یادگارِ ماندگار

در خبرها آمده بود که دفتر آیت الله العظمی تهرانی پس از وفات ایشان تعطیل شده است؛ خبری که در واپسین روزهای دی ماه منتشر شد خبری بود که از بیت مرحوم آیت الله تهرانی، منتشر شد. خبر از سنت حسنه ای بود که در میان مراجع و علمای ماضین، وجود داشته و چند صباحی است که این امر پسندیده رو به فراموش شدن است و ان شاءالله این اقدام بجا و شایسته موجب احیای مجدد این امر گردد.
این اقدام که در فروردین ماه سال 1389 به عنوان دغدغه جدی توسط حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی نیز مطرح شد، اقدامی ضروری و مهم و خیرخواهانه برای آینده حوزه علمیه و مراجع عظام تقلید می باشد. اقدامی که در گذشته با شکستن مُهرمرجع تقلید و یا وصیت ایشان و یا تعطیلی امور مربوط به شؤون مرجعیت، انجام می گرفت و حتی در مورد مراجع تقلیدی که دایره مرجعیت آنها سراسر مرزهای شیعه را در بر گرفته بود مانند مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، نیز صورت گرفت.
جایگاه مرجعیت
مرجعیت در اعتقاد شیعه یکی از پایدارترین و در عین حال تاثیرگذارترین نهادهای اجتماعی ـ سیاسی در تاریخ شیعه، بالاخص در سده‌های اخیر بوده است و همچنان جایگاه بلندی در میان توده مردم، حکومت‌ها و افکار عمومی جهان اسلام دارد. یکی از دلایل عمده تاثیرگذاری و پذیرش این نهاد از سوی مومنان و شیعیان، شیوه و ساختار کسب مقام مرجعیت و رسیدن علما و فقها به این جایگاه رفیع مذهبی، اجتماعی و حتی سیاسی است.
جایگاهی که فرهنگ شیعه نه انتصابی است و نیاز به نصب کردن فرد و نهادی، نه موروثی که فوت پدر به فرزند منتق شود، و نه حاصل انتخاب عمومی می باشد که با روی گردان شدن توده مردم از انسان سلب شود؛ بلکه جایگاهی است که فقیه با سال ها تلاش و مجاهدت علمی و عملی کسب کرده و به مرحله ای می رسد که مدافع حریم مذهب و پاسخگوی سوالات و شبهات مرتبط با دین می باشد. فقیه با رسیدن به ملکه اجتهاد و قدرت فهم و استنباط احکام شرعی، حکم دین را فهمیده و در معرض دیگران قرار می دهد. از همین رو نهاد مرجعیت همواره مورد اعتماد همگان بوده است. چرا که روندی طولانی و حاصل جهد علمی و ارتباط مستمر با مردم و مومنین بوده و کسی نمی‌توانسته یک‌شبه راه هزار ساله برود و منصبی با چنین اهمیت و تاثیرگذاری را تصاحب کند، و یا از دست بدهد.
در این میان حتی برخی از مراجع بزرگ مانند آیت‌الله محمدحسن نجفی ( صاحب جواهر) که از برجسته‌ترین مراجع شیعه است، مانع از مرجعیت فرزند خویش شد و شیخ انصاری را اعلم معرفی کرد.
البته یادآوری این نکته لازم است که بحث ادامه مرجعیت در یک خانواده، امری بعید نیست و در طول تاریخ هم روی داده است که فرزند یک مرجع بزرگ، پس از مرگ او به مقام مرجعیت رسیده است، اما همیشه مقام علمی، عدالت و تقوی مولفه‌های اصلی مرجعیت بوده است، نه انتساب سببی و نسبی به معنای موروثی شدن مرجعیت.
یادگارِ ماندگار
اما شاید نکته ای که بتوان بر اهمیت و ضرورت این مسأله بیفزاید، اقدام تحسین برانگیز دفتر و بیت معظم مرحوم امام (ره) و در رأس آن ها مرحوم حاج احمد آقای خمینی بود که پس از رحلت امام چنین اقدامی را انجام داده و امور مرتبط به مرجعیت و دریافت وجوه شرعی را تعطیل کردند.
با توجه به جایگاه ویژه حضرت امام در تاریخ فقه شیعه و در میان علما و مراجع تقلید و همچنین شأن رهبری و مدیریت کشور، این اقدام شایسته دفتر امام و مرحوم حاج احمد آقا شاید در آن زمان به علت درگذشت امام و فقدان ایشان که همه امور را تحت الشعاع قرار داد، مورد دقت کافی قرار نگرفته و آنطور که شایسته بزرگی عمل بود مورد تحسین و تمجید واقع نشد.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی در همین باره اشاره داشتند: «بستگان و فرزندان امام خميني(ره) نيز اگر مي‌خواستند ده‌ها سال برنامه‌ها را ادامه دهند مي‌توانستد اما اين كار را نكردند و تعطيل كردند».
در مورد آثار و فوایدی که در این عمل نیک نهفته است می توان به ده ها مورد اشاره کرد اما مصلحت و مجال ذکر آن در این نوشتار نیست؛ و تنها به یک مورد اشاره می کنیم.
اگر این اقدام به موقع بیت شریف امام(ره) انجام نمی گرفت، آیا در چنین زمانی که بسیاری از دور ماندگان از امام و به عزلت گزینان حریم امام و انقلاب، داعیه دار شده اند، آثار امام و اندیشه های امام را مخدوش نمی دانستند؟ آیا تیر تهمت زنانِ سیاست باز، بازماندگان امام را متهم نمی گردند؟ آیا مؤسسه گران سنگ نشر و آثار امام خمینی (ره) که ودیعه اللهی بود که توسط احمد عزیزِ امام به ما رسیده و به رغم تلاش مکاران و غرض ورزان امروزی، خدشه ناپذیر و مستدل مانده است، چنین در أمان مانده بود؟
آری این اقدام، اقدامی به جهت صیانت از امام(ره) و یادگاران ایشان بود؛ اقدامی که سرآغاز دفاع از حریم امام و آثار ایشان بود و یادگاری ماندگار بود از بیت امام که باید امروز بازماندگان مراجع گرانقدر و بیوت شریفشان آن را سرلوحه قرار داده و طبق آن عمل کنند.
درست همین کاری که بیت شریف مرحوم آیت الله العظمی حاج آقامجتبی تهرانی انجام دادند و در اطلاعیه خودشان چنین نگاشتند: «در پاسخ به مراجعات مکرر متدینین، مقلدین و ارادتمندان آن مرجع راحل به اطلاع می‌رساند که با استمداد از عنایات الهی، آثار مکتوب، صوتی و تصویری معظم له توسط مؤسسه مصابیح الهدی (دفتر حفظ و نشر آثار معظم له) به تدریج در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت اما بنا به دستور خود آن بزرگوار دفتر مرجعیت پس از رحلت معظم له تعطیل و از پذیرش وجوهات شرعیه معذور است. انشاء ‌الله مؤمنین محترم به وظیفه خود بر اساس تکلیف دینی عمل خواهند کرد.
قابل ذکر است تنها خاطرات وآثاری از ایشان مورد تأیید می‌باشد که توسط دفتر حفظ و نشر آثار معظم له منتشر شده یا به تأیید این دفتر رسیده باشد».
چنین اقدامات شایسته ای باید اجر نهاده شوند، چرا که هم جایگاه مرجع رحلت کرده و هم بازماندگان را از خدعه و نیرنگِ غرض سیاست بازان و اتهام غرض ورزان در امان می دارد. شروعی در حراست و حفاظت از آثار علمی و عملی ایشان است.
آری سابق بر اين بزرگان مراجع كه از دنيا مي‌رفتند برنامه‌هاي مرجعيت در خانه‌هايشان تعطيل مي‌شد و اين امانت الهي را نسل گذشته به آينده و آينده به بعد از خود تقديم مي‌كردند، که همین رمز بقا و پویایی مرجعیت در فقه شیعه بوده، هست و ان شاءالله خواهد بود.