آفت «برج-باغ» بر جان باغات پایتخت

حال باغ‌های تهران اورژانسی است و مسئولان شهری هم از این اوضاع باخبرند اما طرحی که می‌تواند درختان شهر را از هراس بلعیده‌شدن برهاند، سرنوشتی نامعلوم دارد و بسیاری دیگر به اجرائی‌شدن آن امیدوار نیستند،  چراکه باوجود تلاش برخی اعضای شورای شهر بر صیانت از باغات شهر اما طرح «صیانت و حفاظت از باغات و اراضی مزروعی شهر تهران» با مخالفت جدی چهار نفر از اعضای شورای شهر تهران  باردیگر به کمیسیون‌ها ارجاع داده شد. بنا بود تمامی باغ‌های تهران شناسنامه‌دار شوند تا جلوی نابودی آنها گرفته شود اما این اتفاق میسر نشد تا راه برج‌سازی در دل باغ‌های باقیمانده تهران سد نشود.
 
به گزارش انتخاب، وقایع اتفاقیه در ادامه می نویسد:
 
محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران از آغاز پیگیری سرسختانه وضعیت باغ‌های شهر این‌چنین می‌گوید: «باتوجه به اهمیت باغ‌ها و پس از تأکید رهبر انقلاب بر حفظ باغ‌ها به عنوان ریه‌های تنفسی شهر کمپینی برای نجات و پیگیری وضعیت باغ‌های تهران به راه افتاد. راهکارها را نوشتیم و در قالب طرحی به صحن شورا بردیم تا راه حفظ و صیانت از باغ‌ها هموار شود» به‌دنبال این، خود شهرداری هم لایحه‌ای ارائه کرد، جلسات کارشناسی زیادی برگزار شد و کمیسیون مشترک با معماری و شهرسازی شهرداری نیز به بررسی مسائل مختلف پرداخت تا اینکه در مرداد 94 در قالب طرحی یک فوریتی در صحن شورا مطرح شد. معمولا طرح‌های یک فوریتی  یک هفته بعد در صحن مطرح می‌شوند اما طرح حفظ و صیانت از باغات پس از شش ماه در شورا مطرح شد. شب عید بود گفتیم شنیده نمی‌شود و قرار شد بعد از عید باردیگر بررسی شود اما مخالفت‌ها و برخورد سلیقه‌ای موجب شد طرح بازهم بازگشت بخورد. وضعیت باغ‌ها اورژانسی است. مسئولان شهری هم مدام این جمله را تکرار می‌کنند اما تلاش‌ها برای نجات باغ‌های تهران باز هم به در بسته خورد.  
قوانین خوب، بد اجرا می‌شوند
مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، بر این اصل معتقد است: «برای حفظ باغات قانون خوب داریم اما بد اجرا می‌شود.» وی می‌گوید: «درحالی‌که قانون هست اما اجرا نمی‌شود، پس حفظ باغات تاحد زیادی به خواست مردم بستگی دارد.» اواخر دهه 50، طرحی به نام «حفظ و گسترش فضای سبز» برای حفظ باغ‌ها به تصویب رسیده بود و آیین‌نامه اجرائی هم داشت اما نه قانون و نه آیین‌نامه هیچ‌وقت اجرائی نشدند. این میان پای نظارت هم می‌لنگید و حلقه گمشده دیگر ضمانت اجرائی این قانون بود.  
رئیس شورای شهر مدعی است تا سال 1382 قوانین در حفظ و صیانت از باغات به اجرا در نیامده‌اند، چنانکه بسیاری از موارد تخلف ماده ۱۴ نیز در این مدت اجرا نمی‌شده است، گرچه آن زمان مالکین باید براساس قانون 7,5 درصد ملکی که باغ تشخیص داده شده بود را می‌ساختند اما در عمل ۶۰ درصد باغ را از درخت عریان کرده و ساخت‌وساز می‌کردند: «سنگ بنای تخریب باغات هم از همان زمان‌ها بود.» این بحرانی بود که سبب شد قانونی برای حفظ باغات تهران تدوین شود تا براساس آن، مالک مجاز باشد، به شرط ازبین‌نبردن درختان تا ۳۰ درصد مساحت باغ و تا ۹ طبقه را بسازد و ۷۰ درصد باغ ایجاد کند. این قانون به مجلس فرستاده شد و مورد تأیید مجمع تشخیص مصلحت هم قرار گرفت اما به قول رئیس شورای شهر «اجرای بد» آن باغ‌ها را در معرض تهدید بیشتر قرار داد. حقانی نیز دراین‌باره دستگاه‌های ناظر را مقصر می‌داند که «در نظارت بر اجرای قانون، عملکرد درستی نداشته‌اند.»
برای ازبین‌بردن باغتان جایزه بگیرید
سخن چمران به «آغاز صیانت از باغات پس از دوره طولانی اجرا نشدن قانون» اشاره به طرحی است که در زمان ریاست او بر دوره دوم شورای اسلامی شهر تهران مصوب شد؛ طرحی معروف به «برج باغ» که انتقادات بسیاری بر آن وارد است و  طرح تازه «حفظ و صیانت از باغات» که در شورا خاک می‌خورد برای رد اثرات نامطلوب آن است: « اعطای مجوز ساخت در باغ‌های خصوصی با ضوابط ویژه!»
شورای شهر در 19 اسفند سال 82 (جلسه پنجاه و سوم شورا) برای حفظ و صیانت از باغ‌ها اقدام به تهیه دستورالعملی برای نحوه و چگونگی ساخت‌وساز در باغ‌ها کرد که در سال 83 ابلاغ شد؛ مصوبه‌ای که بعدها به نام «برج باغ» معروف شد. اعضای شورا براین‌باور بودند، باتوجه به ازبین‌رفتن بخشی از باغ‌های شهر در سال‌های پیش‌ازآن با اعطای مجوز ساخت در باغ‌های خصوصی با ضوابطی ویژه شهروندان اجازه ساخت‌وساز در ملک شخصی خویش را داشته باشند و از این راه باغ‌ها نیز از سوی خود آنها حفظ شود. آن زمان طبق مصوبه «برج باغ» مقرر شد، در باغ‌های سطح اشغال به 30 درصد کاهش یافته و تراکم مجاز درقالب ارتفاع و در طبقات مجاز باشد، یعنی به جای چهار طبقه در 60 درصد سطح اشغال برای ساخت‌وساز در باغ‌ها هشت طبقه با 30 درصد سطح اشغال و یک طبقه تشویقی مجموعا 9 طبقه با 30 درصد امکان ساخت‌وساز داشته باشند. در متن مصوبه 20 درصد تراکم تشویقی درنظر گرفته شده بود که عملا به صورت 30 درصد، یعنی امکان یک طبقه کامل تشویقی مرسوم شد؛ تشویقی که چمران هنوز به مفیدبودن آن اصرار دارد و عده‌ای همچنان به آن منتقدند و می‌گویند: «مسیر سوءاستفاده را هموار کرده است.» چنانچه خود چمران نیز تأکید می‌کند: « اگر این قانون خوب اجرا می‌شد و افرادی سودجو سعی نمی‌کردند قانون را دور بزنند، امروز به یقین وضعیت باغات شهر بهتر از این می‌بود.»
مخالفان « حفظ و صیانت از باغات» چه می‌گویند؟  
در جریان بررسی طرح «حفظ و صیانت از باغات» مخالفان نیز لب به سخن گشودند. محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران که یکی از مخالفان است، اگرچه وضع باغ‌های شهر را اورژانسی می‌داند اما معتقد است، محدودیت بیش از‌اندازه «موجب دوری مردم از قانون» می‌شود.  
اسماعیل دوستی، دیگر عضو شورای شهر تهران هم با سالاری موافقت کرده و گفته به جای محدودکردن مردم باید آنان را مجاب کرد این کار با امتیازدهی و تشویق میسر می‌شود. او همچنین از نگاه اقتصادی به شهر انتقاد کرده، چراکه به گفته او شهر جایی برای زندگی است. محمدمهدی تندگویان، دیگر عضو شورای شهر تهران نیز، باوجود اینکه از آغاز ورود به شورا درپی تصویب قانونی برای جلوگیری از تخریب باغ‌ها بوده اما اغلب به در بسته مخالفت دیگر اعضای شورای شهر خورده است. او معتقد است، باید زمین مالکانی که باغ‌ها را تخریب می‌کنند، مصادره شود و به همکارانش در این جلسه یادآوری کرد؛ حتی مالکانی که صددرصد سطح باغ را ساخت‌وساز می‌کنند (که نمونه بارز آن در خیابان ولیعصر وجود دارد) مورد تعقیب قضائی قرار نگرفته‌اند. به اعتقاد تندگویان ساختمان مذکور در خیابان ولیعصر باید فریز شود و به‌ عنوان تخلفی ماندگار از دوره‌های مختلف شهرداری برای آیندگان به جا بماند. در نهایت اعضای شورای شهر تهران به بازگشت این طرح به کمیسیون‌های محیط‌ زیست، کمیسیون شهرسازی و معماری با حضور یک نماینده از کمیسیون حقوقی و نظارت رأی دادند. به گفته چمران  نیز حساسیت نسبت به حفظ باغات، اگرچه در نفس عمل بسیار خوب است، ولی نباید مردم را مجبور کرد تنها 7,5 درصد از مساحت باغات خود را بسازند و قوانین باید در جهت تشویق آنها به حفظ باغات باشد. هرچند به نظر می‌آید باوجود خواست مردم، نبودن برای قوانین موجود، حلقه گمشده حفاظت از باغ‌های تهران است.  
باغ‌های بی‌شناسنامه، درختان بی‌هویت
هر بار بعد از قطع درخت و ازبین‌بردن باغی، دست آخر این شهرداری است که در مراجع قضائی محکوم می‌شود، زیرا هیچ مدرکی نیست که نشان دهد برجی که سقف آسمان را خراشیده و راه آسمان را کور کرده، پیش‌ازاین یک باغ بوده است. حقانی می‌گوید: «همان سال 59 هم صحبت از شناسنامه دارکردن باغ‌ها بود و پلاک‌زدن درختان معابر اما این کار تا امروز انجام نشد که نشد.» دهه 70 اگرچه این کار شروع شد اما به آخر نرسید. نتیجه این شده که عده‌ای پای درختان نمک و گازوئیل پاشیدند و از بن خشکاندند و به جایش برج ساختند یا باغ‌ها را به قیمت کم خریدند و به همین سرنوشت دچارش کردند و بعد به قیمت کلان فروختند. رئیس کمیته محیط زیست با انتقاد از اینکه اگر شهرداری تا امروز اجازه این روند را نمی‌داد، مافیای باغ‌خواری راه نمی‌افتاد می‌گوید: «ما سعی داشتیم در این طرح همه راه‌های دورزدن قانون، باغ‌خواری را سد کنیم و مصوبه برج باغ‌ها را رد کنیم اما نشد. باغ باید شناسنامه داشته باشد، مانند شناسنامه یک خانواده. درخت هم مانند انسان است، باید هویت داشته باشد تا بشود محکم از آن دفاع کرد.»
باغی نمانده باقی
براساس تبصره 1 از ماده 6 قانون حفظ و گسترش فضاهای سبز و باغ‌ها (مصوب 3/3/59) چنانچه صاحب باغی مبادرت به خشک‌کردن و ازبین‌بردن درختان کند باغ او برای اختصاص به خدمات عمومی به‌وسیله شهرداری ضبط می‌شود اما اعضای شورای شهر خود می‌دانند تا امروز هیچ‌وقت این قانون محقق نشده است. روشن نیست چه میزان از باغ‌هایی که از مصوبه برج باغ جهت ساخت‌وساز استفاده کردند هنوز واقعا باغ مانده‌اند اما کافی است کمی در تهران سرک بکشیم و برج‌های شمال شهر را ببینیم که چطور سر به فلک کشیده‌اند و شهروندان را از  منظر کوه‌های شمال تهران برخوردار نیستند.  
طرحی که قرار بود از باغ‌ها حفاظت کند حالا بناست باردیگر بررسی شود اما حقانی به این روند امیدوار نیست: «بارها فریاد کردم بگذارید این چند باغ باقی‌مانده را نجات دهیم. این همه ریخت‌وپاش برای توسعه فضای سبز و کاشت درخت یک سال‌های که به‌زودی زود زرد می‌شود برای چیست؟ اینها آخرین زیر ساخت‌های شهرند و از بین بردنشان خلاف مصوبه شورای شهر است.»

منبع: جماران