هیرکانی عظیم‌ترین فسیل زنده دنیا

 رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اخیرا با بیان این که در گذشته انتخاب شرکت‌های مجری طرح‌های جنگلداری بخصوص در شرق استان مازندران به صورت سلیقه‌ای انجام شده است، گفت: قبلا دست‌های پشت‌پرده‌ای بودند که نمی‌خواستند طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی به نتیجه برسد، اما اکنون به لطف الهی، این دست‌ها بسیار کوتاه شده است.

 

جنگل‌های هیرکانی یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین جنگل‌های جهان هستن که در شمال ایران و در حاشیه دریای خزر قرار گرفتن. البته لازمه بگم که جنگل‌های هیرکانی از کشور آذربایجان شروع می‌شه و تا ایران ادامه داره و خیلی از استان های شمالی از وجود جنگل‌های هیرکانی بهرمند هستن. این جنگل‌ها نه تنها برای کشور ما، بلکه برای کل دنیا ارزش بالایی دارن و توی فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدن. از همه مهمتر کلی حیوان نادر و پوشش گیاهی کمیاب رو در خودشون جا دادن، طوری که می‌شه گفت جنگل های هیرکانی خودشون به تنهایی یه موزه طبیعی گیاهی و جانوری به حساب میان!

 

 

جنگلی با قدمت 50 هزار ساله

 

پیش از این نیز مرتضی جمالی (محقق دانشگاه اکس مارسی فرانسه) هر چند در ابتدا زمین‌شناس بود اما بعدها با تغییر رشته وارد بحث‌های اکولوژی و دیرینه اکولوژی و بوم‌شناسی شد درباره جنگل های هیرکانی ایران گفته بود که:« در ایران در خصوص تغییراتی که در منطقه زاگرس اتفاق افتاده تحقیقات بسیاری انجام شده. به خصوص آنکه می‌دانیم از ۵۰ هزار سال پیش تاکنون چه تغییراتی در پوشش گیاهی منطقه اتفاق افتاده است.

 

در این میان، شاهد انقراض به معنای از بین رفتن یک گونه گیاهی خاص طی این سال‌ها و با تغییرات اقلیمی نبودیم اما اتفاقی که شاهد بوده‌ایم، آن است که ترکیب گیاه‌شناسی و تراکم پوشش‌های گیاهی مناطق تغییر کرده است. به طور مثال در آخرین دوره دوره یخبندان که در حدود ۱۷ هزار سال پیش به پایان خود نزدیک شد، در منطقه زاگرس که اکنون شاهد جنگل‌های بلوط و پسته وحشی هستیم، در آن زمان پوشش گیاهی جنگلی در این مناطق وجود نداشت و به جای این جنگل‌ها شاهد استپ‌های کوهستانی همانند دامنه‌های کوه‌های البرز بودیم، چراکه آب و هوا به شدت خشک و قاره‌ای بود.

 

 

از حدود ۱۱ هزار سال پیش که آب و هوای نیمکره شمالی و ایران تا حدودی مرطوب‌تر شد، کم کم استپ‌ها جای خود را به پوشش‌های گیاهی متراکم تر دادند و جنگل‌ها گسترش پیدا کردند. البته با وجود اینکه سناریوی حضور فعال انسان در این مناطق از حدود ۱۱ هزار سال پیش آغاز شده است، اما جالب آنجاست که از حدود زمان عصر آهن و برنز یعنی تقریباً از پنج هزار سال پیش به این‌سو است که شاهد تاثیر و اثر شدیدتر انسان بر اکوسیستم‌های طبیعی هستیم.

 

به طور مثال شدت چرای دام به اندازه‌ای زیاد می‌شود که شاهد کاهش تراکم جنگل‌ها هستیم و رشد و گسترش بسیاری از گیاهان که شاخص چرای دام هستند، بیشتر می‌شود. بازسازی تغییرات آب و هوایی و پوشش گیاهی در مقیاس‌های زمانی مختلف و با روش‌های علمی متفاوتی انجام میشود.» وی هم چنین توضیح داده بود که در دوره‌های گرم و مرطوب شاهد گسترش جنگل‌ها هستیم. در دوره‌های سرد و خشک جنگل‌ها از بین می‌روند یا وسعت آنها کاهش پیدا می‌کند و استپ افزایش پیدا می‌کنند.

 

توجه داشته باشیم که بیش از نود درصد زمان زمین‌شناسی در یک میلیون سال گذشته به دوران‌های سرد و خشک یخبندان تعلق داشته است. هرچه به عرض‌های جغرافیایی بالاتر می‌رویم اثراتی که تغییرات اقلیمی بر روی حیات وحش و پوشش گیاهی می‌گذارد بیشتر می‌شود. به طور مثال در آخرین دوره یخبندان که حدود ۲۲ تا ۱۸ هزار سال پیش اتفاق افتاد، شاهد بیشترین گسترش یخچال‌ها و گسترش و حضور ماموت‌ها و سایر پستانداران بزرگ جثه روی کره زمین بودیم، بیش ۹۰ درصد جنگل‌های اروپا کامل از بین رفت. برخی از این پوشش‌های گیاهی با مهاجرت به جنوب اروپا و در پناهگاههای زیستی اطراف دریای مدیترانه حفظ شدند چراکه به طور محلی در آن مناطق آب و هوا نسبتا گرم‌تر بود. هرچند اکنون بخش های وسیعی از اروپای مرکزی و شمالی پوشیده از جنگل است اما در عصر یخبندان تقریبا هیچ جنگلی در این مناطق وجود نداشت و مملو از یخچال‌ها و توندراها بود.

 

 

آن چه جنگل هیرکانی دارد و جنگل های اروپایی ندارند

 

بسیاری از درختان همانند درخت انجیلی طی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار سال گذشته در اروپا از بین رفته‌اند این در حالی است که جنگل‌های شمال ایران مملو از این درخت بی‌نهایت زیبا هستند. دلیل ماندگاری این درختان در منطقه شمال ایران، آن است که این منطقه یک «پناهگاه زیستی» است. دارای شرایط اقلیمی خاص است که یخبندان و سرما و خشکی آن دوره، بر آن اثر نداشته است. دلیل آن است که منطقه شمال ایران یک جلگه بسیار کم ارتفاع بوده است. هر چه ارتفاع کاهش پیدا می‌کند، گرمتر می‌شود.

 

در جنگل‌های جلگه‌ای شمال درختان حساسی مانند انجیلی، حفظ شدند اما در مناطق اروپایی به طور کامل از بین رفتند. چندین درخت بسیار معروف از جمله درخت آزاد و درخت لرگ نیز در شمال ایران وجود دارد که در عصر یخبندان حفظ شدند. بنابراین شمال ایران منطقه‌ای در دنیا به حساب می‌آید که گیاهان و جانوران از اثر سرما و خشکی‌ و انقراض‌هایی که در دوران‌های یخبندان اتفاق افتاد، در امان مانده‌اند و تبدیل به پناهگاهی طبیعی برای حفظ گیاهان و جانوران شده است.

 

 

اخیرا اما «عباسعلی نوبخت» معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره آخرین وضعیت تکمیل طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی اظهار داشت: قبلا دست‌های پشت‌پرده‌ای بودند که نمی‌خواستند این طرح به نتیجه برسد، ولی با قاطعیت جلوی آنها ایستاده‌ایم و اکنون به لطف الهی، دست‌ افراد ذی‌نفوذی که نمی‌خواستند طرح‌های جنگلداری نوینی برای جنگل‌های شمال کشور تدوین و اجرا شود، بسیار کوتاه شده است و امیدواریم با همراهی مسئولان ارشد دولت و نمایندگان محترم مجلس، بتوانیم این دست‌ها را به طور کامل قطع کنیم.

 

 

وی افزود: ما در تلاش هستیم که طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی را حتما تا پنج سال آینده به نتیجه برسانیم و در تمام عرصه‌های جنگلی شمال کشور اجرایی کنیم، چراکه معتقدیم این طرح می‌تواند باعث تغییر اساسی در زندگی جوامع محلی حاشیه جنگل‌های شمال شود. ما طرح مدیریت پایدار را برای تمام ۱۰۴ حوضه آبخیز مربوط به جنگل‌های هیرکانی تدوین کرده‌ایم و در آن، صرفا به مسائل مربوط به منابع طبیعی و جنگلداری توجه نکرده‌ایم، بلکه تمام مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مربوط به عرصه‌های جنگلی شمال نیز مد نظر قرار گرفته است.

 

 

برخورداری طرح مدیریت پایدار

 

نوبخت با بیان این که طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی از ۷۵ لایه مطالعاتی برخوردار است، عنوان کرد: در سال گذشته تدوین طرح‌های نیمه‌تفصیلی برای تمام ۱۰۴ حوضه آبخیز جنگل‌های هیرکانی به پایان رسید و تلاش می‌کنیم تا پایان امسال تدوین طرح تفصیلی و اجرایی برای ۱۹ حوضه آبخیز را تمام کنیم. در این طرح، ۹ کاربری مختلف برای هرکدام از حوضه‌های آبخیز پیش‌بینی شده است تا جلوی بخشی‌نگری گرفته شود؛ با همین هدف، در طرح مدیریت پایدار، علاوه بر مسائل مربوط به جنگلداری، به حوزه‌های معیشتی جنگل‌نشینان و موضوعات مرتبط با اقتصاد جنگل نیز توجه کرده‌ایم.

 

 

معاون وزیر جهاد کشاورزی تاکید کرد: علاوه بر مطالعات میدانی که توسط کارشناسان سازمان و با همکاری اساتید و دانشجویان منابع طبیعی دانشکده‌های سراسر کشور در جنگل‌های هیرکانی انجام می‌شود، در ستاد سازمان منابع طبیعی نیز جلسات مداومی را برای تکمیل مطالعات تفصیلی و اجرایی طرح‌های مربوط هرکدام از حوضه‌های آبخیز جنگل‌های شمال برگزار می‌کنیم. البته شکی نیست که زمانی این طرح‌ها قابلیت اجرا خواهند داشت که اعتبارات مربوط به آنها توسط سازمان برنامه و بودجه در لوایح بودجه سنواتی کشور پیش‌بینی شود و نمایندگان محترم مجلس نیز اعتبارات پیش‌بینی‌شده را به تصویب برسانند.

 

 

شرکت‌های مجری حقوق قرق‌بان‌ها را بپردازند

نوبخت در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار ایلنا مبنی بر علت تاخیرهایی که بعضا در پرداخت حقوق و مزایای نیروهای شرکتی یگان حفاظت منابع طبیعی و قرق‌بان‌های جنگل‌های شمال ایجاد می‌شود، توضیح داد: براساس قراردادهایی که برای اجرای طرح‌های جنگلداری بین سازمان منابع طبیعی با شرکت‌های مجری طرح بسته می‌شود، این شرکت‌ها باید از سطحی از توان مالی برخوردار باشند که بتوانند تا پیش از دریافت بودجه از طرف سازمان، خودشان تا سه ماه حقوق نیروهای قرق‌بان تحت استخدام خود را بپردازند.

 

 

رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: در دوره فعلی، تلاش کرده‌ایم که تمام شرکت‌های متولی برای اجرای طرح‌های جنگلداری در جنگل‌های هیرکانی را براساس اصول علمی و قانونی انتخاب کنیم، ولی متاسفانه در دوره‌های قبلی، در برخی استان‌ها، انتخاب این شرکت‌ها به صورت سلیقه‌ای انجام شده است. البته در حال حاضر شرکت‌های فعال در استان گیلان مشکلی در پرداخت حقوق قرق‌بان‌های خود ندارند و بیشترین مشکل در این زمینه مربوط به شرکت‌های فعال در شرق استان مازندران یعنی شرکت‌های تحت قرارداد با اداره‌کل منابع طبیعی مازندران – ساری است که در گذشته به صورت سلیقه‌ای انتخاب شده‌اند.

 

 

وی در پایان تصریح کرد: انکار نمی‌کنیم که بودجه لازم برای اجرای طرح‌های جنگلداری در سال جاری به اندازه کافی توسط سازمان منابع طبیعی به شرکت‌های مجری طرح پرداخت نشده است، ولی در تلاش هستیم که در ماه‌های آینده اعتبارات لازم را به صورت کامل از دولت دریافت کنیم و به این شرکت‌ها بپردازیم تا مشکلاتی که برخی شرکت‌ها در زمینه پرداخت حقوق قرق‌بان‌های خود با آن مواجه شده‌اند، به‌زودی حل شود.

 

روزنامه ابتکار