صبح با نصرت‌الدوله [وزیر خارجه] و انتظام‌الملک و فریدالسلطنه و وکیل انگلیسی در باب دعاوی کمپانی نفط مذاکره کردیم. بالاخره قرار ما این شد که هرچند ظاهرا حق با ماست، اما چون اگر کار به حکمیت بکشد ممکن است مسئله بی‌طرفی ایران و نظریات سیاسی پیش بیاید بهتر آن است که اگر بشود امر دوستانه ختم به خیر شود.بعد از ناهار بر حسب وعده منزل ناصرالملک رفتم، چای خوردیم و عصر به هایدپارک به گردش رفتیم و صحبت زیاد کردیم. اصل مقصود ناصرالملک این بود که از اوضاع ایران و احساسات مردم نسبت به خودش مطلع شود.دعوت‌نامه شام فرداشب دیروز رسیده بود. امروز کاغذ معذرت فرستادم. پارک خیلی باصفاست. حکم بوا دو بولنی پاریس را دارد. به آن بزرگی نیست، اما از بعضی جهات شاید بهتر هم باشد. روی هم رفته لندن بیش از پاریس پیتورسک [زیبا]است و باغ و میدان زیادتر دارد، اما پاریس در و دیوار و عمارتش مزین‌تر و قشنگ‌تر است.شب لباس پوشیده در مهمانخانه شام خوردیم و بعد به گردش رفته، بعد از گردش با انتظام در باب مواد نطق فرداشب نصرت‌الدوله مذاکره کردیم و یادداشت نمودیم. عقاید خودم را در باب این قرارداد این‌طور خلاصه کرده‌ام:
|
عیب
۲- مابین مستشاران و اولیای امور ایران ممکن است اختلاف نظر و کشمکش‌ها بروز کرده منجر شود به این‌که کلا یا بعضا به طور رسمی اختیارات از دست ایرانی‌ها گرفته شود و استقلال دولت محدود شود. ۳- در تأویل قرارداد ممکن است سوءتفسیر کرده بگویند حق استخدام مستشاران غیرانگلیسی و گرفتن صاحب‌منصب و اسلحه و حق استقراض از دولت ایران سلب شده و استفاده اقتصادی ایران منحصر به انگلیس شده. علاجعلاج کلی ندارد. یک اندازه در ضمن کنترات‌ها ممکن است از این عیب جلوگیری شود. |
علاج
علاج کلی ندارد. یک اندازه در ضمن کنترات‌ها ممکن است از این عیب جلوگیری شود.
غیر قابل علاج است. بسته به کفایت و وطن‌خواهی و امانت اولیای ایران است. شاید هم که یک اندازه به توسط مجمع ملل بتوان جلوگیری کرد.
علاج آن باید در تصریح و توضیح از طرف دولت انگلیس بشود مشعر بر این‌که حقوق مزبوره از ایران سلب نشده و انگلیس هیچ وقت ایران را تحت حمایت نگرفته و نخواهد گرفت و او عضو مجمع ملل است، با استقلال و قرارداد به تصویب مجلس باید برسد. |
منبع: یادداشت‌های روزانه محمدعلی فروغی، به کوشش محمدافشین وفایی و پژمان فیروزبخش، تهران: سخن، چاپ هفتم، ۱۳۹۸، صص ۲۱۸ و ۲۱۹.
