آلودگی هوا چه بر سر بزرگترین ارگان بدن می‌آورد؟

استان اصفهان با گستردگی و تنوع اقلیمی خاصی که دارد در حوزه بیماری‌های پوستی با مشکلات مختلفی رو به رو است. همچنین آلودگی هوا در اصفهان نیز بر پوست تأثیرگذار است و بنابراین تحقیق و شناسایی این امراض نیازمند پیگیری و تلاش است تا پیشگیری و درمان لازم در برابر بیماری‌های پوستی انجام شود.

به گزارش ایسنا، مرکز تحقیقات پوست و سالک دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال‌های اخیر به پژوهش‌های مختلفی در حوزه بیماری‌های پوستی پرداخته است. علاوه بر این در حوزه درمان نیز توانسته ایفای نقش کند. در شهری که هر ساله آلودگی هوا گریبانگیر شهروندان می‌شود و گرد وغبار نیز نواحی مختلف استان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، توجه به پژوهش‌ بیماری‌های پوستی حائز اهمیت است. از این رو مصاحبه‌ای با دکتر محمدعلی نیلفروش زاده -رییس مرکز تحقیقات پوست و سالک- انجام دادیم تا آخرین پژوهش‌های این مرکز و مباحث مربوط به بیماری پوستی را تشریح کند.

نیلفروش زاده علاوه بر ریاست این مرکز، رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول های بنیادین دانشگاه علوم پزشکی تهران را نیز برعهده دارد. او برگزیده چهار دوره جشنواره رازی است و ریاست کارگروه طب بازساختی کشور را نیز عهده دار است. این پژوهشگر مشاور معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و رییس کنگره سراسری تازه های جراحی پوست نیز است.

آنچه در ذیل می خوانید گفت وگوی ایسنا با این پزشک است:

مرکز تحقیقات پوست از چه سالی و با چه اهدافی تأسیس شد؟

مرکز تحقیقات بیماری‌های پوستی و سالک در سال 1379 با هدف گسترش پژوهش، توسعه و به کارگیری دانش بشری در زمینه علم بیماری‌های پوستی و سالک شروع به فعالیت کرد. این مرکز به پژوهش‌هایی در ارتباط با پوست و سالک و همچنین آموزش نیروی انسانی محقق در زمینه بیماری‌های پوستی و سالک می‌پردازد و علاوه بر انجام کارهای تحقیقاتی در درمان و تشخیص و پیشگیری انواع بیماری‌های پوست و مو فعالیت دارد.

پژوهش‌های این مرکز شامل چه حوزه‌هایی می‌شود؟

ارایه طرح‌های تحقیقاتی بنیادی و کاربردی در درمان سالک، تشخیص، درمان و پیشگیری انواع بیماری‌های پوستی و مو و کاربرد سلول‌های بنیادی در پوست و مو از مهم‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی مرکز است.

مهم‌ترین تحقیقاتی که تاکنون در مرکز تحقیقات پوست انجام شده چیست؟

از جمله اهداف این مرکز ارتقاء کمیت و کیفیت تولیدات علمی و پژوهشی، تبیین اولویت‌های پژوهشی در عرصه‌های بنیادی و کاربردی بر اساس چشم‌انداز و مأموریت مرکز، ارتقای بهره‌وری پژوهشگران، تمرکز بر تحقیقات بنیادی و پایه در حیطه‌های مختلف، گسترش و تقویت همکاری‌های بین بخشی با شبکه‌ها و مراکز تحقیقاتی داخل و خارج از کشور و سایر سازمان‌های مرتبط و....است. 

شاید بتوان گفت اصلی‌ترین هدف مرکز دستیابی به روش‌های نوین درمان بیماری‌های پوستی با کمک سلول‌های بنیادی است که خوشبختانه در زمینه سوختگی، ترمیم زخم، و جوانسازی در حد ملی و منطقه‌ای به موفقیت‌های بزرگی دست یافته که مرجع بسیاری از منابع معتبر نیز شده است. همچنین از زمان شروع به کار مرکز تاکنون، مقالات متعددی در نشریات تخصصی بین‌المللی به چاپ رسیده و با برخورداری از پیشرفته‌ترین تجهیزات برای درمان بیماران، موفق به انجام اقدامات درمانی متعددی شده است.

آیا بیماری‌های پوستی با آلودگی هوا ارتباط دارد؟ لطفاً تحقیقاتی که در این رابطه انجام شده است را توضیح دهید؟

آلودگی هوا واقعیت دنیای ماشینی ماست و آثار زیانبار آلودگی هوا نه تنها قلب و عروق و ریه‌های ما را مورد هدف قرار داده، بلکه بر دیگر اعضای بدن به ویژه پوست که بزرگترین ارگان بدن و اولین سد دفاعی در مقابل عوامل بیماری‌زای محیطی است، نیز تأثیر سوء در پی دارد. در واقع می‌توان گفت پوست هدف اصلی ذرات آلوده در اتمسفر است که منجر به بروز تومورها و آلرژی می‌شود.

پوست یک محافظ بدن از عوامل خارجی سمی مثل اشعه ماوراء بنفش، عوامل شیمیایی سمی یا آب آلوده است. اثرات فوری آلاینده‌های محیطی بر پوست می‌تواند به شکل بروز آکنه، درماتیت تماسی و پیگمانتاسیون یا بی‌رنگی بخشی از پوست ناشی از واکنش‌های شیمیایی و سرطان پوست باشد. 

بر اساس آمار مرکز ملی بیوتکنولوژی سرطان‌های پوست رابطه مستقیم با تماس با اشعه UVB با طول موج nm320-290 دارد و هریک درصد کاهش در ازن منجر به افزایش دو درصد در تابش اشعه UVB و بنابراین دو درصد افزایش بروز سرطان پوست می‌شود، بنابراین آلاینده‌های محیطی با حذف لایه ازن یک معضل بزرگ در درماتولوژی محسوب می‌شوند. 

یکی از آلاینده‌های محیطی فرمالدئید است که با بروز تهوع و تحریک پوست و چشم همراه است و هیچ محدوده استانداردی برای این ذره وجود ندارد و باید از تماس با آن به کلی اجتناب کرد.

بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2010 در آمریکا انجام شده است شواهدی وجود دارد که ذرات آلوده در محیط می‌تواند بر پیری پوست تأثیر بگذارد در این مطالعه 400 بیمار مسن سفیدپوست شمال اروپا با مقیاس‌های استاندارد مورد بررسی قرار گرفتند و مشاهده شد که ذرات آلوده هوا می‌تواند باعث بروز رنگدانه‌های قهوه‌ای، چین‌وچروک‌های عمیق و تلانژکتازی یا عروق برجسته روی پوست شود. آلاینده نه تنها از طریق جذب پوستی که از راه تنفس و خون نیز جذب شده و به راحتی قابل دفع نیست.

از آسیب‌های دیگر آلاینده‌ها می‌توان به بروز خارش، کهیر، اگزمای دست و صورت، بروز زخم‌های سطحی بخصوص در افراد دچار بیماری‌های مزمن مثل دیابت، خشکی پوست و حتی ترک لب اشاره کرد. عوارض بلندمدت آلاینده‌ها از جمله بروز چین‌وچروک یا پیری زودرس، ریزش غیرطبیعی موها، گودی و تیرگی اطراف چشم و مهم‌تر از همه آغاز بدخیمی‌های پوستی در میانسالی است. آلاینده‌های محیطی از طریق تأثیر مستقیم یا اختلالات هورمونی در افراد می‌تواند بر پوست تأثیرگذار باشد. شاید شما هم خشکی و غیرشادابی و کدری پوست خود را در این هوای آلوده تجربه کرده باشید.

با توجه به فراگیری بیماری سرطان پوست، این مرکز تحقیقات چه اقدامات و پژوهش‌هایی در راه درمان این بیماری انجام داده است؟

در این زمینه با همکاری مرکز بهداشت استان نمونه‌های مبتلا به ملانوم پوستی بررسی و ارزیابی شدند و همچنین مطالعه‌ای در مورد نگرش و دانش آموزان در مورد سرطان پوست انجام و مقاله آن نیز چاپ شد.

این مرکز تحقیقی در زمینه درمان بیماری‌های زخم پای بیماران دیابتی و ویتیلیگو انجام داده است لطفا درباره آن و اثربخشی روش‌ها توضیح دهید؟

در حال حاضر، روزانه علاوه بر کارهای تحقیقاتی، اقدامات درمانی را نیز در درمانگاه‌های مجموعه انجام می‌دهیم. به طور مثال در خصوص درمان بیماری بَرَص، برخی ضایعات پوستی و زخم‌هایی که با بهبود تأخیری مواجهند نیز تیم‌های جداگانه‌ای مشغول به کار هستند و با کمک فناوری سلول بنیادی در درمان آن‌ها به نتایج خوبی رسیده‌ایم، همچنین در زمینه درمان چین‌وچروک و ریزش مو نیز به نتایج مثمر ثمری دست‌ یافته‌ایم. 

در مورد پروژه سلول بنیادی فولیکول مو در فاز حیوانی نیز کاملاً با موفقیت پیش رفته‌ایم و با همکاری متخصصان بیمارستان امام خمینی اقدامات تازه‌ای انجام داده‌ایم که تنها چند کشور دنیا به آن‌ها دست‌ یافته‌اند. در خصوص پروژه جوانسازی پوست از کشت و تکثیر سلول‌های فیبروبلاست استفاده کردیم. سلول‌های فیبروبلاست نقش مهمی در حفظ داربست بافت پیوندی دارند و عملکرد اصلی آن‌ها تولید پروتئین کلاژن است.

کلاژن رشته‌ای پروتئینی است که با افزایش سن از میزان آن کاسته شده و این کاهش مسؤول ایجاد ظاهر مسن و پیر در چهره است. در مرکز تحقیقات پوست مرحله اول کار بر روی سلول‌های بنیادی با تولید و تکثیر سلول‌های فیبروبلاست و کاربرد بالینی آن در بهبود Face Wrinkle آغاز شد.

این طرح تاکنون بر روی 44 بیمار انجام شده است و نتایج آن در 20 بیمار با میزان بهبودی حداقل 20 درصد و حداکثر 60 درصد ثبت شده است. به طور متوسط میزان بهبودی کلی در چین و چروک13% ±41 بوده است. مقاله این 20 مورد در مجله JRMS چاپ شده است.

مورد استفاده دیگر از روش سلول درمانی، کشت و انتقال سلول‌های فیبروبلاست در محل زخم‌های ناشی از سوختگی است. در این روش یک نمونه پوستی از پوست سالم فرد برداشته می‌شود و پس از جداسازی و تکثیر سلولی به محل درگیر منتقل می‌شود.

از این تکنیک در درمان زخم پای دیابتی نیز استفاده شد که تاکنون بر روی 10 بیمار انجام شده و نتایج رضایت بخشی داشته است. مرحله دوم کشت و تکثیر سلول‌های فیبروبلاست و کراتینوسیت و کاربرد آن در درمان اسکار سالک بود که مقاله یک مورد آن در مجله JRMS چاپ شد و مرحله سوم طرح کشت همزمان کراتینوسیت و فیبروبلاست در درمان سوختگی بر روی چهار بیمار انجام شده است یک بیمار به دنبال سوختگی با برق ولتاژ بالا پس از انتقال سلولی بهبودی کامل داشته است و مقاله یک مورد آن در مجله Cell and tissue Transplantation and Therapy 2010:3 چاپ شد.

کاربرد دیگر سلول درمانی استفاده از سلول‌های ملانوسیت در درمان ویتیلیگو است. در این روش یک نمونه پوستی از پوست سالم پشت بیمار برداشته می‌شود و پس از جداسازی سلول‌ها به محل درگیر منتقل می‌شود که این طرح تاکنون بر روی 60 بیمار انجام شده است و دو مقاله از آن چاپ شده است.

آیا مرکز تحقیقات با شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری دارد؟

همکاری بین بخشی و همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تجاری‌سازی برخی از یافته‌های علمی مرکز در دست اجراست.

پروژه طب بازساختی که در ایران برای اولین بار توسط مرکز تحقیقات پوست و سلول بنیادی کار شده است اکنون در چه مرحله‌ای است و چه نتایجی داشته است؟

در سال 2007 پزشکی بازساختی که عبارت است از جایگزینی بافت‌های از دست رفته با بافتی زنده و دارای عملکرد مناسب به عنوان یکی از شاخه‌های علم پزشکی معرفی شد. در این علم پزشکان از دارو برای تحریک سازوکارهای ترمیمی موجود در بدن از ژن، سلول و به خصوص سلول‌های بنیادی برای جبران سلول‌های از دست رفته بافتی و از مهندسی بافت برای تولید بافت در آزمایشگاه و پیوند آن به جای بافت آسیب دیده استفاده می‌کنند. 

مرکز ملی طب بازساختی یک مرکز مبتنی بر کمک‌های مردمی و خیرین و تلفیقی از فرایندهای تولید و ترجمان دانش، خدمات پژوهش، فناوری، تجاری‌سازی و سیاست‌گذاری در عرصه طب بازساختی است که با همکاری مرکز تحقیقات پوست و سلول بنیادی تهران راه‌اندازی شده است.

در زمینه طرح‌های تحقیقاتی مانند تکثیر و کشت سلول‌های بنیادی فولیکول مو و... مرکز تحقیقات پوست و سالک چه اقداماتی انجام داده است؟

یکی از طرح‌های مهم تکنیک کاشت سلول‌های بنیادی فولیکول مو است که همزمان در آمریکا در دو موسسه تحقیقاتی در حال انجام است که یکی از آن‌ها ISHRS آمریکا (انجمن بین‌المللی پیوند مو) که با همکاری مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه تهران و موسسه رویان در حال انجام این پروژه هستیم. 

این پروژه در حال حاضر در فاز حیوانی با نتایج قابل قبولی همراه بوده است ولی در انسان نتایج قابل قبولی نداشته است که امید است در آینده نزدیک بتوان تحولی در درمان ریزش مو ایجاد کرد. در فاز نخست مطالعاتی آن موفق شدیم، فولیکول‌های مو را در بدن موش‌های بدون سیستم ایمنی رشد دهیم و این اقدام موجب شد جزو چند کشور اول دنیا مطرح شویم و در صورتی که در این زمینه به نتیجه دست یابیم، در زمره رقبای انگلیس و آمریکا خواهیم شد. در مرحله دوم نیز فاز انسانی آن آغاز شده است.

برای مبارزه با بیماری سالک در استان چه برنامه‌هایی در دستور کار دارید؟

انواع بیماری سالک در حال حاضر در استان‌های بزرگی چون کرمان، فارس و مشهد و حتی شهرهای بزرگی چون اصفهان دیده می‌شود. لیشمانیوز یکی از هفت بیماری مهم انگلی جهان از نظر WHO است. بیش از 90 درصد موارد لیشمانیوز جلدی از کشورهای افغانستان، ایران، سوریه، عربستان صعودی و .... گزارش می‌شود.

ایران از نواحی اندمیک این بیماری است و این مرکز در سطح کشور در مناطقی که سالک وجود دارد فعالیت‌های گسترده‌ای داشته و مشاوره‌های علمی و راهکارهایی در زمینه درمان، پیشگیری و واکسیناسیون با همکاری دانشگاه‌های دیگر در دست اجرا دارد. در زمینه درمان نیز پژوهش‌های جدی و جدیدی انجام داده‌ایم. 

از جمله کاربرد TCA به عنوان جایگزین‌ درمانی گلوکانتیم در مراحل اولیه بیماری که تأیید معاونت بهداشتی و همچنین معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه تهران را نیز دریافت کردیم. از طرفی در موارد مزمن و عود شونده هم به عنوان درمان کمکی می‌تواند مؤثر و مفید باشد. هفت مقاله خارجی در این زمینه نیز به چاپ رسانده‌ایم. همچنین ارائه بیش از 100 مقاله تخصصی در زمینه درمان سالک، از دیگر اقدامات این مرکز است.