ایسنا: گاه درد و رنج تا پوست و استخوان نفوذ کرده و راهش را از شریان‌های اصلی پیدا می‌کند و به افسردگی ختم می‌شود، تاب و توان را می‌گیرد و تحمل را سخت‌تر می‌کند تا جایی که طاقت طاق می‌شود و آدمی را گاها به دلیل ترس از قضاوت و سرزنش به خاموشی و سکوت و پایان زندگی می‌کشاند؛ سکوتی به بهای پایان دادن به جان که هر ۱۱ دقیقه یک نفر را در جهان به مرز «خودکشی» می‌رساند.
۹۰ درصد افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، براساس اعلام انجمن خانواده درمانی ایران، دارای سابقه اختلال روانی هستند و زمانی که فرد در اثر ابتلا به افسردگی راه نجاتی برای بهبود زندگی خود پیدا نمی‌کند و دچار درد و رنج فراوانی می‌شود، خودکشی و از بین بردن خود را به‌عنوان تنها راه نجات تلقی می‌کند.
از سویی دیگر نیز طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، عامل ۵۸ تا ۶۰ درصد از موارد اقدام به خودکشی اختلال «افسردگی» است و به همین دلیل این اختلال روانی بالاترین موارد اقدام به خودکشی را دارد، بنابراین زمانی که در یک جامعه افسردگی افزایش پیدا کند در ۶۰ درصد از افراد درگیر با افسردگی، احتمال اقدام به خودکشی وجود دارد.
در این میان اما در سال گذشته نیز سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که سالانه بیش از ۷۰۰ هزار نفر در سراسر جهان مرتکب خودکشی می‌شوند و به عبارتی، هر ۱۱ دقیقه یک مرگ خودخواسته به دست انسان رقم می‌خورد.
در ایران اما، آمارها حاکی از فوت ۴۰۰۰ نفر به صورت سالانه است، به طوریکه سردار سعید منتظرالمهدی- معاون فرهنگی و اجتماعی فراجا در جدیدترین اظهارات خود ضمن بیان اینکه خودکشی رفتار مهلک و یکی از فاجعه‌بارترین رفتارهای خاص بشر است که در آن، آدمی از سر تعمد درپی ستاندن جان خویش و پایان بخشیدن به زندگی بر می‌آید، اعلام کرد که حاصل این اقدام تباه‌کننده در کشور ما جانباختن سالانه بیش از ۴۰۰۰ نفر و آسیب دیدن شدید ۱۰ تا ۲۰ برابر این تعداد است.
«روایت درباره خودکشی را تغییر دهید»
صحبت درباره غم و غصه‌ها باعث تخلیه هیجان و امکان کمک به افراد را فراهم می‌کند
در همین راستا، حمید یعقوبی، رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران به مناسبت روز جهانی پیشگیری از خودکشی در گفت‌وگویی با ایسنا، به تحلیلی از وضعیت خودکشی در ایران و جهان و راه‌های پیشگیرانه از این اقدام پرداخت.
او ضمن بیان اینکه انجمن بین‌المللی پیشگیری از خودکشی، سالانه شعاری را در روز ۱۰ سپتامبر به مناسبت روز جهانی پیشگیری از خودکشی اعلام می‌کند، به ایسنا گفت: این انجمن به دلیل اهمیت موضوع از سال ۲۰۲۴ تا سال ۲۰۲۶ را به نام «روایت درباره خودکشی را تغییر دهید و درباره خودکشی صحبت کنید» نامگذاری کرده است. علت نامگذاری این شعار برای مدت سه سال پیاپی این است که افراد دارای افکار خودکشی، معمولا از ترس سرزنش دیگران با اطرافیان خود صحبت نمی‌کنند و همین موضوع ممکن است به قیمت دست زدن به خودکشی و پایان عمرشان تمام شود؛ این درحالیست که پژوهش‌ها نشان می‌دهد صحبت درباره غم و غصه‌ها نه تنها باعث تخلیه هیجان شده، بلکه امکان کمک به افراد را فراهم می‌کند.
وی ادامه داد: اینگونه صحبت کردن موجب آرامش و تسکین درد فرد خواهد شد و اطرافیان متوجه افکار خودکشی او می‌شوند. این درحالیست که متاسفانه در جوامع مختلف، صحبت درباره امر خودکشی سخت و دشوار است.
«خودکشی» و تابوی صحبت کردن درباره آن
یعقوبی صحبت درباره خودکشی را نوعی تابو عنوان کرد و گفت: مردم عموما به شکوه‌های بدنی نسبت به شکوه‌های روانی بهتر توجه می‌کنند. از دید مردم شکوه‌های روانی به منزله غر زدن، آیه یاس خواندن و ضعیف‌النفس بودن تلقی می‌شود. از سوی دیگر میان مدیران و مسئولان کشورها صحبت و بیان آمار و حتی صحبت بین خانواده‌ها نوعی «تابو» است، به این معنی که اگر در خانواده‌ای جوانی دست به خودکشی بزند، خانواده و فامیل علت مرگ او را دلیل دیگری اعلام می‌کنند.
وی تصریح کرد: دلایل مختلفی برای خودکشی وجود دارد که بخشی از آن ناشی از مسائل اجتماعی و اقتصادی، بخشی ناشی از مسائل جهانی، تعاملات و نوع دیدگاه مردم به زندگی و به دنبال آن کاهش تاب‌آوری مردم و بخشی به دلایل ناشی از کمالگرایی جامعه ایرانی است.
رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران با بیان اینکه خودکشی در همه کشورها «تابو» تلقی می‌شود، و از همین رو آمارهای خودکشی در جهان همیشه کمتر از واقعیت اعلام شده است، توضیح داد: در همه کشورها تعداد خودکشی‌های رخ داده بیش از رقم اعلامی است، زیرا خانواده‌ها نیز دوست ندارند علت مرگ عضو خانواده‌شان را خودکشی اعلام کنند.
روند رو به کاهش خودکشی در جهان
۶۰ درصد کسانی که خودکشی می‌کنند زیر ۵۰ سال سن دارند
به گفته وی، براساس آمارهای جهانی از هر ۱۰۰ هزار نفر در جهان ۹ نفر خودکشی می‌کنند که این رقم در ۲۰ سال گذشته ۱۳ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر بوده است؛ به عبارتی میزان خودکشی در جهان به طور میانگین رو به کاهش است. در مجموع نرخ خودکشی در ایران نیز از میانگین جهانی کمتر است.
یعقوبی، از نظر میانگین سنی نیز، با استناد بر آمارهای جهانی، ۶۰ درصد کسانی که بر اثر خودکشی فوت می‌کنند را زیر ۵۰ سال سن اعلام کرد که در ایران این رقم بیشتر است ادامه داد: در ایران براساس آخرین آمار رسمی منتشر شده، در حال حاضر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر، ۷ نفر خودکشی می‌کنند و طبق آخرین آمارها، به تفکیک جنسیت نیز، خودکشی منجر به فوت در مردان بیشتر از زنان است.
چند درصد از خودکشی‌ها منجر به فوت می‌شود؟
وی در پاسخ به این سوال که چند درصد از خودکشی‌ها منجر به فوت می‌شود؟ بیان کرد: براساس آمارهای جهانی معمولا ۵ درصد از اقدام به خودکشی‌ها منجر به فوت می‌شود و به ازای یک مرگ ناشی از خودکشی، ۲۰ اقدام به خودکشی رخ می‌دهد؛ به عبارتی دیگر میزان اقدام به خودکشی ۲۰ برابر مرگ است که خوشبختانه خیلی از آنها نجات پیدا می‌کنند. از سویی دیگر یکی از عوامل خطر قوی برای پیش‌بینی خودکشی، سابقه قبلی اقدام به خودکشی است چراکه اگر کسی یکبار دست به خودکشی بزند، احتمال خودکشی مجدد در او، بیش از کسی است که تا به حال خودکشی نکرده است. در همین راستا سازمان جهانی بهداشت و وزارت بهداشت در کشورهای مختلف بر پیگیری کسانی که «اقدام به خودکشی کرده و زنده مانده‌اند» توصیه اکید دارد.
رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران در بخش دیگری از سخنان خود درباره اقدامات دستگاه‌های مختلف برای کاهش خودکشی توضیح داد و اظهار کرد: وزارت بهداشت برنامه ملی پیشگیری از خودکشی را درحالی با ۶ استراتژی تدوین و آن را جهت اجرا به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ کرده که این برنامه در عمل نتیجه‌ای نداشته است، زیرا آمارها حکایت از افزایش خودکشی در کشور دارد.
یک توصیه به "پزشکیان" برای کاهش پیشگیری از خودکشی
یعقوبی با انتقاد از چگونگی اجرای برنامه‌های پیشگیری از خودکشی در ایران، گفت: خودکشی پدیده‌ای چند وجهی و چند عاملی در ایران است؛ خودکشی دارای وجه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است و برای مبارزه با آن باید وزارت اقتصاد، وزارت نفت، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت رفاه، وزارت صمت، وزارت امور خارجه، نهادهای فرهنگی و... پای کار باشند. در این میان اما، باتوجه به شرایط کنونی کشور باید گفت در صورتی که دکتر پزشکیان بتواند با همین فرمان جلو برود و با فراهم کردن سرمایه اجتماعی برای دولت ایران و اعتماد در سطح بین‌المللی، منجر به بهبود سرمایه‌گذاری و اقتصاد در ایران شود می‌توان به کاهش آمار خودکشی در ایران طی دو تا سه سال آینده خوش‌بین بود.
نقشه راه کنترل خودکشی؛ تاسیس معاونت اجتماعی در دولت و پیگیری جدی اجرای برنامه‌ای ملی
وی در همین راستا به ارائه نقشه راهی برای کنترل خودکشی در کشور پرداخت و افزود: در وهله اول باید آمار خودکشی طی چند سال تثبیت شود تا شاهد روند کاهشی آن طی سال‌های آتی باشیم. پس از آن، در سطح ملی، باید وزارتخانه‌ها بر مبنای کاهش عوامل خطر برای خود ماموریت تعریف کرده و مسئولان نیز به جای پاک کردن صورت مسئله برای آن چاره‌اندیشی کنند. علاوه بر این نیز، در همین راستا، رئیس جمهور با تاسیس معاونت اجتماعی بر نحوه عملکرد همه دستگاه‌های مسئول در حوزه آسیب‌های اجتماعی ایران نظارت داشته باشد؛ در این شرایط این معاونت می‌تواند با تدوین برنامه ملی پیشگیری از خودکشی موضوع را به صورت جدی در دستور کار دستگاه‌ها قرار دهد.
یعقوبی با اشاره به اینکه نظریه‌های اخیر خودکشی بر تعلق اجتماعی تاکید دارند، یکی از دلایل خودکشی را تنهایی دانست و در همین راستا بر افزایش روابط اجتماعی و فامیلی خانواده‌ها با یکدیگر تاکید کرد.
نشانه‌های افرادی که قصد خودکشی دارند
وی در ادامه به تشریح نشانه‌های خودکشی در افراد پرداخت و افزود: همه افرادی که قصد خودکشی دارند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم آن را اعلام می‌کنند. نشانه‌های خودکشی به چهار دسته نشانه‌های کلامی مستقیم، کلامی غیرمستقیم، موقعیتی و رفتاری تقسیم می‌شود. در نشانه‌های کلامی مستقیم فرد به صورت مستقیم هدف خود را زبان می‌آورد که می‌خواهد خودش را بکشد. در این حالت معمولا اطرافیان فرد تصور دارند، اینگونه افراد به دنبال جلب توجه هستند؛ درحالیکه این باور نادرست است. در نشانه‌های کلامی غیرمستقیم که معمولا تشخیص آن سخت است، فرد از جملاتی مانند اینکه «دیگر نیاز نیست نگران من باشید» استفاده می‌کنند. در نشانه‌های موقعیتی، نیز افراد ممکن است در موقعیتی مانند ورشکستگی اقتصادی، قرار گیرند که آن موقعیت فرد را به سمت خودکشی سوق دهد.
رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران با اشاره به نشانه‌های رفتاری گفت: افرادی که قصد خودکشی دارند رفتارشان هم بوی خودکشی می‌دهد؛ مانند اینکه فرد جوانی وصیت‌نامه بنویسد، وصیت‌نامه‌اش را بازنویسی یا اموال و دارایی‌های زندگی‌اش را بذل و بخشش کند. به طور ناگهانی مذهبی یا غیرمذهبی شود.
یعقوبی با تاکید بر اینکه خودکشی قابل پیشگیری است، اظهار کرد: در صورت مشاهده یکی از نشانه‌های مذکور در اطرافیان، باید تکنیک «بتا» (بپرس، ترغیب کن و ارجاع بده) اجرا شود به این معنی که در صورت دیدن این نشانه‌ها در یکی از نزدیکان یا دوستانتان در ابتدا با فرد صحبت کنید، درمورد غم و غصه‌های او بپرسید، وقتی دیدید واقعا فرد قصد خودکشی دارد، او را به کمک گرفتن از دیگران ترغیب و به روانشناس ارجاع دهید. اگر مطمئن شدید که فرد نقشه خودکشی دارد اما علاقه‌ای به صحبت با کسی یا گرفتن کمک از کسی را ندارد، می‌توانید با سامانه ۱۲۳ اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.
سید حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با بیان اینکه خودکشی فقط خاص ایران نیست، به ایسنا گفت: براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت در سال گذشته، حدود ۷۰۰ هزار خودکشی در دنیا رخ داده که البته بررسی آمارهای سنوات اخیر حکایت از کاهش نرخ خودکشی در جهان دارد در ایران بررسی آمارها نشان می‌دهد که اگرچه نرخ خودکشی در ایران نسبت به سایر کشورها بسیار پایین‌تر است، اما به طور کلی نسبت به جهان این نرخ روند افزایشی دارد.
این عضو هیات موسس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران با بیان اینکه خودکشی پدیده‌ای جهان شمول است، به وضعیت شاخص اختلالات روان در ایران و تاثیر آن بر میزان خودکشی پرداخت و تصریح کرد: بحران‌ها همیشه تشدیدکننده اختلالات روانی و اعتیاد هستند و هرچقدر طولانی‌تر باشند، تبعات این چنینی آن افزایش می‌یابد. ایران طی چند سال گذشته با بحران‌های مختلفی از جمله سیل، بحران اقتصادی، کرونا و... دست و پنجه نرم کرده و شاید یکی از مسائل تاثیرگذار بر گرایش افراد به سمت خودکشی همین موضوع باشد.
موسوی‌چلک در همین راستا ضمن انتقاد از نبود طرحی جامع برای پیشگیری از خودکشی که براساس آن همه سازمان‌ها پای کار آورده شوند و تکالیف، گروه هدف و فرایند اجرا و شاخص‌های ارزیابی مشخص باشد، گفت: اگرچه چند سال گذشته طرحی تحت عنوان «بتا» در وزارت بهداشت نوشته شد، اما با رفتن مسئولان تحت‌الشعاع قرار گرفت. اما در مجموع هم عدم وجود یک طرح نباید به طور کلی جامعه را از مسیر پیشگیری از خودکشی دور کند. به طور کلی باید در سطح جامعه چند اقدام برای پیشگیری از خودکشی در نظر گرفت که شامل آموزش مهارت‌های زندگی، مداخله در بحران، تاب‌آوری، خودمراقبتی و... است.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ادامه داد: آموزش‌های ارائه شده در حوزه پیشگیری باید متناسب با مخاطب و زیست بوم هر منطقه و شرایط فرهنگی و خرده فرهنگ‌ها، جذاب و متنوع و متناسب با زیست بوم هر منطقه، مستمر، پایدار و جامع باشد. علاوه بر اقدامات پیشگیرانه، باید مهارت‌های شاد زندگی کردن، مسئولیت‌پذیری و مشارکت افزایش یابد.
موسوی‌چلک در خاتمه نیز در راستای مبارزه با خودکشی سامانه‌های تلفنی اورژانس اجتماعی و خدمات مشاوره‌ای و روانشناختی به دانش‌آموزان و والدین را معرفی کرد و افزود: خطوط تلفنی ۱۲۳ و ۱۵۷۰ از جمله سامانه‌های تلفنی هستند که افراد می‌توانند در صورت وجود مشکل یا مورد مشکوک به قصد خودکشی با آن تماس بگیرند.
