رویا پاک سرشت/سرویس خواندنی‌های انتخاب:صحبت از قند و شکر و شیرینی که می‌شود، شاید بسیاری از ما به یاد جشن و شادی افتاده و کمتر به این فکر می‌کنیم که همین قند و شیرینی می‌تواند تبدیل به کابوسی برای سلامتی شود که بیماران دیابتی به خوبی با آن آشنایی دارند. نام دیابت با انسولین و قند خون پیوند خورده، اما روش‌های پیشگیری و درمان این بیماری همچنان برای افراد پر شماری نامشخص است. اکنون که در هفته دیابت قرار داریم، با دکتر پوپک اسدی، فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم گفتگو کردیم:
امسال شعار جهانی روز دیابت چه بود و چگونه میتوان از این بیماری شایع پیشگیری کرد؟
از امسال تا دو سال آتی، شعار روز جهانی دیابت Diabetic care and self management است، یعنی: آموزش و خودمراقبتی بیماران مبتلا به دیابت بر این اساس، با نگاهی به این شعار متوجه می‌شویم که آموزش، یک عنصر اساسی و مهم در پیشگیری و کاهش عوارض دیابت است. دیابت نوعی بیماری مزمن است و متاسفانه روند شیوع این بیماری افزایشی است و دقیقا به همین دلیل نیز مهم است که به این بیماری توجه کنیم و از آسیب‌های این بیماری مزمن به ارگان‌های مختلف بدن پیشگیری کنیم. هم اکنون، شمار مبتلایان به دیابت در ایران حدود پنج و نیم میلیون نفر است و سالانه حدودا چهار ۴ ونیم میلیون نفر در دنیا جان خود را بر اثر این بیماری از دست می‌دهند. متاسفانه دیابت رایج‌ترین علت قطع اندام در جهان محسوب می‌شود.
چه عواملی در ایجاد دیابت نقش دارند؟
بیماری دیابت انواع مختلفی دارد و نمی‌توان یک عامل را در ایجاد آن دخیل دانست، بلکه مجموعه‌ای از عوامل (ژنتیکی و اکتسابی) در بروز این بیماری موثرند. دیابت نوع یک بیماری خود ایمنی است و بیشتر در سنین پایین مشاهده می‌شود و می‌تواند با سایر بیماری‌های خودایمنی مثل کم کاری تیروئید (هاشیماتو)، آنمی پرنیشیوز که نوعی کم خونی است، ویتلیگو (برص) و ... نیز، همراه باشد. اما دیابت نوع دو جنبه ژنتیکی دارد و بیشتر در سنین بالا و از دهه چهارم زندگی و در افرادی که مقاومت به انسولین دارند، ظاهر می‌شود. دیابت نوع سوم، دیابت بارداری است.
آیا عوامل محیطی نیز در بروز این بیماری اهمیت و نقش دارند؟
بله، برای مثال، از عوامل محیطی ایجاد کننده دیابت میتوان به شیوه زندگی نامناسب (کم تحرکی و رژیم غذایی نامناسب و اضافه وزن) اشاره کرد. از دیگر علل ابتلا به دیابت، مصرف برخی دارو‌ها مثل کورتون است. البته ابتلا به بعضی از بیماری‌ها (کوشینگ و اکرومگالی و...)، و بعضی بیماری‌های ویروسی نیز می‌توانند منجر به دیابت شوند. کرونا نیز با حمله به سلول‌های بتاسل در غده لوزالمعده می‌تواند باعث ابتلا به دیابت ثانویه شود.
به عوامل محیطی اشاره کردیم، نقش موارد ژنتیکی در بروز دیابت چگونه است؟
همانطور که اشاره کردم، ژنتیک، اغلب در دیابت نوع دو نقش ایفا می‌کند، در واقع، امکان انتقال دیابت از والدین به فرزندان و ابتلا در دو قلو‌ها بین ۷۰ تا ۹۰ درصد وجود دارد.
آیا مبتلایان دیابت می‌توانند امیدوار باشند که برای همیشه درمان شوند؟
متاسفانه دیابت نوع یک، درمان قطعی ندارد و بیمار باید تا پایان عمر از انسولین استفاده کند. از جدیدترین روش‌های درمان، پیوند پانکراس است که به زودی در ایران اجرایی خواهد شد. دیابت نوع دو با تشخیص به موقع و اصلاح سبک زندگی و درمان دارویی با توجه به شدت بیماری و سن بیمار، قابل درمان خواهد بود. اگر دیابت نوع دو نسبت به درمان واکنش مثبت نشان ندهد، یا طول مدت دیابت بالای ده سال باشد و ذخایر انسولین بیمار کاهش و مقاومت به انسولین، افزایش پیدا کرده باشد، یا در صورت عدم تحمل دارو‌های خوراکی، روش آخر، مصرف انسولین خواهد بود. یک درمان‌جدید دیگر دیابت، میتوان به مهارکننده‌های (SGLT ۲) و (GLP ۱) اشاره کرد. این دارو‌ها در کنار کنترل قند بیمار، باعث کاهش وزن می‌شوند و از بروز عارضه قلبی، عروقی و کلیوی ناشی از دیابت پیشگیری می‌کنند. این دارو‌ها در نسل‌های جدید به صورت قرص‌های ترکیبی با متفورمین یا به تنهایی برای بیمار تجویز می‌شوند و در آینده‌ای نزدیک، واکسن‌هایی برای درمان دیابت نوع یک وارد عرصه خواهد شد. همچنین یکی از درمان‌هایی که منجر به درمان قطعی حدود ۹۰ درصد افراد می‌شود و پس از گذشت چند ماه، باعث قطع مصرف انسولین خواهد شد، درمان جراحی متابولیک است که با توجه به شرایط بیمار در نظر گرفته می‌شود.
توصیه شما به مبتلایان دیابت برای کنترل شرایطش و جلوگیری از حاد شدن روند بیماری چیست؟
با توجه به این که بیماری دیابت، ارگان‌هایی مختلف را درگیر می‌کند. مبتلایان دیابت باید آشنایی کاملی با دستگاه گلوکومتر و شیوه‌های استفاده از آن داشته و قادر به اندازه گیری دائم قند خونشان باشند. توجه کنید، در صورتی که دستگاه گلوکومتر ضربه دیده یا نوار دستگاه منقضی باشد، ممکن است نتیجه تست خون نادرست باشد. بسیار مهم است که قبل از انجام تست خون، دست‌ها، کاملا تمیز و فاقد هرگونه چربی و مواد قندی باشند. بیماران دیابتی باید آگاه باشند که میزان قند خون می‌تواند در طول روز و حتی از یک انگشت به یک انگشت دیگر، متفاوت باشد. روی این موضوع هم تاکید می‌کنم که میزان قند خونی که دستگاه گلوکومتر نشان می‌دهد با عددی که توسط آزمایشگاه اعلام می‌شود، حدود ده درصد تفاوت دارد و اگر بیشتر از ده درصد باشد، احتمالا اشکالی در تکنیک آزمایشگاهی و یا نقص در دستگاه وجود دارد.
آیا لازم است بیماران مبتلا به دیابت دائم تحت بررسی سلامت عمومی بدن باشند؟
بله، بیمار مبتلا به دیابت باید به طور دوره‌ای، از سلامت چشم، قلب، کلیه و پا‌ها، تحت نظر پزشک متخصص بررسی شود. اگر مشکلی وجود نداشته باشد این معاینات به صورت سالیانه ادامه خواهد یافت و در صورت بروز مشکل، در فواصل سه تا ۶ ماه، معاینات ادامه پیدا می‌کنند. اما این اقدام به تنهایی کافی نیست و بیمار باید هر روز و شخصا، پای خود را معاینه کند و در صورت بروز زخم، پینه و هر نوع تغییر شکل و سرد بودن و اختلاف دو اندام، تمام این علائم را جدی گرفته و به پزشک مراجعه نماید.
بسیاری از افراد عادت دارند فقط قند خون خود را بررسی کرده و به همین حد اکتفا کنند، پس با این تفاسیر، این موضوع اشتباه است؟
بررسی قند خون (SMBG) برای ارزیابی بیمار کافی نیست و حتما باید در کنار بررسی قند خون با دستگاه گلوکومتر، به فواصل مشخصی تست‌های آزمایشگاهی انجام شود، از همه مهمتر این که، باید اندازه گیری قند سه ماهه (a ۱ c) انجام شود. تعدادی از عوامل اخلال گر می‌توانند در میزان تست قند سه ماهه، اختلال ایجاد کنند. برای مثال بیماری‌های خونی (هموگلوبیناپاتی) این تأثیر را دارند.
