پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : طبق آمار آژانس بین المللی انرژی اتمی از سال 1993 شانزده مورد سرقت از جمله سرقت اورانیوم یا پلوتونیوم زیاد غنی شده که در ساخت بمب استفاده می شود، اتفاق افتاده است.
سومین نشست جهانی امنیت هسته ای در روزهای دوشنبه و سه شنبه چهارم و پنجم فروردین 1393 (24 و 25 مارس 2014) با شرکت نمایندگان کشورهای مختلف جهان درباره نظارت های بیشتر بر فعالیت های هسته ای صلح آمیز در جهان با یکدیگر به بحث بنشیند.
در این اجلاس که گفته می شود حداقل رهبران 53 کشور در آن حضور دارند، تلاش می شود اقدامهای بین المللی گسترده تری برای کمک به جلوگیری از دستیابی گروههای تندرو به بمب های هسته ای انجام شود. در نشست لاهه در خصوص مبارزه با تروریسم هسته ای - کاهش میزان اندوخته های اورانیوم غنی شده - تقویت امنیت مواد رادیو اکتیو و افزایش همکاری بین المللی بحث و تبادل نظر خواهد شد.
در مطلب پیش روی بررسی اجمالی درباره تاثیر بحران اوکراین بر روی نتایج احتمالی این اجلاس ارائه شده است.
پیشینه بحث :
از سال 2010 کشورهای موثر در روند تحولات هسته ای جهان تصمیم گرفتند تا در نشست های جهانی تحت عنوان امنیت هسته ای در جهان هر دو سال یکبار درباره مجموعه اقدام هایی که به عدم اشاعه سلاح های هسته ای کمک می کند، در عالی ترین سطح با یکدیگر مشورت کنند. در این چارچوب در اولین کنفرانس امنیت هسته ای در جهان در سال 2010 در واشنگتن برای کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده و پلوتونیوم در سال 2014 تصمیم گیری شد. اما در عمل هیچ اقدام قابل توجهی در چهار سال گذشته تا امروز انجام نشد. در دومین کنفرانس که در سال 2012 در سئول کره جنوبی برگزارشد، اگرچه از جنبه نظری دیدگاههای مشترکی برای مقابله با اشاعه سلاح های هسته ای از طریق گروههای تروریستی ارائه شد، اما بازهم هیچ دستاورد قابل ذکری از این نشست بدست نیامد.
بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی هسته ای در یک دهه گذشته، مقدار مواد شکافت پذیر در جهان به ویژه درکشورهایی همچون هند و پاکستان به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. همچنین مواردی از سرقت هسته ای نیز وجود داشته که بیشتر آن در جمهوری های شوروی سابق اتفاق افتاده است. طبق آمار آژانس بین المللی انرژی اتمی از سال 1993 شانزده مورد سرقت از جمله سرقت اورانیوم یا پلوتونیوم زیاد غنی شده که در ساخت بمب استفاده می شود، اتفاق افتاده است.
سومین نشست امنیت هسته ای در لاهه
در نشست لاهه درباره سیاست هایی که مانع در اختیارگرفتن مواد خطرناک هسته ای به دست گروه های تروریستی می شود، مذاکرات مهمی بعمل می آید. البته طبق معمول در این نشستها، بیانیه هایی، شامل توافق های شفاف برای جلوگیری از ظهور تروریسم هسته ای از طریق کاهش ذخایر مواد هسته ای خطرناک نیز صادر خواهد شد. اما به نظرمی رسد این نشست به شدت تحت تاثیر تحولات بحران اوکراین قرار دارد، زیرا قدرتهای هسته ای که خود بیشترین زرادخانه های مخرب را در اختیار دارند به شدت درگیر بحران اوکراین هستند و بعید به نظر می رسد بتوانند برای موفقیت چنین اجلاسی کمک موثری داشته باشند.
این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا کرد که روزجمعه گذشته (اول فروردین 1393) آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش خود از برخی موارد پنهان سازی یا استفاده پنهانی از مواد هسته ای و رادیواکتیو در سال 2012 خبر داد. براساس این گزارش حدود 120 مورد پنهان سازی یا استفاده پنهانی ازمواد هسته ای ورادیواکتیو درسال 2013، به آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش شده است.
سرقت این میزان پولوتونیوم، اورانیوم با غنای بالا یا هر ماده دیگری از این نوع یا ناپدید شدن آن خطرات زیادی در بردارد. درگزارش آژانس براین نکته تاکید شده است که بسیاری ازمواد اعلام شده به مقادیر اندکی از اینگونه مواد رادیواکتیو اشاره دارد.
قرار است یک کنفرانس با شرکت رهبران هفت کشور صنعتی جهان برای بررسی اوضاع اوکراین در حاشیه نشست لاهه برگزار شود، اما نخست وزیر اوکراین که قرار بود برای مشورت با این کشورها عازم لاهه شود، دیدار خود را از هلند لغو کرد.
اگرچه یکی از دستور کارهای رسمی نشست، شناخت ظرفیتهای تروریسم هسته ای است، اما برای همه مشخص است که یکی از جنبه های کلیدی بحث حل نشده باقی می ماند و آن یک سامانه برای ردیابی، مدیریت و محافظت از مواد هسته ای در سراسر جهان است. زیرا به علت اختلافات موجود بین روسیه و آمریکا، این طرح حتی در دستور کار نیز قرار ندارد. اگر کشورهایی نظیر آمریکا و روسیه با یکدیگر همکاری کنند، موضوع تروریست هسته ای اساساً موضوعیت پیدا نمی کند.
آمریکا و روسیه بر اساس تخمین های موجود به تنهایی در حدود 20 هزار کلاهک هسته ای دارند. اما آنگونه که خود ادعا می کنند این کلاهکها به کمتر از 10 هزار عدد در سالهای اخیر کاهش یافته است. با این حال همین مقدار هم چند صد برابر کلاهک هایی است که مجموعه کشورهای دارنده سلاح های هسته ای همچون انگلیس، فرانسه، چین، هند و پاکستان در اختیار دارند. به گفته کارشناسان، استفاده از چنین مواد خطرناکی برای ساخت بمب هسته ای به دانش و تخصص بالایی نیاز دارد که گروههای تروریستی معمولاً فاقد چنین دانش و امکاناتی هستند. مگر آنکه کشورهای دارنده سلاح هسته ای خود این امکانات را دراختیار تروریستها قرار دهند. این مسئله همچنان به عنوان یک عامل نگران کننده بزرگ مطرح است.
از سویی، آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش روز جمعه خود اعلام کرد در صورتی که از این مواد در تولید سلاح هسته ای استفاده نشود، این امکان وجود دارد که از آن در ساخت بمب های محتوی مواد رادیواکتیو استفاده شود. اما آیا اکنون کشورهای امریکا و روسیه به عنوان بزرگترین تولید کننده سلاح هسته ای در جهان می توانند به بهانه بحران اوکراین در مورد گامهای خطرناک پیش رو بی تفاوت باشند؟
جان کری و لاوروف قرار است در حاشیه این نشست یکبار دیگر شانس دیپلماسی را برای مهار بحرانی امتحان کنند که جدی ترین بحران در روابط روسیه و غرب بعد از پایان جنگ سرد محسوب می شود.
باید گفت اتفاقاً بحرانهای بین المللی چون اوکراین ضرورت خلع سلاح هسته ای کشورهای دارنده سلاح هسته ای را بیش از پیش مورد تاکید قرار می دهد. امروز سلاح هسته ای مانند چند دهه گذشته نه تنها نقش بازدارندگی ندارد، بلکه موجب افزایش تهدید و در نهایت زورگویی و ماجراجویی در سطح بین المللی می‌شود.
بنابراین اجلاس دو روزه در لاهه هلند باید از خطر گسترش جنگ در اروپا به عنوان یک تهدید جدی در راستای مطرح کردن طرح های عملی برای مقابله با گسترش سلاح های هسته ای بهره بگیرد.
جمع بندی:
در اجلاس لاهه می توان یکبار بجای صدور بیانیه های تکراری مجموعه اقدام هایی را در جهت تحقق ایده جهان عاری از سلاح های هسته ای بکار گرفت. اختلاف رهبران روسیه و غرب بر سر اوکراین نباید موجب نادیده گرفتن خطرات سلاح های هسته ای موجود باشد که امنیت کل بشریت را تهدید می کند.
در سال 2010 سران روسیه و آمریکا برای حذف 37 تن پلوتونیوم که با آن می توان 17 هزار بمب اتمی ساخت، توافق کردند اما در اجلاس سئول ترس کرملین از اینکه پنتاگون موشک هایش را در نزدیکی مرزهای روسیه در اروپای شرقی مستقر کند، مانع از آن شد که توافقات جدیدی در زمینه کاهش زرادخانه ها و مواد هسته ای به دست آید. آیا این بار نیز بحران اوکراین بهانه ای می شود تا آمریکا و روسیه همچنان به تولید و نگهداری سلاح های هسته ای خود ادامه دهند؟
