سرویس تاریخ «انتخاب»: شامگاه سه‌شنبه ۲۰ مرداد ۳۲ دکتر فاطمی، وزیر امور خارجه دولت ملی، پس از مسافرتی دوماهه - به منظور درمان به کشور سوئیس - به ایران بازگشت. وی به محض بازگشت در ساعت ۹ طی نطقی رادیویی مردم را در جریان سفر خود قرار داد، بخش‌هایی از سخنان او که فردای آن در روزنامه اطلاعات منتشر شد به این شرح بود:
پس از معایناتی که به عمل آمد این نتیجه حاصل شد که در حال حاضر تحمل دو عمل جراحی دیگر برای مزاج ضعیفم خطرناک است و این نظر اتخاذ گردید که تا زمانی که بتوان درد را تحمل کرد و با دوا و رژیم از جراحی جدید اجتناب ورزید خطر عمل را نباید استقبال کرد.
ادامه مبارزه
در نتیجه مبارزه مدام و مقاومت قهرمانانه ملت ایران برای بسیاری از ملل کوچک این شک که با روحیه ضعیف و مغلوبیت و محرومیت که سیاست‌های استعماری به ایشان تحمیل کرده بود سخت جنگیدند و با این عوامل روحی که خون ملت‌ها را فاسد می‌کند و به منزله دستگاه غلام‌پروری و بنده‌سازی است در ستیزه و نبرد درآمدند.
[نغمه‌های مخالفی که گاه و بی‌گاه از داخل کشور بر ضد نهضت بلند می‌شود] این نغمه‌ها خواه ناخواه به نفع سیاست جابرانه استعماری تمام می‌شود و مهم‌ترین فرصت را به دشمنان می‌دهد که به تبلیغات زهرآگین خود بیفزایند، اما یک حقیقت را دشمن نتوانسته است و نخواهد توانست مغلوب حیله‌گری‌های خود کند و آن قوت اراده و تصمیم خلل‌ناپذیر ملت ما به جهاد و مبارزه‌ایست که با سرنوشت و مقدرات نسل امروز و تاریخ دیروز و فردای وطن پیوستگی پیدا کرده است.
[درباره لزوم مبارزه با کسانی که زهر یأس و بدبینی به در و دیوار مملکت می‌پاشند] بر ملت و دولت فرض و واجب است از توسعه این خراب‌کاری‌ها با تمام قوا جلوگیری کنند تا زمانی که جنگ اقتصادی ادامه دارد دام‌هایی را که اجنبی بر سر راه موفقیت ما می‌گذارد ماهرانه از پیش پای خود بردارد تا بتواند با فراغت خاطر و آسایش خیال کار کند.
اساس سیاست خارجی
[درباره تبلیغات غرض‌آلوده خارجی] کنایه و اشاره و نیش و نوش این و آن جز این‌که سوءتفاهماتی در روابط ما ایجاد کند حاصل دیگر نخواهد داشت. ممالک بزرگ اگر بر سر منافع کوچک و بزرگ با یکدیگر نزاغ قطع‌نشدنی دارند، باید ما را که همیشه از این‌گونه نزاع‌ها خود را برکنار نگهداشته‌ایم بگذارند که رویه بی‌طرفی همیشگی را حفظ کنیم.
ما آرزویی نداریم جز این‌که در کشور خویش بتوانیم این عادت‌زدگی و بلای عقب‌افتادگی سیاست استعماری را علاج و چاره‌جویی نماییم و در اصلاحات کلی و بالا بردن سطح زندگی عمومی توفیق حاصل نماییم.
دار و ندار و هستی ما را در جنگ دوم اخیر متفقین برای پیروزی خود بردند و به جای جبران این خسارات که در اعلامیه‌های صریح مکرر به ما وعده داده شده امروز نه تنها آیه یأس به گوش ما می‌خوانند بلکه عملا در محاصره اقتصادی انگلیس که به منظور تسلیم ملت ایران در برابر تجاوزات و تعدیات یک شرکت دزد غارت‌گر آغاز شده شرکت می‌جویند.
از ریاست‌جمهور و وزیر امور خارجه اتازونی که خود را علاقه‌مند به امور ایران نشان می‌دهند باید پرسید که جواب به افکار عمومی آمریکا برای برائت از شرکت در محاصره اقتصادی ایران که به دست انگلیس صورت گرفته آیا این است که اصالت نهضت خالصانه و صمیمانه ملت ما را مورد تردید قرار دهند؟ مگر این آمریکا وارث جنگ‌های افتخارآمیز استقلال خود نیست و مگر ملت ما حق ندارد در برابر تحریکات و تشبثات مدام سیاست استعماری عکس‌العملی نشان دهد؟
سیاست خارجی حکومت دکتر مصدق از روز تشکیل نخستین کابینه او تا به امروز بر روی اساس احترام و دوستی متقابل استوار بود و اگر گاه و بی‌گاه این سیاست به مذاق یکی از اقویا خوش نیامده این امر برای ما هرگز علت و سبب نمی‌شود که خط ثابت و انحراف‌ناپذیر خود را تغییر دهیم.
کنفرانس لاهه
در نیمه اردیبهشت ماه امسال که برای شرکت در جشن تاجگذاری اعلیحضرت ملک فیصل دوم پادشاه عراق به بغداد رفتم فرصت را برای تشکیل یک کنفرانس سیاسی از نمایندگان ایران در کشور‌های عربی مغتنم شمردم، زیرا از نخستین روز‌های تصدی وزارت امور خارجه نظرم این بود که ضمن تماس و تبادل نظر با مامورین ایران در ممالک خارجه یک نوع هماهنگی و وحدت نظر در کار به وجود آید مذاکرات و تبادل نظر‌هایی که در آن کنفرانس صورت گرفت و مفید تشخیص داده شد در تشکیل کنفرانس لاهه مرا بیشتر تشویق کرد.
از این نظر در روز‌های آخر اقامت در اروپا با این‌که هنوز دچار کسالت بودم از کلیه روسای ماموریت‌های ایران در اروپای شرقی و غربی به استثنای شوروی و سوئیس و همچنین نمایندگان اقتصادی دولت در اروپا این مجمع تشکیل گردید و پنج روز صبح و عصر به طول انجامید.
هریک از نمایندگان ما گزارش اوضاع سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کشوری را که در آن‌جا ماموریت داشتند به تفصیل و طبق برنامه‌ای که قبلا برای آن‌ها پیش‌بینی شده بود بیان کردند و اوضاع سیاست جهانی و روابط آن کشور‌ها را با ایران مورد بحث قرار دادند.
به نظر اینجانب این‌گونه کنفرانس‌ها سالی یکی دو مرتبه نهایت اهمیت و ضرورت را دارد.
این کنفرانس‌ها بیشتر از نظر هماهنگ کردن دستگاه سیاست خارجی کشور با نهضت بزرگ ملی ایران است، زیرا من معتقدم هریک از دستگاه‌ها و تشکیلات موجود که نتواند خود را با تمایلات مردم و نهضت مردم تطبیق نماید ناچار از میان خواهد رفت. نمی‌شود کتمان کرد که نواقص بی‌شمار در دستگاه‌های فعلی موجود است.
اگر نترسیم که اسم آن را ببریم تحول و انقلابی در تمام شئون کشور پدیدار شده که بسیاری از عناصر کهنه قادر نیستند فکر خود را با وضع جدید تطبیق دهند و ایمان‌شان نیز به جریان فعلی چندان قطعی نیست.
افراد مجرب و ورزیده هنوز در مدت کوتاه اخیر به صورت «کادر» آماده نشده‌اند که در هر قسمت رفع احتیاج و مشکل کنند. از آن طرف باید گفت که تجهیزات و مقدورات این تشکیلات برای مبارزه و مقابله با تبلیغات دشمنان جهاد ملت هنوز کاملا آماده نشده بدین سبب وضع تبلیغات ایران در خارج با فعالیت و پول و اسباب کار که حریف دارد محتاج به تقویت اساسی است.
یکی از مواردی که در کنفرانس لاهه مورد بحث قرار گرفت همین مطلب بود که امید می‌رود با مطالعه و دقت کامل پس از ایجاد یک سازمان مجهز تبلیغات خارجی تا حدی جبران گذشته بشود.
اول آزادی
اختلافاتی که در داخل کشور بروز کرده، دستاوزیر دشمنان ما در خارج قرار می‌گیرد و انعکاس تشنجات داخلی در مطبوعات خارج تاثیر ناگوار و نامطلوب دارد. اول آزادی از اسارت اجنبی، بعد اغراض و ابراز سلیقه‌های گوناگون.
ملت ایران تا به امروز قدرت لایزال خود را نشان داده و یقین است با کار و نظم و ثبات خویش در آینده نیز تحریکات و توطئه‌های بیگانگان را در هم خواهد شکست و عمال گستاخ و جسورش را نیز به سزای اعمال‌شان خواهد رسانید.
جلیلوند: درِ اطاق دومی قفل بود. وقتی که خواستیم درِ اطاق را باز کنیم پیرزن گفت: «آن‌جا کسی نیست، انبار است.» گفتم: «اشکالی ندارد انبار را هم می‌گردیم.» وقتی که در اطاق را باز کردیم دیدیم که دکتر فاطمی در حالی که پیژامه به تن دارد و ریش انبوهی گذاشته است در اطاق است. دکتر فاطمی همین که ما را دید خیلی ترسید و تعجب کرد. / سرگرد مولوی: دکتر فاطمی همین که ما را دید ترسید و من از فرط احساسات فریاد زدم: «جاوید باد شاه» دکتر فاطمی که از شدت ترس تحت تاثیر قرار گرفته بود متعاقب آن چند بار فریاد زد: «جاوید شاه»، «جاوید شاه» ... به دکتر فاطمی تکلیف کردم که «برویم» او هم که دیگر مقاومت را بیهوده می‌دید خواه ناخواه تسلیم شد و با همان وضع معین با پیژامه و ریش او را به داخل اتومبیل گذاشته به شهر آوردیم.
