از ژنو تا وین

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی ایران و «کاترین اشتون» مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا و نماینده ی گروه 1+5 پس از آنکه دیشب در ضیافت شامی مشترک به همراه معاونان خود شرکت کردند، از ساعاتی دیگر قرار است گفت و گوهای رسمی را کلید بزنند؛ گفت و گوهایی که گفته شده تا روز جمعه 26 اردیبهشت ادامه خواهد داشت.

پس از امضای توافق نامه ی ژنو در آذرماه سال 1392 میان ایران و قدرت های جهانی، از تاریخ 30 دی پارسال (20 ژانویه 2014 ) اجرای دوره ی زمانی 6 ماهه تعیین شده در این توافق آغاز شد و قرار است تا 30تیر 1393 سند نهایی به امضای طرف ها برسد.

مهمترین دستور کار گفت و گوهای امروز که چهارمین دور از گفت و گوهای دو طرف از زمان اجرایی شدن توافق ژنو است، تدوین پیش نویس سند توافق نهایی است.

گرچه نقاط اختلافی میان ایران و غرب وجود دارد اما با نگاهی به فرایند گفت و گوها، روشن می شود که حرکت آن همواره رو به جلو، سازنده و مفید بوده است. البته تردیدی نیست که امضای توافق نهایی بسیار دشوارتر از توافق اولیه است اما همچنان فضای حاکم بر گفت و گوها مفید و امیدوارکننده است.

البته به گفته ی برخی تحلیلگران این امکان وجود دارد که دو طرف در پایان مهلت 6 ماهه ی اول نتوانند به توافق نهایی دست یابند و ناگزیر به تمدید این مهلت برای 6 ماه دیگر شوند؛ رخدادی که گرچه نمی توان اکنون به قطعیت از آن سخن گفت، اما در صورت وقوع هم به معنای واگرایی و تشدید اختلاف ها میان دو طرف نخواهد بود بلکه بیش از هر چیز می تواند نشانه ی تلاش دو طرف برای پی ریزی توافقی ریشه یی و محکم و پایدار باشد.



***«توافق قرن»

پس از آغاز ریاست جمهوری «حسن روحانی» در سال گذشته بود که روند گفت و گوهای هسته یی میان ایران و قدرت های جهانی در قالب گروه 1+5 متشکل از کشورهای آمریکا، روسیه، فرانسه، چین و انگلیس و آلمان است، به طور کامل دگرگون شد و در شکلی جدید، با چارچوب و روندی نو کار خود را آغاز کرد و در نهایت پس از چند دور گفت و گوی سخت و چالشی اما رو به جلو، دو طرف در سوم آذرماه بر سر امضای توافق نامه ی اولیه موسوم به «اقدام مشترک» به توافق رسیدند.

براساس این توافق ایران پذیرفت که برای مدت 6 ماه، غنی سازی بیش از 5 درصد را متوقف کند، فرایند بازفرآوری یا ساخت تاسیسات مربوط به آن را انجام ندهد، ساخت و توسعه ی تاسیسات هسته یی نطنز، فردو و رآکتور اراک را متوقف سازد و مراکز غنی سازی جدید را ایجاد نکند، اورانیومی را که برای تامین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران 20 درصد غنی سازی کرده است به اکسید اورانیوم و یا هگزافلوراید اورانیوم تبدیل کند. ضمن اینکه ایران پذیرفت در این مدت گام هایی را در چارچوب پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی بر دارد و با پذیرش نظارت های بیشتر همکاری با آژانس را گسترش دهد.

در مقابل قدرت های جهانی در گروه 5+1 نیز اقدامات زیر را متعهد شدند: تعلیق تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا بر صادرات صنایع پتروشیمی ایران و طلا و فلزات گران بها، تعلیق تحریم¬های آمریکا بر صنعت خودرو، ارایه ی کمک و صدور گواهی عرضه و نصب قطعات یدکی برای ایمنی پرواز هواپیماهای غیرنظامی ایران، جلوگیری از صدور قطعنامه های جدید تحریم هسته یی توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا و تا حد امکان در ایالات متحده، ایجاد یک کانال مالی به منظور تسهیل تجارت و تامین نیازهای داخلی ایران، آزادسازی برخی دارایی های مسدود شده ایران که از فروش نفت حاصل شده اند و به علت تحریم بانکی امکان انتقال آن ها وجود نداشت و اعمال برخی تخفیف ها در صدور مجوز برای تبادلات مالی و تجاری.

در این توافق در زمینه ی مواردی که باید برای گام نهایی مورد توافق قرار بگیرند نیز اعلام شده است که گام نهایی دارای دوره ی زمانی بلندمدت مشخصی است، همه ی تحریم های هسته یی شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم های چندجانبه و تحریم های ملی برداشته می شود، در مورد سطح و ظرفیت و محل ها و ذخایر برنامه غنی سازی ایران با موافقت دو طرف و منطبق با نیازهای عملی ایران به صورت محدود توافق خواهد شد. در مورد رآکتور اراک و برنامه های تحقیق و توسعه نگرانی ها برطرف می شود و بعد از اجرای موفق گام نهایی و با سپری شدن دوره زمانی آن ، با برنامه هسته یی ایران مانند برنامه ی هر کشور غیرهسته یی دیگر عضو NPT رفتار خواهد شد.

همچنین در خصوص گام نهایی و هر یک از گام های میانی، این اصل اساسی که «تا در مورد همه چیز توافق نشود، در خصوص هیچ چیزی توافق حاصل نشده است» اعمال می شود.

بسیاری از ناظران توافق هسته یی پیامدهای مثبتی برای جمهوری اسلامی ایران داشته است که برخی از مهمترین آن ها عبارتند از قطع روند افزایش تحریم ها و لغو تدریجی آن ها، آزاد شدن بخشی از دارایی های کشور، اذعان به توانایی هسته یی و رسمیت یافتن غنی سازی در ایران، گشودن حساب های بانکی مسدود شده، رفع تحریم های صنعت پتروشیمی و خودرو، ایجاد فضای مثبت برای سرمایه گذاری در بخش های فنی، نفت و گاز و مالی، تسهیل صادرات و واردات، خنثی سازی طرح (پروژه) ایران هراسی در منطقه و جهان، انزوای رژیم اسراییل و بی اثر شدن برنامه های این رژیم علیه دولت و ملت ایران، رونق صنعت گردشگری و از همه مهمتر تنش زدایی در روابط ایران غرب و خروج ایران از انزوای بین المللی.



***استقبال جهان از توافق هسته یی

پس از توافق اولیه ی هسته یی، بسیاری از کشورها از جمله گفت و گوکنندگان به ابراز نظر در مورد مفاد و نتایج به دست آمده از این توافق پرداختند و از امضای این توافق که نخستین گام برای حل کامل موضوع هسته یی محسوب می شد ابراز خوشحالی کردند و نتوانستند امیدواری خود را برای به نتیجه رسیدن در این مسیر دشوار پنهان کنند.

«ویلیام هیگ» وزیر امور خارجه ی انگلیس بعد از امضای توافق ژنو در پارلمان این کشور تاکید کرد که توافقنامه موقت امضا شده میان ایران و گروه 1+5 یک توافقنامه مهم، ضروری و به طور کامل قابل توجیه بوده است.

وی افزود: اگر ما از این فرصت به وجود آمده برای رسیدن به یک توافق فراگیر و نهایی با ایران تلاش نکنیم، خودمان مقصریم و مرتکب اشتباه فاحش شده ایم.

«بان کی مون» دبیر کل سازمان ملل متحد نیز خواستار حمایت جامعه ی جهانی از توافق هسته یی ژنو شد. وی از دنیا خواست که نهایت تلاش و اهتمام خود را برای حمایت از توافق اولیه هسته یی به منظور فراهم شدن زمینه برای توافق نهایی بین ایران و گروه 1+5 بکار گیرند.

«ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه نیز اطمینان داد که امضای توافقنامه ی هسته یی به تقویت ثبات و امنیت در تمام منطقه خاورمیانه منجر خواهد شد.

«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه هم گفت: توافق درباره ی برنامه ی هسته یی ایران در ژنو با جلب مشارکت این کشور به دست آمد و گروه 1+5 رویکرد درستی را برای حل این مساله اتخاذ کرد.

وی افزود: در سال های گذشته خواهان اتخاذ چنین رویکردی در باره ی ایران بودیم، اکنون نیز بر این اعتقاد هستیم و در رویکرد سیاست خارجی روسیه هم ثبت شده است که برنامه ی هسته یی ایران فقط از طریق پذیرفتن حق قانونی این کشور برای استفاده ی صلح آمیز از انرژی هسته یی از جمله حق غنی سازی اورانیوم در شرایط حل تمام مسایل ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی امکانپذیر است.

دولت فرانسه نیز اعلام کرد که توافق بین ایران و گروه 1+5 گام مهمی برای حفظ صلح و امنیت است، ولی باید زیر نظارت دقیق قرار گیرد تا اجرایی شدن آن تضمین شود.

در همین ارتباط «فرانسوا اولاند» رییس جمهوری فرانسه توافق با ایران را گامی مهم در مسیری درست خواند و نسبت به عادی شدن روابط فرانسه با ایران اظهار امیدواری کرد.

دولت چین نیز توافقنامه ی هسته یی غرب با تهران را باعث کمک به حفظ صلح و ثبات در خاورمیانه دانست و از آن استقبال کرد. «وانگ یی» وزیر امور خارجه ی چین، توافقنامه ی ژنو را گامی مثبت دانست و اعلام کرد که این توافق به شروع انجام مبادلات عادی با ایران و فراهم شدن یک زندگی بهتر برای مردم ایران کمک خواهد کرد.

«گیدو وستروله» وزیر امور خارجه ی وقت آلمان توافق به دست آمده با ایران را یک نقطه ی عطف دانست و گفت: ما از ماه های آینده باید برای ساختن یک اعتماد دو جانبه پیش برویم. ما برای این کار آماده هستیم و از رهبری ایران نیز همین انتظار را داریم.

کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا نیز در مورد توافق ژنو اظهار داشت: این توافقی خواهد بود برای رسیدن به یک راه حل اساسی؛ ما به تفاهم رسیدیم که دو طرف اقدامات اولیه ای را به مدت شش ماه انجام خواهند داد.

«باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا نیز ضمن استقبال از این توافق بارها به وعده ی خود در این مورد که طرح تحریم های جدید علیه ایران را وتو خواهد کرد عمل کرد و در مقابل سناتورهای کنگره ایستاد و مانع برهم خوردن مفاد توافق به علت افزایش تحریم ها شد.



***وین به دنبال ژنو

پس از آغاز دوره ی شش ماهه ی توافق ژنو از 30 دی ماه پارسال، طرف های گفت وگو به سرعت دیدارها و گفت و گوها را برای بررسی روند رسیدن به توافق نهایی آغاز کردند و به صورت رسمی و در سطوح عالی سه مرحله دیدار را در وین پایتخت اتریش انجام دادند. محمدجواد ظریف و کاترین اشتون گفت و گوکننده های اصلی در این سه دور مذاکره بودند. البته پیش از هر دور گفت و گو در سطوح عالی، کارشناسان نیز چند روز به بحث و بررسی شرایط موجود و مفاد توافق نهایی پرداختند.

اولین دور از گفت و گوهای نمایندگان ارشد ایران و گروه 5+1 در تاریخ 28 تا 30 بهمن ماه سال 1392 در وین برگزار شد. بعد از پایان این دور از گفت و گوها، شرکت کنندگان آن را موفقیت آمیز و شروعی خوب برای رسیدن به توافق نهایی عنوان و اعلام کردند که تا پایان زمان گام نخست توافق یعنی 29 تیر ماه 1393، ایران و 1+5، پنج یا 6 دور مذاکره درباره راه حل جامع برگزار کنند.

خبرگزاری «رویترز» در تحلیلی این دور از گفت وگوها را دارای پیشرفتی خوب دانست و نوشت: دو طرف تلاش های زیادی برای تعیین یک دستور کار جامع انجام داده اند تا از طریق آن بتوانند به یک توافق نهایی هسته یی با ایران برسند و به یک دهه اختلاف بر سر برنامه هسته ای ایران پایان دهند.

رویترز به نقل از یک دیپلمات غربی اعلام کرد: گفت و گوها به طور شگفت انگیزی خوب پیش می روند و تا به حال مشکل جدی وجود نداشته است.

دومین دور گفت و گوها در روزهای 27 و 28 اسفند برگزار شد و در آن به مسایلی از جمله تحریم ها، رآکتور آب سنگین اراک، همکاری های بین المللی در زمینه ی فناوری صلح آمیز هسته یی و غنی سازی پرداخته شد.

در پایان این دور از گفت و گوها، شتون آن را خیلی مثبت خواند و ظریف نیز آن را حاوی بحث های جدی و مفید دانست.

دور سوم گفت و گوها نیز در روزهای 18 تا 20 فروردین 1393 برگزار شد. همچون دیدارهای قبلی رفع تحریم ها، غنی سازی، همکاری های بین المللی در زمینه فعالیت های صلح آمیز هسته ای و راکتور آب سنگین اراک از موضوع های مطرح شده در وین 3 بود.

بنا بر گفته عراقچی در وین 3 ، راکتور تحقیقاتی اراک یکی از موضوعات مهم دستور کار بود و توافق شد تا کمیسیون مشترک ایران و کشورهای 1+5 برای برطرف کردن موانع اجرای توافق ژنو تشکیل شود.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه در پایان مذاکرات وین 3 در نشست خبری مشترک با کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، با بیان اینکه هنوز کار جدی و مفصلی نیاز است تا اختلافاتی که در این زمینه به طور طبیعی وجود دارد، مورد بحث قرار گرفته و کار پیش رود، گفت: ملاقات بعدی ما در 23 اردیبهشت در وین صورت خواهد گرفت. باید در مورد تمامی موضوع ها و مجموعه ای از موضوعات اساسی که باید در قالب توافق جامع قرار گیرد به تفاهم برسیم.

بعد از این دور از گفت وگوها بود که وبسایت روزنامه ی «واشنگتن پست» نوشت: مقام های آمریکایی به طور کامل متقاعد شده اند که توافق هسته یی با ایران قابل دستیابی است و به رغم اینکه میان گفت و گوکنندگان دو طرف شکاف هایی وجود دارد اما پیش نویس توافق نهایی در زمان مشخص شده آماده می شود و در آن کارهایی که باید انجام گیرد، مشخص می شود

«سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه ی روسیه نوشت: طرف های گفت و گو مسیر گفت و گوهای قبل را ادامه می دهند و به تدریج وارد مسایل جزیی می شوند و برای تمرکز بر یافتن راه حل تلاش می کنند.

ریابکوف نیز اعتقاد دارد که با وجود اختلاف ها، مهم این است که همه ی طرف ها مسیر گفت و گوهای ماه های مارس و فوریه را دنبال می کنند؛ به ویژه اینکه کار بر جزییات را با همکاری و تعامل با کارشناسان آغاز کرده اند. مشکل در این است که باید این خواسته های دو طرف در قابل توافق هایی با ادبیاتی محکم ارایه شود.



***توافق هسته یی؛ توافق برد-برد و نقطه ی عطف در سیاست خارجی ایران

توافق هسته یی میان ایران و 1+5 گرچه مورد ستایش و حمایت مقام های رسمی و بلندپایه ی دولت ها رو به رو شد، حسادت و ستیزه گری برخی طرف هایی را که همواره از هیچ اقدامی برای شکست فرایند دیپلماتیک فروگذار نکرده اند، برانگیخت.

تا پیش از این یکی از دلایل شکست گفت و گوها و تلاش های دیپلماتیک این بود که هر طرف به دنبال شکست حریف و کسب برد در برابر باخت رقیب بود اما به اذعان «عباس عراقچی» معاون امور بین الملل وزیر امور خارجه و عضو گروه گفت و گوکننده ی هسته یی ایران، ویژگی مهم این دور از گفت و گوها که در نهایت به امضای توافق ژنو منجر شد این بود که توافق تنها یک برنده ندارد و دو طرف باید از توافق حاصل شده سود ببرند.

«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ی ایران نیز در مورد توافق ژنو مدتی بعد از آن گفت: آمریکا دچار این توهم بود که می توان کل برنامه هسته یی ایران را برچیند و همین توهم موجب جلوگیری از یک توافق شده بود اما امروز شرایط به گونه یی است که ما باور داریم که دستیابی به یک توافق امکان پذیر است.

«محمدجواد حق شناس» رییس جبهه ی اصلاح طلبان و عضو شورای مرکزی حزب اعتمادملی نیز در مورد برخی مخالفت ها و سنگ اندازی ها در داخل که عنوان دلواپسان هسته یی را یدک می کشند، به گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: دوستانی که اشاره می کنند ایران وارد بازی یی شده که برد-برد نیست، تنها چیزی که به آن ها می توان گفت این است که آن ها تلقی درستی از این بازی ندارند. آن ها ارزیابی صحیحی از اوضاع کنونی ندارند. به نظر من توافق هسته یی به طور کامل در قاعده ی بازی برد-برد دنبال می شود.

«علی خرم» نماینده ی پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد نیز در گفت و گو با ایرنا تاکید کرد که در توافق ژنو، یک دوره ی شش ماهه ی موقت وجود دارد که دو طرف همه ی مسایل و موضوع ها را به طور جزیی مورد بررسی قرار دهند. بر این اساس توافق شد که ایران باید فعالیت های هسته یی خود را گسترش نبخشد و از سوی دیگر طرف غربی نیز متعهد شد که هیچ گونه تنبیه و تحریم جدیدی بر ایران تحمیل نکند.

وی افزود: در این مرحله برای ابراز حسن نیت، هر دو طرف به اقدام هایی مبادرت ورزیدند. غرب قسمتی از پول های بلوکه شده ی کشور ما را در چند نوبت و بر اساس جدول زمانی به ایران باز می گرداند که در پایان این شش ماه کل مبلغ به مسوولان کشور ما تحویل داده می شود. از طرف دیگر ایران نیز برای نشان دادن حسن نیت هیچ گونه تخلفی از آنچه به صورت داوطلبانه پذیرفته انجام نداده است و این مرحله در تیر ماه به صورت خود به خود پایان خواهد پذیرفت.

وی در بخش دیگری از گفت وگو به موضوع انتقادها از رویکرد دولت پرداخت و عنوان داشت: برخلاف شعارهای تندروها مبنی بر «هرگونه نزدیک شدن به غرب مساوی است با از دست دادن فعالیت های هسته یی»، اینک پس از اجرای توافق ژنو نه تنها ایران، صنعت هسته یی را از دست نداده است، بلکه با همان سرعت به فعالیت های هسته یی خود ادامه می دهد که حاصل آن بطلان شعار تندروهاست.

بسیاری از تحلیلگران، توافق هسته یی میان ایران و گروه 1+5 را نقطه ی عطفی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می دانند؛ نقطه ی عطفی که حکایت از خروج ایران از مواضع قهرآمیز و ستیزه جویانه ی گذشته و ورود به فضای تعاملی با دنیا دارد.

در این ارتباط «علی بیگدلی» استاد دانشگاه شهید بهشتی و صاحبنظر در مسایل بین المللی در گفت و گو با ایرنا توافق ژنو را برای حل دیگر مسایل ایران و غرب می داند و می افزاید: ما در ارتباط با موضوع هسته یی از دو نوع دیپلماسی بهره بردیم؛ از یک طرف دیپلماسی مخفی در بین کارشناسان ما و کارشناسان آمریکایی در کشورهایی بجز این دو کشور (کشورهای ثالث) اتفاق می افتاد و از طرف دیگر دیپلماسی آشکار در جریان است که همگان در جریان آن قرار گرفته اند.

بیگدلی توافق هسته یی را تا کنون موفقیت آمیز می داند و بخش زیادی از این پیشرفت را مرهون تیم قوی گفت و گو کننده هسته یی ایران عنوان داشت که دنیا را می شناسد و با دیپلماسی آشنایی دارد.

وی اعتقاد دارد مهم ترین برآیندهای امضای توافق نامه ی هسته یی این بود که ما را با دنیای غرب آشتی داد و آن دشمنی (خصومتی) که غرب نسبت به عملکرد احمدی نژاد داشت به پایان رسید و در نتیجه فضای جدیدی را به وجود آورد.