پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : دنیای اقتصاد نوشت: تاریخ کلانشهر تهران حکایت از تغییراتی دارد که مساحت این شهر در ادوار مختلف تاریخی به خود دیده است. طهران از همان زمان که توسط آغا محمد خان قاجار به پایتختی سلسله قاجار انتخاب شد تا کنون بارها و بارها با تغییر مساحت و به دیگر سخن تفاوت شکل مواجه شده است. به گونه‌ای که گاه شهری با شش دروازه بود و چندی بعد دروازه‌هایش به دوازده ارتقا می‌یافت. گاه شهری پنج‌ضلعی و گاهی هشت ضلعی می‌شد.
یکی از این تغییر شکل‌ها وایجاد خندق جدید دور شهر در روزگار ناصرالدین شاه اتفاق افتاد که بر اساس گزارشی از روزنامه دولت علیه ایران از آن آگاهی داریم. این گزارش که در شماره 612 این روزنامه به چاپ رسیده نشان می‌دهد که چگونه ناصرالدین شاه با وسعت بخشیدن به مساحت شهر طهران زمین‌های بیشتری برای ساخت و ساز در اختیار مردم گذاشت. اقدامی که تغییر نام طهران را هم به همراه داشت و از آن روز این شهر به نام دارالخلافه ناصره نام‌گذاری شد، هرچند که این نام بیشتر در مکاتبات یا اخبار مندرج در نشریات به چشم می‌آمد و در نزد عموم هنوز نام این ایالت طهران بود. اما متن و برداشت آزاد گزارش مذکور: در ابتدای گزارش دلیل چنین اقدامی به این صورت درج شده است: از آنجا که ناصرالدین شاه پیوسته در فکر بهبود حال رعیت و توسعه کشور ایران به ویژه شهر طهران است و چون این اوقات در شهر طهران وسعتی که در خور جمعیت دارالخلافه باشد نبوده است و مردم غالبا در خارج شهر ساکن شده‌اند رای پادشاه بر این قرار گرفت که به شهر وسعت بخشد به همین دلیل قرار شد شهر طهران را از سمت دروازه شمیران یک هزار و هشتصد ذرع و از سه جانب دیگر هر طرف یک هزار ذرع وسعت دهند تا مردم به فراغت درشهر زندگانی توانند نمود. در ادامه اشاره می‌شود که انجام این امر به مستوفی الممالک وزیرمالیه و میرزا عیسی وزیر دارالخلافه واگذار شده است و چند مهندس که با توجه به دیگر گزارش‌های موجود سایر منابع یکی از آنها «بهلر» نام داشت نیز برای تعیین حدود و طول عرض خندق جدید که پس از توسعه بخشیدن به شهر به وجود می‌آمد انتخاب شدند. همچنین وزیر مالیه و میزرا عیسی‌خان وزیر دارالخلافه متعهد شدند تا به نحوی این امر را انجام دهند که برای مترددین [عابران پیاده] معبری و مانعی ایجاد نشده و شهر از آفت سیل هم مصون بماند و سپس به شرح مراسم می‌پردازد که روز یکشنبه یازدهم شعبان 1284 برگزار شده است. مراسمی که با حضور علما، شاه، شاهزادگان و دیگر مقام‌های مهم کشوری و لشگری و حتی نماینده‌هایی از دولت‌های خارجه در دروازه دولت برگزار شد. شرحی که گزارشگر آن ابتدا به زمان آغاز مراسم پرداخته و می‌نویسد «چهار ساعت به غروب مانده که قبله عالم تشریف فرمای سراپرده مخصوص شدند و سلامی عام منعقد گشت و شاه شرحی از این اقدام را به وزیر عدلیه حاج محمد قلی خان گفته و توانایی مستوفی الممالک را» و سپس قصیده‌ای همراه است که توسط شمس الشعرا به همین مناسبت سروده شده است.
ابیاتی از قصیده مذکور به این شرح است:
هر روز به گیتی دهد آرایشی از نو/ هر هفته به ملک اند آبادی دیگر
هر چند که دارالملک او بزرگ است/ آمد به بر همت عالیش محقر
بر گرد وی افکند یکی شهره بنائی/ چونانکه در او گم شود این گنبد اخضر
بر طالع اصطخر نهادش بنیان/ شهری که بدو داشت عجم نازش و مفخر
اما بخش مهم گزارش به افتتاح این طرح [خندق جدید] اطراف شهر اختصاص دارد، در آن آمده است: نایب السلطنه علیه کلنگی را که از نقره ساخته شده بود در سینی مخصوص گذاشت و نزد شاه آورد و شاه به دست مبارک خود کلنگی بر زمین زد و نایب‌السلطنه کلنگی دیگر زده و بعد هم مامورین در حضور شاه به انجام کار خود مشغول شدند. دیگر بخش‌های قابل توجه در گزارش مزبور به انجام تعهدات مربوط است، تعهدی که قرار شد در مدت سه سال به انجام برسد چنان که وزیر دارالخلافه متعهد شد و بنا شد دور شهر طهران تخمینا سه فرسخ و نیم شده و تعداد دروازه‌های شهر از چهار به دوازده دروازه ارتقا یابد. در همین قسمت از گزارش است که تغییر نام شهر نیز دیده می‌شود به این صورت که شاه به مستوفی الممالک وزیر مالیه دستور می‌دهد «باید بعد از این، این شهر را شهر ناصره موسوم نمود و روی سکه‌ها ضرب دارالخلافه ناصره نقش کرد.» و همچنین به شعری اشاره می‌شود که درباره تاریخ این بنا توسط میزار محرم معلم درس زبان مدرسه دارالفنون سروده شده است
طبع محرم با دل شاد از پی تاریخ گفت
جاودان با فر یزدان باد شهر ناصری
و توضیح می‌دهد که «مقصود از دل شاد، الف است که اضافه به عدد ثانی می‌شود و با هزار و دویست و هشتاد و چهار هجری که تاریخ این بنا است مطابق می‌آید».
