رویا پاک سرشت/سرویس خواندنی‌های انتخاب: بسیاری از افراد، وقتی کلمه هیپنوتیزم را می‌شنوند به یاد تصاویر فیلم و سریال‌ها خواهند افتاد، تصاویری که اغلب با کلیشه تکان دادن یک گوی یا ساعت، جلوی چشم مراجع و سپس فرو رفتن وی به خلسه تداعی می‌شود. اما به جز این تصویر چه اطلاعاتی درباره هیپنوتیزم دارید؟ شاید تعجب کنید اگر بدانید هیپنوتیزم در درمان بسیاری از مشکلات جسم و روان، موثر است. برای بررسی هیپنوتیزم و خواص و کارکرد آن با خانم بهشته بیگلرخانی، روان درمانگر و هیپنوتراپیست گفتگو کردیم:
برای پرسش نخست، به سراغ تعریف هیپنوتیزم برویم و این که چگونه هیپنوتیزم چگونه رخ می دهد؟
هیپنوتراپی یک روش درمانی است در حوزه روانشناسی. اجازه بدهید با چند مثال پیش برویم، آیا تا به حال برای شما رخ داده که در حین رانندگی در یک مسیر مستقیم که موسیقی هم گوش می‌دهید و حواستان به موسیقی است، ذهنتان آنچنان درگیر خاطراتتان با آهنگ شود که یک خروجی در یک بزرگراه را رد کنید؟ یا کودکانی که را تصور کنید که وقتی مشغول بازی هستند آنچنان در دنیای خود غرق شده و تصویر سازی می‌کنند که هر چه صدایشان کنید، متوجه نمی‌شوند و ناچارید برای متوجه کردنشان از صدای بلندتر از حالت معمول کمک بگیرید چرا که کاملا در حال خود غرق شده اند، یا در بازی فوتبال و در مسابقاتی که به مراحل نهایی و نیمه نهایی می‌رسیم و همه طرفداران فوتبال به شدت درگیر تماشای بازی از تلویزیون هستند و آنچنان درگیر هیجانات خود شده اند که حتی صدای دیگران را نیز نمی‌شنوند یا وقتی طرف صحبت هستند بی توجهند، یا وقتی در حال تماشای یک فیلم مهیج و جذاب شده باشید، یا کتابی پر کشش را مطالعه می‌کنید نیز در فضای بصری یا فضای کتاب غرق می‌شوید. همه این مثالها، یک خصوصیت مشترک دارند، در همه این شرایط، تمرکز شما درگیر می‌شود. درواقع همزمان با افزایش تمرکز ما روی یک موضوع خاص، ما از محیط اطرافمان منفک می‌شویم.
هیپنوتیزم سه بخش اصلی دارد، یکی تمرکز و دیگری جدایی (منفک شدن) از محیط پیرامونی. وقتی این دو بخش اصلی هیپنوتیزم فراهم می‌شود، یعنی افزایش تمرکز و منفک شدن ذهن از محیط، حالتی در افراد ایجاد می‌شود که تلقین پذیری (بخش سوم) آنان را افزایش می‌دهد و دقیقا همین بخش هست که در درمان مهم و کاربردی خواهد بود. زمانی که ما در حالت هیپنوتیزم و خلسه قرار نداریم، در افراد راست دست بخش چپ مغزشان فعال است که بخش منطقی مغز است، بخش منطقی مغز همواره به دنبال پرسش گرایی، مجادله و دلیل یابی است، اما در حالت هیپنوز و به واسطه تغییراتی که گفتیم، حالت تلقین پذیری مغز بالاتر از حالت عادی خواهد بود.
چرا برخی از افراد نسبت به هیپنوتیزم دافعه و ترس دارند؟
اگر از شما بپرسم کدام یک از تبلیغات تلویزیونی را به خاطر می‌آورید، معمولا تبلیغات را با کمک جملات و شعار‌های تبلیغاتی به یاد می‌آورید، جالب است بدانید پایه همه تبلیغات جذب مخاطب حداکثری و ترغیب مخاطب برای خرید است، نکته مهم این است، که بسیاری از برند‌ها از روش‌های ترغیب مبتنی برتلقینات هیپنوز استفاده می‌کنند. درواقع ما ابتدا روی تبلیغات متمرکز می‌شویم و سپس توسط شعار‌ها و جملات تبلیغاتی مختلف محاصره می‌شویم و در نتیجه این موارد در ناخودآگاه ما ثبت می‌شود. در نتیجه وقتی ما بار‌ها در معرض یک تبلیغ با شعاری هستیم که در ناخودآگاهمان ثبت شده، حین خرید در فروشگاه نیز، بدون آن که مستقیما در برابر تبلیغ خاصی باشیم، به سراغ محصولاتی می‌رویم که تحت تاثیرشان هستیم، چرا که در ناخودآگاه ما تاثیر گذار بوده و اعتمادزایی کرده است.
پس هیپنوتراپی و هیپنوز، پدیده‌های ناشناخته‌ای نیستند که ما نسبت به این پدیده‌ها احساس ترس داشته باشیم و فکر کنیم که چه اتفاق عجیبی در هیپنوتراپی رخ می‌دهد، ما روزانه بدون آن که اصلا خبر داشته باشیم، چندین بار هیپنوز می‌شویم. هیپنوز ترکیبی از تمرکز، منفک شدن و افزایش تلقین پذیری است.
رایج‌ترین ترس‌های مراجعان از هیپنوتیزم در جلسات درمانی چیست؟
یکی از ترس‌های رایج و باور‌های غلط افرادی که برای هیپنوتراپی مراجعه می‌کنند این است که می‌گویند: «من می‌ترسم اگر وارد خلسه شوم، از خلسه خارج نشوم.» نکته اول این که هیپنوتیزم خواب نیست، دقت کنید که در خوابی بسیار عمیق، آستانه شنوایی فرد، تا حدی تحت تاثیر قرار می‌گیرد که به محرک‌های محیطی دیرتر از حد عادی پاسخ می‌دهد و با حرف زدن عادی، فرد از خواب بیدار نمی‌شود، این در حالی است که شرایط در هیپنوتیزم دقیقا برعکس است، یعنی فرد کاملا به صدای درمانگر پاسخ می‌دهد و صدا‌های محیط را می‌شنود، اصلا تمامی مراحل خلسه با صدای هیپنوتراپیست پیش می‌رود.
حتی اگر تراپیست حین خلسه اتاق را ترک کند و یا حتی اگر از دنیا رفت فرد تا ابد در همان حالت خلسه نمی‌ماند، زیرا به طور طبیعی بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بعد فرد خود به خود از وضعیت خلسه خارج می‌شود.
نگرانی و ترس رایج دیگر این است که افراد تصور می‌کنند در شرایط هیپنوتیزم تحت حالت اجبار و کنترل شدگی ناخواسته قرار می‌گیرند، این در حالی است که فردی که وارد خلسه هیپنوتیزم می‌شود، کاملا ارادی وارد این حالت می‌شود، زیرا هیپنوتراپی اصولی دارد، اصل اول و اساسی نیز، اعتماد به درمانگر، خواست و اراده مراجع و فضای بدون اجبار است. وقتی این شرایط مهیا باشد، مراجع آمادگی ورود به حالت خلسه را دارد، بنا براین فرد به چیزی که بیرون خلسه به ان معتقد نباشد و جزو خطوط قرمزش باشد تن نخواهد داد. پس شخصیت و نوع تفکر فرد در خلسه با تفکر و اعتقادات وی در حالت عدم خلسه کاملا منطبق است و امکان این که فردی در حالت خلسه مورد سوء استفاده قرار گیرد بسیار بعید است. همه افراد یک ذهن آگاه درونی (ناظر درونی) دارند که مانع از چنین ماجرا‌هایی است.
در ضمن هیپنوتراپی هیچ ارتباطی با هوش کم، اراده ضعیف یا ساده لوحی افراد ندارد و اتفاقا برای ورود به چنین حالتی به اراده نیاز دارد.
آیا همه افراد می‌توانند هیپنوتیزم شوند؟
هیپنوتیزم پذیری یک خصوصیت ژنتیکی است به این معنا که برخی از افراد توانایی بیشتری دارند و برخی از افراد توانایی کمتر. درواقع می‌توان این توانایی را مانند یک پیوستار تصور کرد که برخی از افراد در بخش‌های بالای منحنی و پیوستار و برخی دیگر در بخش‌های پایین این پیوستار قرار می‌گیرند. جالب است بدانید حدود ۴۸ درصد افراد در بخش میانه این پیوستار قرار دارند و هیپنوتیزم پذیری متوسطی دارند. حدود ۷ درصد افراد در این زمینه بسیار عالی هستند و چیزی حدود ۲۰ درصد افراد هیپنوتیسم پذیری کمی دارند و حدود ۵ درصد افراد سالم اصلا هیپنوتیزم نمی‌شوند و ۲۰ درصد از افراد نیز مشکلاتی دارند که هیپنوتیسم نمی‌شوند.
وقتی جلسات هیپنوتراپی تکرار می‌شود، هم خلسه عمیق‌تر می‌شود و هم ترس و وحشت از هیپنوتراپی کمتر می‌شود و در نتیجه سرعت هیپنوتیزم پذیری افراد نیز بالاتر می‌رود. البته شرایط محیطی نیز بسیار موثر است، سکوت و آرامش، دمای مناسب، احساس راحتی و ایجاد یک فضای یکنواخت و راحت، خلسه پذیری را بالا می‌برد، پس در پاسخ به سوال شما باید بگویم، مجموعه‌ای از عوامل فردی، محیطی و ژنتیکی، خلسه پذیری افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند، یعنی ژنتیک در کنار تخصص و تجربه درمانگر و محیط مناسب یک مجموعه را تشکیل می‌دهند که به هیپنوتیزم موفق منجر می‌شود.
آیا افراد می‌توانند خود را هیپنوتیزم کنند؟
بله و بهتر است برای پاسخ به این سوال به توضیحات نخست من برگردیم، شرایطی مانند بازی بچه ها، رانندگی و ... شرایط مفید هیپنوتیزم محسوب نمی‌شوند، چرا؟ چون فاقد مدیریت هستند یا تلقین‌های مفید ندارند، اما در شرایط «خود هیپنوتیزم» فرد شرایط را مدیریت کرده و از تلقین‌های کاربردی استفاده می‌کند. درواقع تلقین‌ها هدفمندند، زمانی که کار درمانی انجام می‌دهیم تکالیف خانگی هم داریم و خود هیپنوتیزم نیز شامل همین تکالیف است، به این صورت که فرد حس می‌کند که خود نیز در فرایند درمان خود نقشی ایفا می‌کند. این دقیقا متضاد با حس قربانی بودن است و فرد حس می‌کند نقشی مفیدی در درمان خود دارد.
فردی که وارد مرحله درمان با هیپنوتیزم می‌شود با کمک «خود هیپنوتیزم» سریعتر درمان می‌شود؟
بله، جلسات خود هیپنوتیزم در خانه، فرایند و سرعت درمان را به پیش می‌برد، این را هم فراموش نکنیم که هیپنوتیزم پذیری، تیغ دو لبه است، چرا یک فرد با شنیدن حرفهای دیگران مضطرب می‌شود؟ چون هیپنوتیزم پذیری بالایی دارد، ولی نسبت به این مسئله آگاه نیست و ناخواسته تلقینات منفی را دریافت می‌کند، اما ما در جلسات درمانی سعی داریم با تلقین‌های مثبت، اثر تلقین‌های منفی را خنثی کنیم؛ بنابراین خود هیپنوتیزمی می‌تواند تلقینات مثبت را افزایش دهند و جالب است بدانید بسیاری از افراد مضطرب به هیپنوتیزم پاسخ خوبی می‌دهند و هیپنوتیزم پذیری بالایی دارند و می‌توان استرس و اضطرابشان را با این درمان کنترل کرد. بهترین زمان طلایی برای خود هیپنوتیزم، قبل از خواب و دقایق ابتدایی پس از بیدار شدن است، چرا که مغز در این دقایق در موج آلفا قرار دارد، موجی که هیپنوتیزم در آن بهتر رخ می‌دهد.
هیپنوتیزم چه کاربرد‌های درمانی دارد؟
هیپنوتیزم در اختلالات عادتی مثل ترک سیگار، ترک مواد مخدر، ترک الکل، چاقی، بی اشتهایی، کندن موها، ناخن جویدن، شب ادراری، لکنت، تیک‌ها و آسم، حتی اختلالات پوستی و افزایش سرعت بهبود جای زخم ها، کهیر و ... کاربرد دارد، همچنین در درمان اختلال‌های مختلف دیگری مانند اختلالات جنسی، اضطراب، استرس، فراموشی ها، اختلالات خواب، بهبود حافظه، بهبود تمرکز، اختلالات خوردن و درمان روده تحریک پذیر و افزایش اعتماد به نفس موثر است. هیپنوتراپی حتی می‌تواند به افرادی که از مراجعه به دندانپزشک هراس دارند نیز مفید باشد، در حوزه مسائل زنان و زایمان نیز، زایمان بدون درد با کمک هیپنوتراپی، تا حد زیادی رایج شده، کنترل عادات ماهیانه و درمان واژینیسموس نیز می‌تواند با این روش انجام شود، البته فراموش نکنیم، همه این موارد تا حد زیادی مشروط بر آن هستند که منشاء روانی داشته باشند، درواقع قرار نیست هیپنوتراپی مشکلات حاد جسمانی را درمان کند.
در پایان آیا توضیحی تکمیلی وجود دارد که به آن‌ها اشاره کنیم؟
من در ابتدای توضیحاتم گفتم که هیپنوتیزم یعنی استفاده از هیپنوتراپی برای درمان، پس هیپنوتیزم یک ابزار درمان است، من بسیار تاکید دارم که این نکته را مطرح کنم، افرادی که صرفا روش‌های هیپنوتیزم را یاد گرفته اند حق ندارند خود را درمانگر تلقی کنند، درواقع هیپنوتیزم یک روش از بین ده‌ها روشی است که یک درمانگر حرفهای مورد استفاده قرار می‌دهد و به همین دلیل، درمانگر متخصص تنها فردی است که صلاحیت و تجربه و اخلاقگرایی لازم را برای درمان دارد، استفاده از هیپنوتیزم برای شوآف و نمایش اصلا اخلاقی نیست. این نکته برای من بسیار مهم است که بگویم هدف هیپنوتراپی درمان است نه یک روش نمایشی و سرگرم کننده. نکته دیگر اینکه هیپنوتراپی چوب هری پاتر نیست که معجزه وار همه را یهویی درست کند یا تغییر دهد؟! و نکته اخر را خطاب به درمانگران بگویم، اگر شما به عنوان درمانگر دوره هیپنوتیزم دیده اید، باید بدانید این هم یک روش است مانند روش‌های دیگر و من از افرادی که هزینه جداگانه و اضافه برای این روش می‌گیرند نیز تعجب می‌کنم. این روش یک تکنیک درمانی است و نباید در ساعات مشاوره اضافه بهایی برای این روش درمانی دریافت شود.
شما مخاطبان محترم انتخاب می‌توانید از طریق این شناسه خانم بیگلرخانی را در اینستاگرام دنبال کنید:
@_behravan_
گروهی از پژوهشگران نوعی دستگاه دوگانه طراحی کرده اند که از ضربه‌های الکتریکی برای درمان درد میگرن استفاده می‌کند.
