باز هم نیروهایی با لباس‌های پلنگی و سربندهایی که روی آن نوشته شده است: «مدافعان حرم». هرچند تصاویری از شهید قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس همراه دارند، اما نه نیروهای بسیج‌اند و نه سپاه، آنها نیروهای الحشدالشعبی یا همان بسیج ملی عراق هستند.
سیل خوزستان پای الحشدالشعبی را به مرزهای ایران باز کرد
طی یک سال اخیر، این سومین باری است که حضور نیروهای الحشدالشعبی در ایران خبرساز شده است. نخستین بار، در ماجرای وقوع سیل در غرب کشور، تصاویر و ویدیوهایی از حضور کاروانی از ماشین‌ها و نیروهای الحشدالشعبی در مناطق سیل‌زده خوزستان منتشر شد؛ به روایت آن تصاویر و بنرهایی که بر ماشین‌ها نصب شده بود، آنها حامل کمک‌های مردم عراق به مردم سیل‌زده در همسایگی‌شان بودند. ابومهدی المهندس، فرمانده الحشدالشعبی که بعدا به شهادت رسید، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری تسنیم، هدف از حضور نیروهای الحشدالشعبی در ایران را «کمک‌رسانی به مردم آسیب‌دیده از سیل از موصل عراق تا اهواز» اعلام کرده بود. وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به اینکه مدیون زحمات مجاهدین و مدافعان ایرانی حرم هستیم، تأکید کرده بود: «مدافعان حرم خوزستان در جنگ با داعش و دفاع از حرم اهل‌بیت(ع) همراه ما بودند و امروز وظیفه ماست که در سختی‌ها به آنها کمک کنیم».
فرماندهان الحشدالشعبی: برای جبران کمک‌ها آمدیم
ابوموسی، فرمانده محور ثارالله این گروه عراقی در گفت‌وگوی دیگری با همین خبرگزاری، هدف از این حضور را امدادرسانی و مدیریت بحران برای کنترل سیلاب در خوزستان عنوان کرده بود. وی در بخش دیگری از این مصاحبه، ضمن تشکر از کنسولگری جمهوری اسلامی در بصره و قرارگاه فجر سپاه به دلیل فراهم کردن امکانات برای آنها از نقطه صفر مرزی گفته بود: «با همکاری ستاد اربعین، آشپزخانه با کمک نیروهای الحشدالشعبی ایجاد نمودند و روزانه ۱۸هزار غذای گرم تأمین شد. فعلاً ما در منطقه حضور داریم و پاکسازی مناطق را انجام می‌دهیم و تا زمانی که به حضور ما نیاز باشد، کنار خواهران و برادران مسلمان و ایرانی خواهیم ماند». البته او نیز مانند فرمانده ارشد خود تأکید کرده بود: «قبلاً شما به ما کمک کردید، اکنون نوبت ماست که به کمک شما بیاییم؛ زیرا جمهوری اسلامی ایران وقتی که کشور ما در بحران بود، به ما کمک کردند». به گزارش خبرگزاری فارس نیروهای مقاومت عراق، ۲۰ کامیون کمک‌های مردمی عراق شامل موادغذایی، لباس، فرش و ژنراتور برق را به ایران آورده بودند.
منتقدان حضور الحشدالشعبی؛ از صدر تا کاربران توییتر فارسی
با این‌حال، گویا نه بنرها نه توضیحات فرماندهان الحشدالشعبی نتوانست همه را راضی کند. هشتگ الحشدالشعبی با مجموعه‌ای از انتقادات و واکنش‌ها در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست می‌شد. برخی منتقدان این اقدامات انسانی را حضور یک نیروی نظامی خارجی در خاک کشور را خلاف قانون تعبیر می‌کردند. از سوی دیگر، برخی این ایده را مطرح می‌کردند که چطور ممکن است نیروی نظامی‌ای که نیازمند راهنمایی و حمایت جمهوری اسلامی است، بتواند به مدیریت بحران کشور کمک کند؟ عده‌ای از منتقدان به اظهارنظر برخی از مسئولان ازجمله موسی غضنفرآبادی، رئیس دادگاه انقلاب تهران مبنی بر اینکه: «اگر ما انقلاب را یاری نکنیم، الحشدالشعبی عراق، فاطمیون افغان، زینبیون پاکستان و حوثی‌های یمن خواهند آمد و انقلاب را یاری خواهند کرد»، استناد می‌کردند. البته مخالفت‌ها و انتقادات به رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور و کاربران فضای مجازی محدود نمی‌شد! مقتدی صدر از رهبران شیعه عراقی در واکنش به این موضوع در حساب توییتری خود نوشت: «عراقی‌ها اولویت اول را دارند و کمک‌ها باید در وهله اول به مردم آسیب‌دیده عراق تعلق بگیرد، بعد به کشورهای دیگر. اگر عراقی‌ها از رنج و مشقت سیل‌ها رهایی یافتند، ما آماده‌ایم تا به کمک همسایگان خود، چه در ایران یا کشورهای همسایه دیگر برویم».
جلسه نخبگان الحشدالشعبی در موسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران
دومین حضور اعضای الحشدالشعبی در ایران، مربوط به انتشار خبر و تصویر جلسه این گروه با مدیران موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در خبرگزاری مهر می‌شود. تصویری که به گفته این خبرگزاری از اینستاگرام این موسسه برداشته شده است و چهره اعضای نخبه این گروه در آن محو شده است. در بخشی از این خبر، از احمد نادری، مدیر این موسسه که بعدتر منتخب مردم در مجلس یازدهم شد، نقل شده است: «جنبش‌های اجتماعی به وجود آمده توسط آمریکا و متحدان منطقه‌ای نیازمند مطالعات و پٰژوهش‌های دقیق بر زمینه‌ها و ریشه‌شناسی شکل‌گیری آنهاست». همزمان با انتشار این تصویر (آذرماه سال گذشته) و واکنش فعالان دانشجویی، ایرناپلاس تلاش کرد علت جلسه با اعضای الحشدالشعبی را از نادری جویا شود که او از پاسخ امتناع کرد. به نظر می‌رسد اهداف و فعالیت‌های الحشدالشعبی از حوزه نظامی فراتر رفته است و فرماندهان آن بنا دارند به امور اجتماعی و عرصه علمی و پژوهشی نیز وارد شوند؛ به ویژه که ایران و عراق از روابط فرهنگی و دانشگاهی زیادی برخوردارند.
پزشکان بامرز و نیروی بدون مرز
فعالیت داوطلبانه نیروهای امدادی الحشدالشعبی در ایران البته ارزشمند است و حامیانی دارد، اما این فرصتی نیست که نصیب سایر گروه‌های کمک‌رسانی بین‌المللی شود؛ اخیراً جمعی از پزشکان بدون مرز برای کمک‌رسانی در زمینه مقابله با کرونا به ایران آمدند، اما فضاسازی برخی گروه‌ها منجر به عدم موافقت با فعالیت آنها شد و بازتاب نامناسبی در افکار عمومی دنیا یافت. البته روشن است که تفاوت میان برخورد با این دو گروه، به اعتماد بیشتر به نیروهای بسیج مردمی عراق بازمی‌گردد.
ضدعفونی کردن معابر قم
سرهنگ پاسدار مهدی کبیری‌پور، معاون هماهنگ‌کننده سپاه علی‌ابن‌ابی‌طالب(ع) قم درباره نهاد هماهنگ‌کننده نیروهای داوطلب الحشدالشعبی برای ضدعفونی معابر قم، به ایرناپلاس می‌گوید: ابتدا باید تأکید کنم این افراد، عضو الحشدالشعبی نیستند، چراکه الحشدالشعبی خاص عراق است. اما اینها اعضای «شباب المقاومه» هستند. این گروه هم متشکل از اتباع عراقی و لبنانی ساکن قم است و در اموری از این قبیل و مسائل فرهنگی فعالیت و همکاری می‌کنند.
وی می‌افزاید: ضدعفونی معابر قم توسط این گروه نیز با هماهنگی بسیج قم بوده است. البته این گروه برای مقابله با کرونا تشکیل نشده است و از گذشته وجود داشته، اما به شکل نمادین برخی از معابر شهر را ضدعفونی کردند تا برد رسانه‌ای لازم را نیز داشته باشد.
این در حالی است که خبرگزاری تسنیم اعلام کرده بود جمعی از جوانان الحشدالشعبی عراق که در شهر قم مشغول به تحصیل دروس حوزوی در جامعه المصطفی هستند، در اقدامی جهادی با توزیع مایع ضدعفونی کننده و همچنین گندزدایی از سطوح، در برخی از محلات قم به مبارزه با کرونا رفتند. البته قبلا مسئولان بر پرهیز از موازی کاری درخصوص مقابله با کرونا و هماهنگی با ستاد ملی تاکید کرده بودند؛ به ویژه که مساله کرونا متفاوت از سیل است و وجه تخصصی و بهداشتی ماجرا اهمیت بیشتری دارد.
الحشدالشعبی، نیروی عراقی و یاور جمهوری اسلامی
حال که الحشدالشعبی در حال رشد و نمو است، نگاهی به اهداف و وظایف اولیه آن برای درک بهتر تحولات درونی آن خالی از لطف نیست. این گروه در سال ۱۳۹۳ و مدتی پس از سقوط موصل به دست داعش، با فتوای آیت‌الله سیستانی، مرجع عالی شیعیان عراق برای مبارزه با تروریست‌ها تشکیل شد. حدود دو سال بعد، پارلمان عراق بسیج مردمی عراق یا الحشدالشعبی را به‌عنوان بخشی از نیروهای مسلح این کشور، به رسمیت شناخت. بنا بر این قانون، الحشدالشعبی رسماً یک نهاد قانونی و جزئی از ساختار ارتش عراق به شمار می‌رود که می‌تواند زیر نظر شورای عالی امنیت ملی عراق، قانونی فعالیت کند. البته تحولات نظامی اخیر از جمله شهادت فرمانده سابق سپاه قدس و الحشدالشعبی در خاک عراق ایجاد شد، نشانگر ارتباط عمیق این گروه با مسئولان جمهوری اسلامی است.
چالش رویکرد تبلیغاتی درباره الحشدالشعبی
به نظر می‌رسد پوشش رسانه‌ای فعالیت نیروهای عراقی در ایران، بیشتر از موضع واکنش به نقدهای حضور نیروهای مستشاری ایران در عراق و با هدف پررنگ کردن ارتباط ایران و کشور همسایه است؛ با این حال در شرایطی که ستاد کل نیروهای مسلح و وزارت امور خارجه کشورمان بارها تاکید کرده‌اند که الحشد الشعبی یک نیروی مستقل عراقی در ساختار این کشور است و از ایران دستور نمی‌گیرد، رویکرد رسانه‌ای درباره فعالیت این گروه هم باید با ظرافت و دقت انجام شود؛ به خصوص در شرایطی که نیروهای آمریکایی درپی شیطنت در عراق و بهانه‌جویی علیه کشورمان هستند.
ارتباط عمیق فرهنگی و تمدنی دو ملت ایران و عراق که پایه آن اعتقادات و قرابت‌های تاریخی دو ملت است، موضوعی نیست که بتوان از آن چشم پوشید؛ ولی وقتی آن گونه که معاون سپاه قم می‌گوید، این گروه‌های جهادی، اتباع عراقی ساکن قم هستند و قاعدتا دانشجویان و طلاب حوزه قم، علت تاکید برخی برای تعبیر حشدالشعبی از آنها مشخص نیست؛ در حالی که اگر این فعالیت‌های انسان‌دوستانه، اقدام داوطلبانه برادران عراقی ساکن قم اعلام شود، وجه مردمی آن نیز پررنگ‌تر است و می‌توان تاکید کرد که: ایران والعراق، لا یمکن الفراق.
