همه ما شیفته تازه ترین و مدرن ترین هواپیماها هستیم اما برخی از قدیمی ترین جت های جنگنده هستند که هنوز در ارتش های جهان مشغول خدمت هستند. در حالی که پیشرفت نظامی بسیار خوب به نظر می رسد اما برخی جت های جنگنده برای بیش از ۶۰ سال است که در سرویس بوده و همچنان به قدرت به خدمت خود ادامه می دهند. با توجه به هزینه قابل توجه و زمان و زحمت زیادی که برای توسعه نمونه های اولیه هواپیماهای جنگی مصرف می شود، جای تعجب ندارد که وقتی ارتش ایالات متحده و دیگر کشورهای جهان یک طرح مفید و کارآمد را کشف می کنند برای مدت های طولانی به آن بچسبند.
اگر چه صنعت هوانوردی تنها برای کمی بیش از ۱۱۰ سال اخیر با ما بوده است، برخی از جت های جنگنده ارتش ایالات متحده بیش از ۵۰ سال است که در سرویس هستند. نکته اینکه این جنگنده ها در طول سال ها دائماً روزآمد شده اند، حتی قدیمی ترین بمب افکن های B-52، به طوری که می توان آن ها را فرانکشتاین هایی تغییر یافته برای جنگ های امروزی دانست، طرح هایی که مربوط به دهه ۱۹۵۰ است اما همچنان کارآمد و فعال هستند. در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با ۹ جت جنگنده ای آشنا کنیم که قدیمی ترین ها در نوع خود بوده و همچنان به فعالیت در ارتش های جهان ادامه می دهند.
۹- F-16 Fighting Falcon
اولین پرواز: ۱۹۷۴
شروع خدمت: ۱۹۷۸
برای بهبود عملکرد جنبشی، جنگنده تک موتوره F-16 ساخت کمپانی جنرال داینامیکس از تکنولوژی طراحی مدرن استفاده می کند. به دلیل وزن سبک کلی Falcon، موتور پرقدرت F100 ساخت کمپانی Pratt & Whitney با خرطوم جذب هوا که در زیر بدنه قرار گرفته، می توانند نرخ پیشرانه بسیار بالایی نسبت به وزن هواپیما تولید کرده و F-16 را در ارتفاع های بالا به سرعتی دو برابر سرعت صوت برسانند. به منظور سازگارتر بودن بال های دلتای برش خورده، پیش باله هایی در بدنه آن شبیه سر مار کبرا ایجاد شده است که بیشترین نرخ چرخش را ممکن می سازد. خلبان که در صندلی با زاویه ۳۰ درجه در قسمت پشتی برای کاهش نیروی جی در هنگام مانورهای پیچیده قرار گرفته، به لطف محفظه حبابی شکل این هواپیما می تواند میدان دید فوق العاده ای داشته باشد.
بر اساس برآوردها، جنگنده F-16 تاکنون توانسته ۷۶ فروند هواپیمای دشمن را ساقط کند در حالی که در نبردهای هوایی خود تنها یک یا دو بار شکست خورده است، شکست هایی که همگی در شرایط پیچیده رقم خورده است (یک جنگنده پاکستانی F-16 توسط یک جنگنده پاکستانی دیگر و به شکل تصادفی ساقط شد، یک میراژ یونانی توانست جنگنده F-16 ترکیه ای را در نبردی هوایی که هرگز گمان نمی رفت به پیروزی جنگنده یونانی منجر شود ساقط کرد). Falcon ها به عنوان یک هواپیمای بمب افکن نیز در حملات هوایی علیه اهدافی در لبنان، عراق، لیبی، سوریه، افغانستان و پاکستان مورد استفاده قرار گرفته و بیش از ۴۲ سال از شروع خدمت ادامه دارشان می گذرد.
۸- F-15 Eagle
اولین پرواز: ۱۹۷۲
شروع خدمت: ۱۹۷۶
جنگنده F-15 Eagle ساخت کمپانی مک دانل داگلاس به عنوان یک جت جنگنده پیشرو و رهگیر برای دهه ها در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده بوده است. این جنگنده از طریق ترکیب قدرت مانور بی همتا و شتاب، برد، سلاح ها و سیستم های آویونیک خود توانسته به برتری هوایی دست یابد. F-15 Eagle توانایی نفوذ به سیستم های دفاع هوایی دشمن و شکست دادن هر جنگنده مدرن دشمن را داراست. در هنگام انجام ماموریت در قلمرو هوایی کشورهای دوست و دشمن، F-15 دارای سیستم های الکترونیکی و تجهیزات تهاجمی است که توانایی بالایی در شناسایی، رهگیری و حمله به هواپیماهای دشمن دارد. سلاح ها و سیستم کنترل پرواز این جنگنده طوری طراحی شده اند که یک خلبان می تواند با ایمنی و کارآیی بالا در نبردهای هوا به هوا وارد شود.
نرخ بالای پیشرانه موتور مقایسه با وزن و فشار وزن روی بال حداقلی باعث شده که F-15 قدرت مانور بالا و شتاب فوق العاده اش داشته باشد. میزان فشار بار روی بال ها (نرخ وزن هواپیما نسبت به سطح مقطع بال) یک ترکیب بسیار مهم در قدرت مانور جت های جنگنده است که به هواپیما امکان می دهد در ترکیب با نرخ پیشرانه بالا در مقایسه با وزن، بدون از دست دادن سرعت دور بزند. اولین پرواز جنگنده آزمایشی F-15A (قبلاً با نام TF-15A) در جولای ۱۹۷۲ صورت گرفت و نسخه آزمایشی جنگنده دو سرنشینه F-15B (قبلاً با نام TF-15B) نیز در جولای ۱۹۷۳ انجام شد. در نوابر ۱۹۷۴ بود که اولین F-15B تحویل داده شد و در ژانویه ۱۹۷۶، اولین Eagle تحویل اسکادرانی تهاجمی در نیروی هوایی ایالات متحده گردید.
۷- F-14 Tomcat
اولین پرواز: ۱۹۷۰
شروع خدمت: ۱۹۷۴
F-14 Tomcat آخرین عضو خانواده «Cat» جنگنده های ساخت کمپانی گرومن برای نیروی دریایی ایالات متحده است که با F4F Wildcat در دهه ۱۹۳۰ آغاز شد. علاوه بر این، F-14 در نتیجه تلاش ناموفق برای تبدیل کردن F-111 به یک رهگیر مستقر روی ناوهای هواپیمابر توسعه یافت. این هواپیما اولین بار در سال ۱۹۶۷ طراحی شد، یک سال کامل قبل از این که پروژه F-111B کنسل شود.
این جنگنده بهترین طراحی ها و قابلیت های نسخه F-111B را داشت که شامل ترکیب رادار AN/AWG-9 موشک Phoenix ، دو موتور و هندسه انعطاف پذیر بال «swing» در یک قاب بزرگ دارای دو دم بود که به نماد بخش هوانوردی نیروی دریایی ایالات متحده از دهه ۱۹۷۰ تا اوایل قرن بیست و یکم تبدیل شد. اگر چه F-14 Tomcat در سال ۲۰۰۶ در ارتش ایالات متحده بازنشسته شد اما هنوز هم تعدادی از این جنگنده در اختیار ایران و در سرویس هستند که توانسته بدون کمک سازنده اش، به مدت بیش از ۴ دهه آن را تا حدودی سر پا نگه دارد.
۶- MiG-25
اولین پرواز: ۱۹۶۴
شروع خدمت: ۱۹۷۰
میگ MiG-25 ساخت Mikoyan-Gurevich یک جنگنده رهگیر با سرعت بالای بسیار شناخته شده است که در سال ۱۹۷۰ معرفی شد و اولین پروازهایش را در سال ۱۹۶۴ انجام داد تا اینکه شش سال بعدتر در اختیار نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت. امروزه تنها تعداد معدودی از این جنگنده که روزگاری بسیار ترسناک بود در نیروی هوایی الجزایر، لیبی و سوریه فعال است، هر چند مشخص نیست که ارزش به پرواز درآوردن دارند یا خیر. بعد از ایکه ۱۱۹۰ فروند از این سری جنگنده ساخته شد، در سال ۱۹۸۴ دیگر ادامه این سری از هواپیماهای جنگی شوروی دنبال نشد. MiG-25 نماد جنگ سرد بود که در کشورهای متحد شوروی و جمهوری های سابق بلوک شرق به کار گرفته شده و هنوز هم در روسیه و برخی کشورهای دیگر در مقیاس محدود در سرویس به سر می برد.
بعد از هواپیمای جاسوسی آمریکایی SR-71، این جنگنده روسی سریع ترین هواپیمایی است که تاکنون ساخته شده و البته بالاترین ارتفاع پرواز را نیز بعد از این هواپیمای آمریکایی در اختیار دارد. MiG-25 تنها جت جنگنده همچنان در سرویس است که می تواند از سرعت ۳ ماخ عبور کند و با فاصله ای فراوان سریع ترین جنگنده جهان است. MiG-25 یک رهگیر روسی است که در سال ۱۹۷۰ رونمایی شد و همچنان یکی از سریع ترین جت های جنگنده ای است که تاکنون ساخته شده است، علیرغم اینکه تولید آن پایان یافته و در خدمت بسیار محدود است.
۵- MiG-23
اولین پرواز: ۱۹۶۷
شروع خدمت: ۱۹۷۰
MiG-23 یک جنگنده روسی دیگر ساخت Mikoyan-Gurevich است. در سال ۱۹۷۰، شوروی سه هواپیمای جنگنده جدید دریافت کرد که MiG-23 یکی از آن ها بود اما جدیدترین مدل در میان سه مدل گفته شده بود. پروژه ساخت این جنگنده در اوایل دهه ۱۹۶۰ آغاز شد و نمونه اولیه برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ به پرواز درآمد. برخی از کشورها مانند کره شمالی، کوبا و سوریه هنوز هم از این جنگنده استفاده می کنند. جنگنده MiG-23 توسط آرتم میکویان و میخاییل گورویچ طراحی شد که یک کمپانی موفق طراحی هواپیما داشتند.
علاوه بر این، این جنگنده که با نام Flogger شناخته می شود به عنوان یک جنگنده دفاعی طراحی شده بود که دارای رادار قوی، جستجوی مادون قرمز و سیستم رهگیری در کنار سلاح های مختلفی با هدایت راداری و مادون قرمز و سرعت قابل توجه ۲.۳۵ ماخ برای مقابله با جنگنده های دشمن بود. به عنوان جایگزینی برای MiG-21، این جنگنده بین سال ۱۹۶۴ و ۱۹۶۶ طراحی شد. MiG-23 اولین تلاش اتحاد جماهیر شوروی برای تولید یک هواپیمای دارای رادار موسوم به لاک کردن و ساقط کردن (look-down/shoot-down) و اولین جنگنده ای بود که به موشک های فراتر از برد بصری و اولین جتی بود که در دو طرف بدنه دارای مخروط هایی برای مکش هوا بود.
۴- Chengdu J-7
اولین پرواز: ۱۹۶۶
شروع خدمت: ۱۹۶۷
جنگنده Chengdu J-7 یکی از نمونه های جت های جنگنده متعلق به ارتش آزادی بخش خلق چین است که در اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده بود. Chengdu J-7 به عنوان نسخه چینی جنگنده روسی MiG-21 طراحی شده بود که در سال ۱۹۶۶ برای اولین بار به پرواز درآمد. اگر چه این جت ها سال هاست دیگر ساخته نمی شوند و ساخت آن ها در سال ۲۰۱۳ به پایان رسید اما هنوز هم در برخی نیروهای هوایی جهان فعال است. جت های جنگنده چینی معمولاً به عنوان یک هشدار توسط نیروی هوایی این کشور توسعه می یافتند. بیش از ۳۰۰ فروند J-7 هنوز هم در نیروی هوایی و دریایی چین در درجه های مختلف در سرویس قرار دارند.
دیگر نیروهای هوایی جهان نیز از J-7 استفاده کرده اند. برای مثال ایران و مصر به استفاده از این جنگنده برای نبرد ادامه می دهند و کشورهای دیگری مانند میانمار نیز از آن ها برای استفاده های آموزشی سود می برند. نیروی هوایی چین در مجموع ۵۴ نسخه متفاوت از J-7 توسعه داده است که شامل دو نسخه برای استفاده داخلی و یک نسخه برای صادرات بوده است. در مجموع حدود ۲۸ نسخه برای استفاده داخلی و ۲۶ نمونه برای صادرات خارجی از این جنگنده ساخته شده است. در ژوئن ۲۰۲۱ بود که ۴ فروند جت جنگنده J-7 برای تست کردن سیستم های دفاع هوایی تایوان، توسط چین اعزام شد.
۳- F-5
اولین پرواز: ۱۹۵۹
شروع خدمت: ۱۹۶۲
جنگنده F-5 ساخت کمپانی نورثروپ به عنوان یک جنگنده سوپرسونیک سبک وزن یک جنگنده ارزان قیمت است که ساخت آن نیز پیچیدگی زیادی در مقایسه با دیگر جنگنده های ساخت این کمپانی ندارد. این جنگنده اولین بار در سال ۱۹۵۹ به پرواز درآمد و در سال ۱۹۶۲ بود که تحت برنامه موسوم به United States Military Assistance Program (MAP) برای صادرات انتخاب شد، جنگنده ای مقرون به صرفه و بسیار سبک که کار با آن ساده بود و در داغ ترین روزهای نبردهای هوایی مورد نیاز بسیاری از کشورها بود. این جت عنوان جنگنده آزادی (Freedom Fighter) را در آن دوران بدست آورده بود. ترکیه، یونان، ایران، تایوان، کره جنوبی، تایلند، نروژ، اسپانیا و کانادا همگی در میان کشورهایی هستند که جنگنده F-5 Freedom Fighter را خریداری کرده اند.
به دلیل تجربه بالایش در میدان های نبرد ویتنام، این جنگنده در قالب یک نسخه پیشرفته تر به نام F-5E Tiger II در اواسط دهه ۱۹۷۰ بازسازی شد. با ساخت ۲,۷۰۰ فروند، ساخت F-5 در سال ۱۹۸۷ به پایان رسید. تعدادی F-5 هنوز هم به عنوان جنگنده-بمب افکن، هواپیماهای جاسوسی و آموزش در بیش از ۲۶ کشور جهان فعال هستند، در شرایطی که سیستم جنگ افزاری، آویونیک، دوربین های نصب شده روی کلاهخود با قابلیت شلیک موشک و رادارهای مدرن آن ها روزآمد شده است.
۲- F-4 Phantom
اولین پرواز: ۱۹۵۸
شروع خدمت: ۱۹۶۱
F-4 Phantom ساخت کمپانی مک دانل داگلاس یک هیولای واقعی بود که در عملیات های بسیاری تا به امروز حضور داشته است، هر چند در روزهای اول خود به عنوان یک هواپیمای سوپرسونیک در ناوگان هوایی ارتش ایالات متحده با مشکلاتی همراه بود. این هواپیما پیشرفته ترین جت جنگنده زمان خود بود که در سال ۱۹۵۸ برای اولین بار به پرواز درآمد و رکوردهای جهانی بسیاری را به خود اختصاص داد. با گذشت زمان و بهبود تکنولوژی، F-4 Phantom ثابت کرد که یک جنگنده قابل اتکا و موثر است که توانسته بود به موفقیت های بسیاری در نبردهای هوایی، حمله به اهداف زمینی و وظایف متعدد دست یابد.
وقتی F-4 Phantom برای اولین بار در سال ۱۹۶۱ وارد سرویس شد، جای بسیاری برای پیشرفت داشت. این جنگنده دهه هاست که در نیروی هوایی کشورهای مختلف در سرویس بوده و هنوز هم علیرغم اینکه در ارتش ایالات متحده بازنشسته شده اما در برخی کشورهای جهان فعال است. این جنگنده هنوز هم در نیروهای هوایی یونان و ترکیه فعال است، اگر چه چندین مشتری خارجی دیگر آن، استفاده از این جنگنده را کنار گذاشته اند.
۱- MiG-21
اولین پرواز: ۱۹۵۵
شروع خدمت: ۱۹۵۹
جت جنگنده MiG-21 ساخت کمپانی Mikoyan-Gurevich با نسخه ها و مشتقات مختلفش، قدیمی ترین و پراستفاده ترین جت جنگنده تک موتوره است که هنوز هم در بسیاری از نیروهای هوایی در سراسر جهان به کار گرفته می شود. این جنگنده با لقب Fishbed اولین بار در اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۵۹ به کار گرفته شد و برخی بر این باورند که با سیستم های آویونیک و جنگ افزاری جدید، می تواند با جنگنده های بسیار جدیدتر نسل چهارم نیز رقابت کند.
در حالی که دارندگان خارجی اصلی این جنگنده مانند هند و رومانی قصد دارد آن را بازنشسته کنند، این احتمال وجود دارد که برخی از کشورها هنوز هم به استفاده از آن برای دهه های آینده ادامه دهند زیرا تعمیر و نگهداری و پرواز با MIG-21 بسیار ساده است، جنگنده ای که تاکنون بیش از ۱۱,۰۰۰ فروند از آن ساخته شده است. MIG-21 که یک موتور توربوجت غول پیکر با بال هایی وصل شده به آن است، جنگنده ای بسیار ساده است. بکارگیری این جنگنده به خاطر سادگی ذاتی اش بسیار مقرون به صرفه بوده و همچنان توانایی های سوپرسونیک با عملکرد بالایی قابل توجهی دارد، چه به عنوان جنگنده و چه هواپیمای تهاجمی.
منبع: روزیاتو
