خوب و بد خودروسازي ايران در سال 93

سال 93 در حالي تا چندين ساعت ديگر به پايان مي‌رسد که طي آن، روزهاي تلخ و شيريني براي صنعت خودرو کشور رقم خورد و خودروسازان توانستند پس از دو سال سخت (91 و 92)، نفسي تازه کرده و تا حد زيادي به آرامش برسند.

 اگر مروري بر رخدادهاي صنعت خودرو طي سال 93 بيندازيم، متوجه مي‌شويم که طي آن صنعت خودرو توانسته خود را از بحران توليد نجات بدهد و در آستانه زندگي دوباره با شرکاي خارجي بي‌وفايش قرار بگيرد.

به گزارش دنياي اقتصاد، آن‌طور که کارشناسان عنوان مي‌کنند، «افزايش توليد» و «فراهم شدن مقدمات بازگشت خودروسازان خارجي» دو اتفاق خوشايند خودروسازي ايران در سال 93 به‌شمار مي‌روند و در کنار آنها بايد از «افزايش قيمت» و «رکود بازار» نيز به‌عنوان رخدادهاي ناخوشايند آن ياد کرد.

عبور از بحران توليد
به باور بيشتر کارشناسان، بهترين اتفاق در صنعت خودرو طي سال 93، صعودي شدن دوباره توليد بود، چه آنکه خودروسازان کشور توانستند با عبور از «بحراني بزرگ»، به مسير رشد بازگردند و تيراژشان را افزايش دهند. اهميت اين «رشد» بيشتر از آن جهت است که صنعت خودرو ايران دو سال بسيار سخت (سال‌هاي 91 و 92) را تجربه کرد و نه تنها نتوانست موقعيت خود را در عرصه توليد حفظ کند؛ بلکه زير پايش خالي شد و تيراژش به يک سوم سال 90 (سالي که بيش از يک ميليون و 600 هزار دستگاه خودرو در کشور به توليد رسيد)، نزول کرد. مشکلاتي از قبيل «تحريم»، «کاهش نقدينگي» و «تلاطمات ارزي»، آن چنان فشاري به صنعت خودرو آورد که برخي از کارشناسان از احتمال نابودي اين صنعت صحبت به ميان آوردند، اما در نهايت ماجرا ختم به خير شد و غول‌هاي جاده مخصوص دوباره روي پايشان ايستادند تا همچنان باد به پرچم‌شان بوزد. البته خودروسازان هنوز نتوانسته‌اند به روزهاي اوج شان در سال 90 برسند و تيراژ آن سال را يک بار ديگر تجربه کنند، با اين حال، ديگر کسي حرف از نابودي آنها نمي‌زند و از طرفي، ديگر خبري از آن افت تيراژهاي پي‌در‌پي نيست. طبق آخرين آماري که وزارت «صنعت، معدن و تجارت» منتشر کرده، توليد خودرو در 11 ماه امسال و فقط در بخش سواري، حدود 52 درصد در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته افزايش داشته و همچنين در مجموع بيش از يک ميليون دستگاه انواع خودرو (شامل سواري و تجاري) در کشور به توليد رسيده است.
هر چند شايد از نظر برخي کارشناسان و بخشي از افکار عمومي، رشد توليد خودروهاي داخلي به واسطه کيفيت نه چندان مناسب شان، چندان اتفاق خوبي نباشد، اما به هر حال سرپا ماندن خودروسازي به‌عنوان دومين صنعت بزرگ ايران، تضمين‌کننده اشتغالي چند صد هزار نفري است و نمي‌توان اين موضوع را ناديده گرفت.

پاشنه آشيل صنعت خودرو
خودروسازان اما در شرايطي توانستند طي سال 93 تيراژ محصولات خود را بالا ببرند که کارشناسان همچنان از «کيفيت» به‌عنوان پاشنه آشيل صنعت خودرو کشور ياد مي‌کنند. به اعتقاد کارشناسان، خودروسازان با وجود رشد کمي، نتوانستند طي سال 93 کيفيت محصولات خود را مطابق با انتظار مردم افزايش دهند و مشتريان هنوز هم با اين چالش بزرگ دست و پنجه نرم مي‌کنند. البته طبق آمارهاي ارائه شده از سوي برخي نهادها مانند شرکت بازرسي کيفيت و استاندارد ايران، سطح کيفي توليدات خودروسازان داخلي در سال 93 با رشد روبه‌رو بوده است، با اين حال مشتريان همچنان نسبت به کيفيت خودروها ناراضي‌اند و فاصله‌اي زياد ميان آنچه آنها مي‌خواهند و آنچه خودروسازها مي‌سازند، به چشم مي‌آيد. با اين شرايط به‌نظر مي‌رسد بايد سال 93 را سالي نسبتا متوسط براي صنعت خودرو کشور در «حوزه کيفي» بدانيم؛ زيرا از يک سو آمارها از افزايش کيفيت مي‌گويند و از سوي ديگر مشتريان هنوز ناراضي‌اند.

آشتي با شرکاي پيشين
اما يکي از اتفاقات مهمي که براي خودروسازي ايران در سال 93 رخ داد، فراهم شدن مقدمات بازگشت شرکاي خارجي به «جاده مخصوص» بود. خودروسازي ايران همان‌طور که در سال‌هاي 91 و 92 توان توليد خود را از دست داد، از شرکاي خارجي‌اش (پژو و رنو) نيز دور شد و اين «جدايي»، روزهايي سخت را براي آبي و نارنجي‌هاي جاده مخصوص رقم زد. دليل اصلي اين ماجرا، «تحريم» بود، چه آنکه ابتدا پژو و بعدها نيز رنو، تحت‌تاثير تحريم‌ها با خودروسازي ايران وداعي مقطعي کردند، آن هم در حالي که به نظر مي‌رسد قلبا راضي به اين کار نبودند. هرچه بود، طي سال 93 و در پي مذاکرات متعددي که ميان خودروسازان ايراني و دو شرکت فرانسوي رنو و پژو شکل گرفت، طرفين به نقاط مشترکي با يکديگر رسيدند تا بعد از مدتي جدايي، به‌دنبال پيوندي جديد باشند. آن‌طور که خبر مي‌رسد، خودروسازان ايراني قراردادهاي جديدشان را با پژو و رنو نهايي کرده‌اند و قرار است شراکتي جديد و متفاوت از گذشته را تجربه کنند. به گفته مسوولان ايران خودرو، در قرارداد جديدي که با پژو نهايي شده، بندهايي مهم از قبيل «صادرات 30 درصدي خودروهاي توليدي پژو در ايران» و همچنين «تاسيس شرکتي مشترک ميان ايران خودرو و پژو» در نظر گرفته شده و اجراي اين قرارداد از سال آينده کليد خواهد خورد.
در مورد رنو نيز گفته مي‌شود که اين شرکت فرانسوي با شرايط جديد خودروسازان ايراني تقريبا کنار آمده و از همين رو مقدمات آغاز شراکتي جديد ميان دو طرف فراهم آمده است.

اتفاق تلخ
شايد تلخ ترين اتفاق سال 93 براي مشتريان بازار خودرو ايران، افزايش قيمت‌ها باشد، چه آنکه شوراي رقابت (مسوول قيمت‌گذاري خودرو) در اوايل تابستان امسال راي به گران شدن خودروهاي داخلي داد تا به‌طور متوسط 5/ 5 درصد به قيمت‌ها اضافه شود. اين اتفاق در حالي رخ دادکه مشتريان ايراني انتظار کاهش و حداقل تثبيت قيمت خودرو را داشتند، اما شوراي رقابت با استناد به مسائلي مانند افزايش تورم و...، به خودروسازان اجازه داد قيمت محصولات خود را بالا ببرند. از طرفي، خودروسازان نيز آب پاکي را روي دست مشتريان ريختند و عنوان کردند قيمت خودرو نه تنها پايين نخواهد آمد؛ بلکه افزايش نيز خواهد داشت. مساله ناخوشايند ديگر در سال 93 اما تداوم اختلافات شوراي رقابت و خودروسازان بود، اختلافاتي که براي مشتريان سودي نداشت. در سال 93، بارها ميان شرکت‌هاي خودروساز داخلي و شوراي رقابت، جنگ لفظي پيش آمد و هر يک از طرفين با استدلال‌هاي خاص خود، ديگري را محکوم کرد. اصل اختلاف ميان خودروسازان و شوراي رقابت به اين برمي گردد که خودروسازها مي‌گويند بازار خودرو انحصاري نيست و قيمت‌گذاري بايد دست خودشان باشد، اما شوراي رقابت مي‌گويد بازار در انحصار قرار دارد و طبق قانون، اين شورا مسوول تعيين قيمت خودروهاست. هر چه هست، تداوم اختلاف ميان خودروسازان و شوراي رقابت را بايد يکي از اتفاقات ناخوشايند سال 93 دانست؛ زيرا تا اين «اختلاف» وجود دارد، بعيد است «پرونده قيمت‌گذاري خودرو» بسته شود.

رکود نامتعارف بازار خودرو
اما به بازار خودرو برويم و ببينيم در سال 93 چه بر آن گذشت. شايد گزاف نباشد اگر بگوييم سال 93 راکدترين روزها را براي بازار خودرو ايران رقم زده است، سالي که پرنده در «بازار» پر نزد و نمايشگاهداران همواره از رکود و بي‌ميلي مشتريان به خريد گفتند.

اوضاع به شکلي پيش رفت که شايد اگر همين چند روز پاياني سال هم نبود، بازار خودرو در سال 93 هيچ‌گاه رونقي نسبي را نيز به خود نمي‌ديد. آن‌طور که کارشناسان مي‌گويند، رکود بازار خودرو در سال 93 دو دليل عمده دارد، اول «قيمت بالاي خودروها» و دوم «کاهش قدرت خريد مردم»؛ به اعتقاد آنها، بسياري از مشتريان با توجه به همين دو دليل، خودرو را جزو اولويت‌هاي آخر خريد خود قرار داده يا مجبور به حذف آن از سبد کالاهاي موردنيازشان شده‌اند.

وداع با يادگار پيکان
سال 93 اما سال توقف توليد برخي خودروهاي توليد و مونتاژ داخل نيز بود، خودروهايي که در ميان آنها نام «وانت پيکان» بيشتر به چشم مي‌آيد. اين وانت که تنها بازمانده نسل خاندان پيکان به‌شمار مي‌رفت، هفته گذشته براي هميشه با ايراني‌ها وداع کرد و راهي عراق شد تا در اين کشور به زندگي‌اش ادامه بدهد.

حدودا 10 سال پيش بود که پيکان پس از سال‌ها فرمانروايي در صنعت و بازار خودرو ايران، راهي موزه شد، اما توليد وانت پيکان همچنان ادامه داشت و اين خودرو توانست سود زياد و کم دردسري را براي ايران خودرويي‌ها به ارمغان بياورد. وانت پيکان طي اين سال‌ها همواره به دليل ايمني پايين، آلايندگي و مصرف سوخت بالايش مورد انتقاد برخي نهادها مانند پليس و سازمان محيط زيست بود و در نهايت مسوولان ايران خودرو به توقف توليدش رضايت دادند و محصولي با حدودا دو برابر قيمت، جايگزين آن کردند.

به جز وانت پيکان اما خودروهاي ديگر مانند «رنومگان» و «نيسان تيانا» نيز از «جاده مخصوص» رفتند که در اين بين، «مگان» رفتني پر حاشيه داشت، هرچند هنوز هم برخي اميدوار به بازگشت آن هستند. خط مونتاژ مگان در شرايطي از حرکت ايستاد که اين خودرو پنج هزار ثبت‌نام‌کننده داشت و در نهايت تقريبا دست هيچکدام به اين ميهمان فرانسوي نرسيد. رفتن مگان، حاصل اختلاف رخ داده ميان سايپا و رنو بود، چه آنکه هر دو طرف خواسته‌هايي نامعقول (از ديد يکديگر) داشتند و اين وسط، ثبت‌نام‌کنندگان مگان متضرر شدند.