سرویس تاریخ «انتخاب»: نورالدین کیانوری دکترای مهندسی عمران و دبیرکل حزب توده از ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ بوده است؛ و نوه پسری شیخ فضل‌الله نوری و همسر مریم فیروز بود. وی در سال ۶۱ به جرم همکاری با شوروی دستگیر و در سال ۷۸ درگذشت. کتاب خاطرات نورالدین کیانوری، محصول پرسش و پاسخ‌های عبدالله شهبازی با اوست. این کتاب در سال ۱۳۷۲ توسط نشر اطلاعات منتشر شد. «انتخاب» روزانه بخش‌هایی از این کتاب را منتشر می‌کند
-من اصرار خاصی ندارم که در مسأله نفت شمال هدف شوروی حتماً هدف اقتصادی، یعنی کسب امتیاز و یا فقط هدف، سیاسی جلوگیری از نفوذ آمریکایی‌ها بود. این مسأله‌ای است که باید بر اساس اسناد و توسط محققین روشن شود. اجمالاً در این مسأله دو دیدگاه هست یک دیدگاه این است که اتحاد شوروی نیازی به منابع نفتی شمال ایران از نظر تأمین انرژی نداشت و خود دارای ذخایر کافی بود لذا اعزام کافتار ادزه صرفاً یک حرکت سیاسی بود تا مانع رسوخ کمپانی صهیونیستی رویال داچ شل و کمپانی‌های آمریکایی استاندارد واکیوم و سینکلر اویل در شمال ایران شود و به این هدف هم رسید زیرا مجلس مجبور شد که برای دک کردن شور و بها منع اعطای امتیاز نفت شمال پیشنهاد دکتر مصدق را تصویب کند. ظاهراً این دیدگاه همان نظر شماست. در مقابل عده‌ای از محققین معتقدند که چنین نیست و اتحاد شوروی واقعاً به نفت شمال ایران احتیاج داشت سماجت بعدی این دولت در کسب امتیاز فرق تاحدی که در موافقت نامه قوام ساد چیکف دستمایه خروج قوای شوروی از آذربایجان قرار گرفت. دلیل آن است. طبری در کژراهه مستندات جالبی بیان کرده است. او معتقد است که شوروی واقعاً به ذخایر ایران احتیاج داشت و مسأله نفت معضل بزرگ اتحاد شوروی در دوران پس از جنگ بود. طبری در بیان اهمیت نفت شمال ایران برای شوروی به مصاحبه استالین با بک مخبر آمریکایی اشاره می‌کند که گفته بود برای صنعتی کردن شوروی پس از جنگ به ۶۰ میلیون تن نفت نیاز دارد.
کیانوری: فراموش کردم بگویم که تقاضای شوروی برای نفت شمال ایران که ابتدا به صورت تشکیل شرکت پنجاه پنجاه ایران و شوروی مطرح شد؛ پس از رد شدن به تقاضای امتیاز تغییر یافت. نظر روشن من این است که شوروی برای جلوگیری از تبدیل شمال ایران به منطقه تحت اشغال آمریکا این پیشنهاد را کرد اگر نوشته طبری درباره مصاحبه استالین هم درست باشد. باز به نظر من این گفته در چارچوب پافشاری شوروی برای جلوگیری از واگذاری مناطق شمال ایران به عنوان امتیاز استخراج نفت به آمریکا بوده است. در حالیکه در آن زمان اثری از وجود نفت در مناطق شمالی ایران پیدا نشده بود و هنوز هم بجز گاز طبیعی در سرخس اثری از نفت در بخش شمالی ایران دیده نشده است.
- به هر حال هدف شوروی هر چه بوده باز عمل حزب توده قابل دفاع نیست. حزب توده در این ماجرا به مانند یک حزب ایرانی بلکه درست مانند یک مجری منویات سفارت شوروی عمل کرد و در حالی که نمایندگان فراکسیون توده در مجلس چهاردهم (رادمنش) صراحتاً مخالفت خود را با اعطاء امتیاز نفتی به بیگانه مطرح کرده بودند تغییر موضع داد و به دفاع از اعطاء امتیاز نفت شمال به شوروی پرداخت و از آن بالاتر حزب توده با حمایت علنی قوای ارتش سرخ علیه دولت ساعد به تظاهرات فرمایشی پرداخت آل احمد می‌نویسد که پس از این تظاهرات و با مشاهده حمایت قوای بیگانه شوروی از تظاهرات توده ای‌ها به خانه رفت و از شرم گریست. در واقع این سرآغاز سقوط کامل حزب توده به وابستگی چشم و گوش بسته بود و طبعاً بهانه لازم را به دشمنان حزب هم می‌داد تا از آن حد اعلای بهره‌برداری تبلیغاتی را بکنند.
کیانوری: من نظرم را درباره جریان تظاهرات علیه کابینه ساعد، که مصادف با ورود کافنارادزه و مطرح شدن پیشنهاد شوروی برای تشکیل شرکت مختلط نفت و پیداشدن چند کامیون سرباز شوروی در انتهای صف تظاهر‌کنندگان بود. گفتم به نظر من این نه تنها اشتباه بزرگی از رهبری حزب بلکه اشتباه بزرگتری از طرف شوروی بود که حزب ما را اینطور گرفتار این بدنامی کرد. البته این را هم باید بیفزایم که ما از اینکه کامیون‌های سربازان مسلح شوروی در پشت سر ما تظاهر‌کنندگان پیدا خواهند شد هیچگونه اطلاعی نداشتیم. به نظر من، پس از اینکه دکتر رادمنش در مجلس در ارتباط با واگذاری امتیاز نفت شمال به آمریکا اظهار داشت، که حزب ما با دادن هر گونه امتیاز به کشور‌های خارجی مخالف است، حزب می‌بایستی در مورد درخواست شوروی موضعگیری محتاطانه‌ای پیش می‌گرفت. ندادن رأی به پیشنهاد دکتر مصدق درباره غدغن کردن اعطاء هر گونه امتیاز نفت به کشور‌های بیگانه از طرف فراکسیون حزب توده ایران در مجلس چهاردهم، بدون تردید اشتباه جدی بود و به حیثیت حزب زبان فراوان رسانید.
