نگاهی به فعالیت های سیاسی و اجتماعی دختر رسول خدا

نشست تخصصی " فاطمه فاطمه است"با مشارکت کارگروه تعمیق باورهای دینی و کارگروه مدیریت و مشارکت اجتماعی و سیاسی در معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری برگزار شد.

به گزارش خبرآنلاین، در این نشست، دکتر مرضیه محمد زاده پیرامون نقش اجتماعی و سیاسی حضرت زهرا در عصر رسول الله(ص)، منصوره شایسته پیرامون موضوع زهرای اطهر(س) ؛ انسان کامل و دکتر زهرا نژاد بهرام با موضوع زهرا(س) و مشارکت سیاسی با تاکید بر الگو سازي معاصر به سخنراني پرداختند. 

در ابتدای نشست دکتر کبری روشنفکر دبیر کارگروه مدیریت و مشارکت سیاسی و اجتماعی معاونت زنان با عرض تسلیت فرا رسیدن ایام سوگواری فاطمه زهرا (س) با اشاره به همزماني برگزاري اين نشست با سالروز تاسیس بنیاد شهید گفت : امام خميني (ره) در سخنان خود بارها بر حفظ شان و منزلت شهدا تاكيد كرده اند و اینکه هیچ کس حقی به اندازه شهدا بر بشریت ندارد. از همین رو از مهم ترین دلایل برای تشکیل بنیاد شهید احترام و ارزش به جایگاه و تاكيد بر عظمت و قداست شهدا بوده است.

وی در ادامه با اشاره به هدف از برگزاري اين نشست گفت: در این نشست می خواهیم از ابعاد دیگری به زندگي حضرت زهرا(س) بپردازيم. حضرت زهرا(س) شاخص های ناشناخته ای در زندگی خصوصی و اجتماعی خود داشته اند که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

مرضیه محمد زاده : فاطمه (س) یک فعال اجتماعی بود 

در ادامه دکتر محمدزاده پژوهشگر تاریخ با اشاره به الگوسازي از زندگي حضرت زهرا (س) در زندگي معاصر گفت: در جامعه امروز زنانی مورد توجه هستند که به عنوان الگو برای جامعه مطرح است. قرآن در این خصوص از زن حاکم نام می برد و یا در جای دیگری قرآن از مریم سخن می گوید زنی که مسیحیت را جهانی می کند و بعد از مسیح این مریم است که این دین را زنده نگه می دارد. در جایی دیگر از دختران شعیب که دامدار بودند و یا آسیه زن فرعون که مورد علاقه و عشق فرعون است نام می برد؛ یعنی این ها زنانی هستند که در جامعه نقش دارند و نقش آن ها اجتماعی و سیاسی است.

وی با اشاره به اینکه تولد حضرت زهرا در اوایل بعثت قرار داشته ادامه داد: به قول شیخ مفید یا سید بن طاووس که سال های اول و دوم را مورد توجه قرار می دهد حضور اجتماعی ایشان هم از سال های اول بعثت بوده است؛ از طرفی حضرت زهرا (ص) در محیطی قرار می گیرد که خود را نشان می دهد. ایشان در دفاع از رسوالله(ص) و در مقابل آزار و اذیت وارد صحنه می شود و مانع ترور حضرت در مسجدالحرام نیز بوده اند. بعد از آن حضرت زهرا(س) در کنار پدر و مادرش و مسلمانان در شعب ابی طالب حضور دارد و بعد از آن فاطمه(س) بیشتر در کنار پدر است . هجرت پدیده ای تاریخ ساز است و حضرت زهرا (س) در این پدیده ها مشارکت دارند.

این پژوهشگر تاریخ گفت: زهرا(س) هجرت کرد و در سال دوم هجرت ازدواج می کند؛ ایشان بسیار زود مادر می شود و در امر همسری و مادری بسیار کوشا فعالیت می کنند؛ به نحوی که کارهای درون خانه با حضرت است. حضرت در 26غزوه حضور داشتند در طول ٢٣ سال رسالت پیامبر(ص) در همه ی آنها امیرالمومنین حضور داشته به جز تبوک ؛ در بسیاری هم فرمانده جنگ ها امیرالمومنین بوده و در غیاب حضرت هم کارها به عهده زهرا(س) بوده است.

محمد زاده افزود: ایشان چهار فرزند داشته و بدون همکار و همراه نقش خود را در تربیت فرزندانش بسیار شگفت انگیز انجام داده است. تربیت فرزند در دوره جنگ بسیار سخت تر از دوره آرامش و صلح است و فاطمه فرزندانش را در زمان جنگ پرورش داده است.

وی ادامه داد: اما فاطمه(س) وظیفه اجتماعی خود را فراموش نکرد و رسول خدا از بعد از واقعه احد فاطمه(س) را همراه خود به دیدار کشته شدگان برد تا به خانواده ها و کشته شدگان سرکشی کند؛ ایشان در سه جنگ حضور داشتند و در این عرصه کارهايي مانند پرستاری ، حضور در کنار پدر و حضور بر بالین شهدا را عهده دار بودند. ایشان نه تنها همراه پدر است بلکه از طرف وی ماموریت دارد که به خانواده شهدا رسیدگی کند و تلاش جدی برای رفع مشکلات آنها داشت و همراه با فرزندانش در تشییع شهدا شرکت می کرد.

حضرت زهرا در هفته دو یا سه روز به احد می رفتند و بر سر مزار شهدا اشک می ریخت . این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: ایشان در غزوه خندق مامور غذا برای مهاجرین بود که البته جنگ خندق یا احزاب از سخت ترین جنگ هاست. ایشان در فتح مکه سمت مشاورت را دارد و این حضور موید مشارکت در برنامه ریزی جنگی است. البته داده های تاریخی در خصوص حضرت زهرا(س) کم است و این به دلیل کمبود حضور ایشان نیست بلکه به دلیل نقش تاریخ نویسان است.

محمد زاده گفت: ایشان سمت مشاوره اجتماعی هم داشته اند و نه تنها پاسخگوی سوالات (سوالات فقهی) بودند بلکه نقش موثر اجتماعی را هم ایفا می کردند.

وی با اشاره به نقش عظیم حضرت زهرا (س) گفت: بعد از صلح حدیبیه هم ابوسفیان به مدینه می آید و وارد خانه فاطمه (س) می شود و در خواست وساطت میکند که این ها بیانگر همان نقش عظیم و موثر است. در جهان اسلام ما الگویی جز فاطمه(س) نداریم؛ ما اگر فقیه می خواهیم فاطمه (س) است و اگر متکلم شیعی می خواهیم باز هم فاطمه (س) است و در یک کلام حضرت زهرا(س) در همه ی عرصه ها حضور داشتند و ندانستن تاریخ و ندانستن ما به دلیل گناه نابخشودنی تاریخ نگاران است.

منصوره شایسته : فاطمه (س) اسوه همه بشریت است 

در ادامه این نشست تخصصی منصوره شایسته دبیر کارگروه تعمیق باورهای دینی با اشاره به اینکه در این بحث به انسان کامل اشاه خواهیم کرد ادامه داد: انسان کامل یعنی انسانی که دوره ای را طی می کند و تمام استعدادهایی که خداوند به عنوان خلیفه الله و ثمره خلقت به او داده در وجودش به فعلیت تمام برسد. پیامبر(ص) برای ما مصداق انسان کامل است و در صعود روحی شان به جایی رفتند که جبرییل گفته است من نمی توانم به آنجا بیایم؛ بنابراین انسان کامل جایی است که خلیفه الهی معنادار باشد. براساس تفکر شیعی تمام پیامبران و ائمه معصومین از این موهبت بهره برده اند و آن عصمت است و فاطمه زهرا(س) هم همین طور بودندکه دلایل آن آیه تطهیر؛ سوره هل اتی ، آیه مباهله، حدیث کساء و غیره است.

وی افزود: حضرت زهرا(س) از دو بخش صحبت می کند یکی گویش خدا با جبرییل و دوم گفت و گوی جبرییل با رسول الله(ص) است به این معنی که حضرت زهرا(س) در دیدن ملایکه و گفتگوی خدا و جبرییل دگرگون نمیشود بلکه هویت خود اوست به همین جهت آخر حدیث کساء هم در پاسخ حضرت علی(ع) بر عظمت این واقعه تاکید می کند. پیامبر(ص) می گوید از منظر خداوند زهرا(س) آنچنان ارزشمند است که رضای او رضای خداوند و غضب او غضب خداوند است. بنابراین در قدم اول اثبات می شود که حضرت زهرا تمام ابعاد انسان کامل را دارد اما این جایگاه کاربرد امروزیش چیست؟

شایسته ادامه داد: این مسیر برای همه ی انسان ها طراحی شده است و نه تنها حضرت زهرا(س)؛ ولی نیازمند همتی بلند است که این همت در زهرای مرضیه بوده است ولی متاسفانه امروزه اهتمام به سیر سلوکی صورت نمی گیرد. استعداد انسان کامل مخصوص همه ی انسان هاست اما اهتمام به این امر لوازمی دارد.

حضرت زهرا به دلیل به فعلیت رساندن همه قوا اتصال به انسان کامل را عملیاتی کرده است .او نشان و اسوه انسان کامل برای همه بشریت است .

نژاد بهرام : حضرت زهرا (س) مشارکت سیاسی و کنشگری سیاسی داشتند

در ادامه نشست زهرا نژاد بهرام دبیر شورای اطلاع رسانی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری،پژوهشگر و فعال امور زنان گفت: با تاکید جدی بر همه مواردی کهبیان شد حضورحضرت زهرا (س) در تاریخ سیاسی اسلام انکار ناپذیر است .حضرت زهرا یکی از بسترهای فعالیت سیاسی در عصر خودش را رقم زد که در ان مقطع تاریخی به روشنی صفحه اختصاصی را از فعالیت سیاسی ایجاد کرد .

وی با بیان اینکه قبل از بحث از رفتارهای سیاسی ان حضرت لازم است چند کلید واژه تعریف شود افزود: مشارکت سیاسی یکی از آن کلید واژهاست بدان معنی که هرنوع اقدام داوطلبانه ، هدفمند و آگاهانه در جهت ایجاد تغییر در شرایط سیاسی با عنوان مشارکت سیاسی معنا می شود . کنشگر ی سیاسی مفهوم دیگری است که هرنوع رفتار فاعلانه ، اگاهانه و داوطلبانه و هدفمند در جهت ایجاد تغییر در شرایط سیاسی نیز را باید کنشگری سیاسی نامید .

وی قدرت سیاسی را کلید واژه دیگری نامید و گفت : توانایی انجام کاری در جهت ایجاد تغییر و اثر گذاری بر شرایط سیاسی به معنای قدرت سیاسی است که در کنار آن می توان به تعریف واژه قدرت نیز پرداخت که مبنی بر این است که 

توانایی انجام کار که درقالب تغییر بر رفتار ، بر اقدام ؛ بر کنش های افراد می باشد .

نژاد بهرام با تعریف مفاهیم بالا گفت : حضرت زهرا در برخی مقاطع تاریخی مشارکت سیاسی داشتند و در برخی موارد کنشگری سیاسی .ایشان صرف نظر از وجوه مختلف شخصیتی به ویژه مقام معنوی دارای نوعی رفتار سیاسی منحصر به خود نیز بوده اند . تبیین فعالیت سیاسی حضرت زهرا با تعاریف معاصر فعالیت سیاسی این فرصت را به جامعه امروز می دهد که یکی دیگر از وجوه شخصیت ایشان را در صحنه اجتماعی بررسی شود .

وی خاطرنشان ساخت : توجه به این نکته بسیار مهم است که فعالیت ایشان را در ظرف تاریخ ان روزگار تبیین کنیم و مهمتر از ان اینکه وقتی از از قدرت بحث می کنیم نسبت هر کنشگر با قدرت سیاسی را ارزش گذاری منفی نکنیم .قدرت فی نفسه بد نیست قدرت فرصت ایجاد تغییر در جامعه را به کنشگر می دهد قدرت امکان فعالیت منطبق بر اهداف و اید ه ها را فراهم می کند . از انجا که حضرت زهرا دغدغه دین دارد و اید ه آلش جاری شدن سنت پیامبر در نظام اسلامی است به عنوان کنشگر در مقطعی از تاریخ به خصوص پس از رحلت پیامبر در این عرصه گام بر می دارد .

از این رو اگر بحث از قدرت سیاسی و کنشگری حضرت می شود منظور عملیاتی کردن ارمان ها ی نظام اسلامی با تکیه بر قدرت سیاسی است .

وی افزود : یکی از موارد ی که می تواند قدرت سیاسی را عملیاتی کند داشتن قدرت اقتصادی است .دسترسی به منابع اقتصادی در جهت عملیاتی ساختن اهداف و حضرت در این زمینه تلاش های جدی را انجام دادند .

از این رو اگر حضور حضرت زهرا(س) در پنج واقعه خاص مورد توجه قرار بدهیم نقش کنشگری ایشان قابل توجه می شود . اول دیدار حضرت از خانواده های انصار و مهاجر و دعوت آنان به حضور در گروه معترض به حکومت؛ دوم حضور حضرت در مسجد النبی و بیان خطبه مهم سیاست گذاری فاطمی است؛ سوم حضور در مرکز دارالعماره، بیان خواسته ها و دستیابی به قدرت اقتصادی یعنی بازگشت فدک ؛ چهارم دیدار سیاسی با ابوبکر و عمر در بستر بیماری و پنجم مباهله است.

این فعال امور زنان افزود: حضرت در مقطع پیش از مهاجرت در نقش مشارکت سیاسی با توجه به اینکه تجارب حصردر شعب ابوطالب و آزار پیامبر از سوی مشرکین را داشته فعالیت داشته هرجند به دلیل کم سنی نمی توانسته نقش کنشگری و فعال سیاسی را ایفا کند اما بعد از هجرت همراه پدر به مدینه رفتند و در آنجا در پایگاه حکومت اسلامی نقش کنش گر را داشته اند. بر اساس تعاریف رایج حضرت زهرا (س) در حدیث کساء هم نقش کنش گر را داشته اند و به نوعی کاراکتر حزب سیاسی شیعیان مشخص می شود. در واقعه مباهله نیز حضرت زهرا (س) مشاکت کننده فعال هستند؛ ایشان فردی مستقل، آگاه و داوطلب هستند که وارد صحنه مباهله می شوند که این حرکت نوعی قدرت نمایی سیاسی است که رهبر آن پیامبر است.

وی با اشاره به اینکه حضرت زهرا وقتی به عنوان یک کنشگر وارد گفت و گو می شود شیوه سیاسی متفاوتی را انتخاب می کند اظهار کرد: این شیوه متفاوت از روش سیاسی سایر ائمه است. ایشان در مقطع بعد از فوت پیامبر و خانه نشینی حضرت علی(ع) و در شرایطی که افراد همه به دور قدرت سیاسی جدید هستند در حضور جدی خود در مسجدالنبی فعالیتی سیاسی انجام می دهند ایشان در خطبه ای که ایراد می کنند با ذکر اعتبارات نسبی خود بحث را شروع می کنند

و ایشان با توجه به اینکه اشنای همه مردم ان زمان در شهر مدینه بودند وقتی اعلام می کنند که دختر پیامبر هستند همه بر آن صحه می گذارند یعنی شخصیتی اشنا بودند چه در کلام و چه در صورت (چهره یا صدای ایشان) بنابراین بعد از معرفی خود نظام سیاسی را به چالش می کشد و با گفت و گو به جنگ دشمن می رود. حضرت چالش سییاسیی خود با قدرت سیاسی موجود را با اتکا به ابزارهای رقابت سیاسی به روشنی طرح می کنند .هدف گذاری حضرت به دولت اسلامی پس از پیامبر و تلاش بر نقد ان رویکرد حضرت در این مبارزه سیاسی بود .وی به عنوان یک کنشگر قدرت سیاسی حاکم را به چالش می کشد و تمام ارکانش را با اتکا به ادبیات دینی که مبلغ ان است زیر سوال می برد .

دبیر شورای اطلاع رسانی معاونت و خانواده ریاست جمهوری ادامه داد: مدل سیاسی حضرت زهرا (س) به چالش کشیدن حکومت زمان با روش گفت و گو بود که این روش در ان مقطع زمانی به دلیل محدودیت های جدی در سپهر سیاسی مدینه النبی که جامعه ای نو پا بود و اسلام تازه شکل گرفته بود و هر نوع اعتراض به ان موجبات اختلال در نظام اسلامی ایجاد می کرد کاملا متفاوت بود .نکته مهم در این است که حضرت در عرصه یک فعالیت سیاسی جدی وارد شده بود که باید تک تک اقدامات را در جهت بیان نقد به قدرت سیاسی پس از پیامبر بیان می داشت . و تمام این ها به این معنی که حضرت زهرا(س) به معنای امروزین در یک فعالیت حزبی یا تشکل سازی سیاسی وارد شده بود و به همین جهت از ابزار تبلغات هم استفاده می کردند. یکی از ابزار های ایشان گریه کردن در فراغ پیامبر(ص) بود و حضور در مزار پیامبر که اغلب این امر را با فرزندان خود انجام می دادند. شیوه تبلیغی دیگر ایشان زمانی است که ایشان وارد دارالعماره می شوند و با ابوبکر و برای گرفتن فدک با استدلال وارد گفت و گو می شوند و او را به چالش می کشند.این موارد فارغ از ابعاد معنوی حضرت نسبت به پیامبر و دلتنگی فرزند برای پدر است .وی درهمه این رفتار ها می خواست به جامعه ان روز بفهماند که نسبت به قدرت سیاسی موجود نقد دارد و ان را منطبق بر ارامانهای پیامبر و وصایای او نمی داند . حضرت با بهره گیری از همه ظرفیت هایش وظایف اجتماعی - سیاسی خود را عملیاتی کرد .

وی افزود: حضرت زهرا (س) با توجه به مسوولیت تاریخی خود و با عنایت به ظلم صورت گرفته بر دین و ایین پیامبر در جهت نقد قدرت جدید و کسب توان سیاسی برای عملیاتی ساختن ارمانهای حضرت رسول وسامان دهی جامعه اسلامی یادگار پیامبر بود ؛ ایشان به دنبال پس گرفتن فدک بودند چرا که فدک منبع ارتزاق این خانواده بود و دشمن با این کار می خواست منبع مالی این خاندان را از آنها بگیرد. چرا که حضرت زهرا (س) خود یک کارآفرین بوده و فدک را خود اداره می کرد.

نژادبهرام گفت: ایشان آموزش سیاسی را هم به عهده داشتند و این کار را زمانی که به خانه انصار و مهاجرین می رفتند انجام می دادند و به زبان امروزی مردم را به کمپین دفاع از حضرت علی ترغیب می کردند. بنابراین آرمان خواهی، جمع آوری یاران، تبلیغات، دسترسی به قدرت کارهایی بود که ایشان در فعالیت سیاسی خود به خوبی انجام می دادند. در برهه ای ایشان با قهر سیاسی خود باعث شدند که دشمن عقب نشینی کند اما باز هم ایشان راه را نبستند و دشمنان از طریق حضرت علی(ع) دوباره با ایشان گفت و گو کردند.

این فعال امور زنان ادامه داد: ایشان حتی با وصیت خود که مرا شبانه دفن کنید هم حرکتی سیاسی انجام دادند و می خواستند این پیام تا ابد بماند و دشمنان نتوانند با حضور خود در مراسم تشییع فاطمه(س) خود را تطهیر کنند؛ ایشان از جامعه مدنی نهایت استفاده را کردندو یک گام هم به عقب بر نگشتند.

وي گفت : در جمع بندی اگر با نگاهی دیگر به فعالیت سیاسی حضرت زهرا نگاه کنیم و بخواهیم به نوعی آن را با فعالیت سیاسی در روزکار جدید تبیین کنیم می توانیم بگوییم ایشان برای رسیدن به هدف ( ساماندهی جامعه اسلامی پس از پیامبر و به زیر کشیدن قدرت غاصب ) از روشهای گوناگون نظیر جمع اوری گروه همفکران ، تبلیغ ، اموزش سیاسي ، تشکیل گروه سیاسی همراه ، گفتگو و اعتراض نمادین ، و.....بهره گرفت .

درمنطق سیاسی حضرت زهر ا قدرت سیاسی فرصتی برای عملیاتی کردن ارمانهای جامعه اسلامی و اطاعت از امر خدا بود لذا وی در راستای این منطق به شدت قدرت سیاسی جدید پس از پیامبر را به چالش کشید تا دیدگاههای دین مدارانه خود را عملیاتی کند .

وی قهرمان مبارزه سیاسی گفتگو محور و گفتمان سازی در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر بود .

نژادبهرام گفت: اقدام حضرت در این فعالیت سیاسی و در این کنشگری در راستای دسترسی به قدرت برای فردی بود که به وصیت پیامبر تنها فرد برای جانشینی او بود . کنشگری حضرت زهرا برای عملیاتی کردن این هدف در قالب تمامی تعالیم دینی و در قالب تمامی هوشمندی سیاسی و احتماعی بود و همه این ها بخشی کوچک از شخصیت چند وجهی حضرت زهرا به عنوان دختر پیامبر ، مادر نمونه ، همسر نمونه و ......است . ازا ین رو ست که در منطق امام راحل نیز زن باید در تمام مقدرات مشارکت داشته باشد .چراکه از منظر وی حضرت زهرا به عنوان الگو همه این موارد را همراه داشته است.