً مانند کشورهای زلزله‌خیز از جمله ژاپن که با وقوع زلزله‌های مهیب و دارای ریشترهای بالا هم کمترین خسارات به بار می‌آید.
اولین مسأله‌ای که مسئولان و کارشناسان این حوزه باید به آن دقت کنند، شناخت دقیق موقعیت گسل‌هاست، چرا که یک گسل 50کیلومتری زلزله‌ای بسیار متفاوت از گسلی با طول 500 کیلومتر ایجاد می‌کند، پس شناخت دقیق منطقه و داشتن نقشه قابل اطمینان خیلی مهم است.
در همین رابطه، به گفته دکتر مازیار حسینی؛ استاد دانشگاه و مهندس سازه و زلزله، بر اساس نوع و موقعیت گسل‌ها باید ضوابط و مقرراتی برای نحوه مواجهه تنظیم کنیم. باید به این موضوع توجه داشته باشیم که ساخت‌وساز روی گسل انجام نشود، اما می‌شود فضاهای سبز بدون مستحدثات پرتراکم در محدوده‌های گسلی ایجاد کرد و ساخت‌وساز را خیلی محدود انجام داد.
ساخت‌وساز روی گسل‌ها
از قدیم شنیده‌ایم که نباید روی گسل‌ها ساخت‌وساز انجام شود، اما همواره شاهد هستیم که در محدوده گسل‌ها ساختمان‌سازی انجام می‌شود و بسیاری مواقع هم در مناطقی از بالای شهر برج‌هایی بلند با قیمت‌هایی گزاف به‌راحتی خرید و فروش می‌شوند.
حسینی درخصوص ساخت‌وساز روی گسل‌ها یا در حریم گسل‌ها معتقد است: این قبیل ساخت‌وسازها باید تابع ملاحظاتی باشد که به نوع مکانیسم گسل بستگی دارد. نکته مهم این است که بالای 98 درصد شهرهای ایران در محدوده زون‌های گسلی ایجاد شده‌اند. پس نه‌تنها تهران بلکه هرجای ایران در معرض خطر زلزله قرار دارد.
در پاسخ به این پرسش که چرا ساخت‌وساز روی گسل‌ها یا اطراف آنها صورت می‌گیرد، یک دلیل کارشناسی و منطقی وجود دارد، آن هم این است که آبادانی به گسل ربط دارد، چون آب پشت صفحه گسل جمع می‌شود و مردم ایران هم در قدیم آب را با قنات از صفحه گسلی داخل شهر می‌آوردند.
به اعتقاد حسینی، راه‌حل این است که ساختمان‌ها را خوب بسازیم، در این صورت است که زلزله باعث آسیب نمی‌شود. در حال حاضر علم مهندسی سازه پیشرفت زیادی کرده و می‌توان ساختمان‌های بدون خسارت یا با خسارت محدود ساخت. باید این را هم باور کنیم که زلزله باعث حیات کره زمین است. اگر زلزله نبود، اصلاً البرز و زاگرسی وجود نداشت.
او با اشاره به این نکته که هر ساختمانی باید شناسنامه فنی داشته باشد، ادامه می‌دهد: با داشتن شناسنامه فنی دیگر ساختمانی روی حریم گسل ساخته نمی‌شود، هنوز معلوم نیست کدام نهاد باید شناسنامه فنی ارائه کند ولی این مهم باید دنبال شود تا وقتی پایان‌کار داده می‌شود، ضوابط مربوط به این مسأله هم در آن رعایت شده باشد.
در صورت وقوع زلزله چه باید کرد؟
وقوع زلزله امری غیرقابل پیش‌بینی است از این رو عقل سلیم حکم می‌کند، برای جبران و کاهش خسارات ناشی از وقوع زلزله، خانه محل سکونت را بیمه کنیم و برای اینکه کمترین خسارت ممکن ناشی از زلزله بر ما تحمیل شود، با نکات اولیه ایمنی در این حوزه آشنا شویم.
برهمین اساس، مدیرکل آموزش‌های همگانی معاونت آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر با اشاره به اینکه باید عیوب سیم‌کشی ساختمان، نشت لوله‌های گاز و ترکیدگی لوله‌های آب و فاضلاب را رفع کنید، در خصوص آمادگی و ایمنی در برابر زلزله توضیح می‌دهد: راه‌های خروجی خانه و ساختمان برای مواقع اضطراری شناسایی شود. راه‌های ورودی و خروجی، راه‌پله‌ها و راهروها از وسایلی که ممکن است بر اثر وقوع زلزله سقوط کنند و مسیر خروجی را در مواقع اضطراری ببندند، خالی یا در جای خود محکم شود. در نهایت هم با مشارکت همه اعضای خانواده عوامل خطرساز را در ساختمان شناسایی و رفع کنید.
به گفته نواب شمس‌پور، آبگرمکن، یخچال، فریزر، اجاق‌گاز و اشیای بلند و بسیار سنگین را با بست یا تسمه‌های مناسب، به کف و دیوار منزل محکم کنید. همچنین کمد لباس، قفسه‌ها، بوفه‌ها، آینه‌ها و تابلوهای دیواری منزل را نیز در جای خود محکم کنید.
اشیای بزرگ یا سنگین و همچنین ظروف شیشه‌ای، ظروف چینی و سایر اشیای شکستنی و ظروف حاوی مواد خوراکی و شیمیایی را در قفسه‌های پایین کابینت و کمد قرار دهید. لوسترها و روشنایی‌ها را در جای خود محکم کنید. از شیشه‌های سکوریت یا لایه‌های ایمنی و برچسب‌های مخصوص شیشه برای پنجره‌ها استفاده کنید. اشیا و ملزوماتی را که در خارج از ساختمان قرار دارند مانند کولرها، لوله‌های دودکش، گلدان‌ها و … در جای خود محکم کنید و آنها را در مکان‌هایی قرار دهید که خطر سقوط نداشته باشند.
تمرین مداوم نحوه پناه‌گیری
نکات کوچکی را که به کاهش آسیب‌ها کمک می‌کنند، رعایت کنید؛ در هر اتاقی، محل‌های کم‌خطر را مشخص کنید، مثلاً زیر یک میز مستحکم، کنار ستون‌های اصلی، کنار یا کنج دیوارهای داخلی اتاق به دور از پنجره، قفسه کتاب یا هرگونه اسباب و اثاثیه بلندی که ممکن است روی شما بیفتد و در هر بار تمرین پناه‌گیری، در این محل‌ها پناه‌گیری کنید تا انجام این عمل در زمان وقوع زلزله، نیاز به صرف وقت نداشته باشد. به طور مرتب با اعضای خانواده، نحوه پناه‌گیری را تمرین کنید. مکان‌های پرخطر ساختمان را از قبیل کنار شیشه، پنجره، درهای خروجی، دیوارهای خارجی و … با مشارکت اعضای خانواده شناسایی کنید و هنگام شروع لرزش‌ها فوراً از این مکان‌ها دور شوید.
بعد از زلزله ممکن است سیستم‌های ارتباطی دچار اختلال شود و امکان ارتباط وجود نداشته باشد، بنابراین با افراد خانواده قرار بگذارید که اگر هنگام وقوع زلزله، بیرون از خانه بودید، کجا همدیگر را پیدا کنید؛ این محل باید جای امنی باشد که بر اثر زلزله احتمالی کمتر صدمه ببیند، مثلاً پارک نزدیک محل سکونت.
کیف شرایط اضطراری شامل جعبه کمک‌های اولیه، مقداری پول نقد، کپی کارت شناسایی اعضای خانواده و اسناد مهم، آب بسته‌بندی شده، غذای خشک و فاسدنشدنی، رادیوی باتری‌خور با باتری اضافه، چراغ قوه با باتری اضافه، مقداری طناب، کنسرو بازکن، سوت، وسایل بهداشت شخصی، لباس مناسب، کفش، زیرانداز پلاستیکی، داروهای مورد نیاز بیماران در خانواده و … را برای شرایطی که مجبور به ترک منزل بودید، تهیه کنید و برای تأمین حداقل نیاز سه روز اعضای خانواده تجهیز و در دسترس قرار دهید.
ایران
