شرایط به شکلی شده که هر لحظه ممکن است منطقه درگیر جنگ ناخواسته‌ای شود / طبیعی بود که حمله ایران با واکنش تند اسلام آباد مواجه می‌شود / پاکستان امنیت خود را در مجموعه امنیت منطقه‌ای جنوب آسیا تعریف کرده

تنش‌های اخیر در منطقه به سطح بالایی رسیده و ایران نیز در حرکتی قابل توجه اقدام به شلیک موشک به سوی عراق و سوریه و پاکستان کرد. این اقدام بدون پاسخ باقی نماند و پاکستان در جواب چند موشک به سوی ایران شلیک کرد. برخی معتقدند که اقدام ایران یک اقدام بازدارنده بود، اما به باور برخی کارشناسان سیاست بین الملل، اقدامات بازدارنده اضلاع دیگری نیز دارند.

 

رحمان قهرمانپور، کارشناس بین الملل، درباره علل اصلی تنش میان ایران و پاکستان به «انتخاب» گفت: دلیل اصلی واکنش ایران، تحولاتی است که بعد از ۷ اکتبر و حمله زمینی اسراییل به غزه رخ داده است. در این حملات محور مقاومت و گروه حماس مورد حمله شدید اسراییل قرار گرفته و علاوه بر آن اسراییل برخی فرماندهان گروه‌های مقاومت را ترور کرده است. از طرف دیگر شاهد بودیم که در مراسم سالگرد سردار سلیمانی حملات تروریستی صورت گرفت و ایران مقصر اصلی را اسراییل دانست. ایران در واکنش به این تحولات، حمله به سوریه و عراق را در دستور کار قرار داد که امری بی سابقه نبود. ایران با این استدلال که عراق و سوریه کنترل کامل بر خاک خود ندارند، به مقر تروریست‌ها در این دو کشور حمله کرده بود. در مورد پاکستان مسئله شگفت آور و تعجب برانگیز بود. پاکستان وضعیت متفاوت با سوریه و عراق دارد. ارتش پاکستان یک ارتش قدرتمند و بزرگترین سرمایه و داشته‌ی پاکستان همین ارتش است. آن چیزیکه در این حملات تعجب برانگیز بود، حملات موشکی ایران به خاک پاکستان بود. طبیعی بود که این حمله با واکنش تند پاکستان مواجه می‌شود. به هر حال پاکستان وضعیت خاصی در شبه قاره هند دارد.

 

وی در ادامه در رابطه با ادامه تنش میان ایران و پاکستان بیان نکرد: احتمال اینکه ایران و پاکستان به واکنش‌های زنجیره‌ای رو بیاورند کم است. پاکستان امنیت خود را در مجموعه امنیت منطقه‌ای جنوب آسیا تعریف کرده است. به عبارت دیگر این حادثه استثنایی بود و یک روند نبود. ماجرای عراق و سوریه فرق دارد و آن ناحیه مهم‌ترین بخش امنیتی خاورمیانه است. پاکستان دغدغه و مسئله و تهدید امنیت اصلی اش از جانب هند و جنوب آسیا است؛ بنابراین پاکستان اگر بخواهد خود را درگیر خاورمیانه بکند، یعنی در دو مجموعه امنیتی درگیر شده است که هزینه‌های نظامی آن را کاهش می‌دهد. بعید است پاکستان و ایران این تنش را ادامه دهند.

 

این کارشناس روابط بین الملل درباره احتمال افزایش تنش در خاورمیانه اظهار داشت: فعلا در منطقه نه امریکا و نه ایران و اسراییل خواهان ایجاد یک جنگ منطقه‌ای گسترده نیستند؛ اما شرایط به شکلی است که هر لحظه ممکن است منطقه درگیر جنگ ناخواسته‌ای شود. این اتفاقات قابل پیش بینی نیستند؛ هرچند تلاش کشور‌های منطقه بر این است که جنگ منطقه‌ای رخ ندهد، اما در شرایطی که تنش شدت بگیرد، درگیری‌ها بیشتر شود و سطح تنش بالا برود، ممکن است یک پیشامد پیش بینی نشده، درگیری منطقه‌ای را به همراه داشته باشد. با اینکه می‌دانیم کشور‌های منطقه تمایلی به جنگ بیشتر ندارند، اما خطر بروز جنگ منطقه‌ای از سال‌های قبل بیشتر است.

 

قهرمانپور درباره جنبه بازدارندگی رفتار اخیر ایران گفت: وقتی از بازدارندگی حرف می‌زنیم، بازدارندگی در بین دولت‌ها مطرح است. یعنی یک دولت مانع از این می‌شود که دولت دیگر به خاک او حمله کند. مسئله بعدی این است که یک کشور بدون اینکه دست به سلاحی ببرد، بازیگر مقابل خود را از انجام یک اقدامی بازدارد؛ بنابراین اگر دولتی برای مقابله با عملکرد دولت دیگر دست به اسلحه برد، به این معناست که بازدارندگی کار نکرده است. اصولا بازدارندگی در روابط بین یک دولت و گروه‌های تروریستی موضوعیت ندارد. گروه‌های تروریستی خاک و سرزمین مشخصی ندارند که بر آن حاکمیت داشته باشند تا با نقض حاکمیت آن، اعتبار گروه تروریستی را زیرسوال برد؛ بنابراین بازدارندگی بین یک دولت و یک گروه تروریستی موضوعیت ندارد. بازدارندگی مفهومی است که در روابط میان دولت‌ها در سیاست بین المللی تعریف می‌شود و منظور این است که با افزایش توان نظامی، طرف مقابل را متقاعد کند که از انجام اقدامی علیه او منصرف شود. دشمن و رقیب می‌داند که اگر دست به اسلحه ببرد و یا حاکمیت آن کشور را نقض کند، مجازات سختی در پی آن خواهد بود. در نتیجه بازدارندگی مفهوم نظامی فقط ندارد. الان بازدارندگی اجبار هم مطرح است که می‌گوید کشور‌ها در کنار دیپلماسی سیاسی باید بتوانند دیپلماسی نظامی را هم تقویت کنند. ما این موضوع را در مورد آمریکا می‌بینیم. در عالم دیپلماسی، آمریکایی‌ها مذاکره می‌کنند و اعمال بازدارندگی می‌شود تا آن کشور مورد نظر به خواسته‌های آمریکا عمل کند. دولت‌هایی که بتوانند قدرت بازدارندگی فراگیر داشته باشند تعداد اندکی هستند و برخی دولت‌ها مثل ایران سعی می‌کنند در سطح منطقه بازدارندگی ایجاد کنند.در نتیجه افزایش توان بازدارندگی یک امر پویا و در حال تغییر است. اگر یک بازیگر به فناوری‌های روز مجهز نباشد، قدرت بازدارندگی او تضعیف شود. این قدرت به معنای قدرت امنیتی و جاسوسی و فناوری و ارتباطاتی هم هست.