بی بی سی: وزارت خارجه جمهوری آذربایجان اعلام کرده است که مقامهای این کشور به دلیل «رویکرد یک‌جانبه آمریکا»، در دیدار با وزیر خارجه ارمنستان که برای روز ۲۰ نوامبر (۲۹ آبان) در واشنگتن برنامه‌ریزی شده بود، شرکت نخواهد کرد.
جمهوری آذربایجان همچنین گفته است که سفر مقامهای ارشد آمریکایی به باکو را هم تعلیق می‌کند.
تازه‌ترین دلیل خشم این کشور از آمریکا گفته‌های جیمز اوبراین، دستیار وزیر خارجه ایالات متحده در امور اروپا و اوراسیا بر می‌گردد که روز چهارشنبه ۱۵ نوامبر در مقابل کمیسیون فرعی اروپا در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان مطرح شد.
جمهوری آذربایجان اظهارات آقای اوبراین درباره آینده منطقه قره‌باغ کوهستانی و عملیات نظامی روز ۱۹ سپتامبر در این منطقه را «یک‌جانبه و جهت‌دار» خوانده و ارزیابی او از وضعیت را «بی‌پایه و غیرقابل قبول» توصیف کرده است.
باکو هشدار داده است که ممکن است واشنگتن نقش خود به عنوان میانجی در روند صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان را از دست بدهد.
با وجود این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در واکنش به این انتقادات و خارج شدن جمهوری آذربایجان از نشست واشنگتن، گفته است که آمریکا همچنان از مذاکرات صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان حمایت می‌کند و دو طرف را تشویق به شرکت در مذاکرات «چه در اینجا، چه در هر جای دیگر» کرده است.
دستیار وزیر خارجه آمریکا چه گفت؟
جیمز اوبراین روز چهارشنبه به اعضای کنگره گفت که به زودی گزارشی شفاف و مفصل از آنچه در آستانه حمله سپتامبر جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ کوهستانی رخ داد، ارائه خواهد کرد، که نه‌تنها به وقایع روز حمله بلکه به مسائلی خواهد پرداخت که در ماه‌های منتهی به آن رخ داده است.
آقای اوبراین به کمیته روابط خارجی گفت که «با در نظر گرفتن واقعیت جدید» وزارت خارجه این موضوع را روشن کرده است که رابطه واشنگتن با باکو «دیگر نمی‌تواند مثل قبل ادامه پیدا کند» مگر آن که پیشرفتی در روند صلح ایجاد شود.
او گفت آمریکا اقدامات جمهوری آذربایجان در قره‌باغ کوهستانی را محکوم کرده، جلسات دوجانبه سطح بالا را لغو کرده و برنامه‌های آینده را هم تعلیق کرده است.
آقای اوبراین گفت: «ما همچنان از مقامهای جمهوری آذربایجان می‌خواهیم که شرایط بازگشت ارمنی‌های قره‌باغ کوهستانی را در صورتی که بخواهند به خانه‌هایشان برگردند یا از مراکز فرهنگی‌شان در آن منطقه بازدید کنند، تسهیل کنند، و تردد بدون مانع کالاهای تجاری، کمک‌های بشردوستانه و مسافر به این منطقه از طریق گذرگاه لاچین را احیا کتند.»
در جلسه کمیته روابط خارجی کنگره، بیل کیتینگ، عضو مجلس نمایندگان هم با انتقاد شدید از جمهوری آذربایجان گفت که با وجود تلاش‌های دیپلماتیک، باکو «مسیر نظامی» را برگزید و به دلیل «اقدامات غیرقابل قبول جمهوری آذربایجان» حدود ۱۰۰ هزار ارمنی ساکن منطقه قره‌باغ کوهستانی «با ترک خانه و زندگی‌شان به ارمنستان رفتند».
او خواهان حمایت اقتصادی و بشردوستانه از کسانی شد که مجبور به ترک منطقه شده‌اند و اطمینان داد کسانی که «مسئول ارتکاب جرایم مورد ادعا هستند، به عدالت سپرده می‌شوند».
روز جمعه ۱۷ نوامبر دیوان بین‌المللی دادگستری هم حکم داد که جمهوری آذربایجان باید شرایطی را فراهم کند که هر کس که می‌خواهد به منطقه قره‌باغ کوهستانی برگردد بتواند به شیوه‌ای «امن، بدون مانع و فوری» این کار را انجام دهد.
پیش از این نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، جمهوری آذربایجان را متهم به «پاکسازی قومی» کرده بود و دیگران از جمله اتحادیه اروپا هم عملیات جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ کوهستانی را محکوم کرده بودند.
در دوره ۱۰ ماهه قبل از عملیات ماه سپتامبر، جمهوری آذربایجان قره‌باغ کوهستانی را در حصر قرار داده بود و ساکنان منطقه با کمبود شدید مواد خوراکی، دارو و سوخت روبرو بودند.
واکنش جمهوری آذربایجان چه بود؟
وزارت خارجه جمهوری آذربایجان با «جهت‌دار» خواندن اظهارات آقای اوبراین گفت که بعد از جلسه کمیته کنگره، فرستادن هیئت بلندپایه سیاسی به واشنگتن برای شرکت در مذاکرات با ارمنستان را اقدامی «ناشایست» می‌داند.
این وزارتخانه گفت که اظهارات آقای اوبراین به «صلح و ثبات منطقه آسیب می‌زند» و انتقاد کرد که او به این نکته اشاره نکرده است که قبل از وقایع ماه سپتامبر، ارمنستان «به مدت بیش از دو ماه» به طرح‌های صلح جمهوری آذربایجان پاسخ نداده است.
باکو همچنین با اشاره به صحبت‌های جیمز اوبراین درباره گریختن بیش از صدهزار ارمنی به دلیل عملیات نظامی جمهوری آذربایجان، گفت که دستیار وزیر خارجه آمریکا درباره «استقرار غیرقانونی بیش از ۱۰ هزار نیروی مسلح ارمنی» در آن منطقه چیزی نگفته است.
وزارت خارجه جمهوری آذربایجان در واکنش به اظهار نظر آقای اوبراین که گفته بود در شرایط فعلی روابط دو طرف دیگر نمی‌تواند مثل قبل باشد، گفته است که «روابط نمی‌تواند یک‌طرفه باشد» و «همین رویکرد به شکل یکسان برای جمهوری آذربایجان هم صدق می‌کند». به همین دلیل باکو اعلام کرد که «در چنین شرایطی، امکان سفر مقامهای بلندپایه آمریکا را نامناسب ارزیابی می‌کنیم.»
وزارت خارجه جمهوری آذربایجان ارمنستان را «متجاوز و دلیل بی‌ثباتی در منطقه» خوانده، و آمریکا را متهم کرده است که به عنوان یک میانجی هرگز از ایروان نخواسته که به قوانین بین‌المللی احترام بگذارد.
این وزارتخانه گفته آمریکا «به عنوان حامی یک حکومت جدایی‌طلب» رویکردی با «استانداردهای دوگانه» در پیش گرفته و واشنگتن را متهم کرده «رسما» جدایی‌طلبان را تامین مالی می‌کند و سفر آنها به آمریکا و دیدارشان با مقامهای این کشور را برنامه‌ریزی می‌کند.
باکو یک بار دیگر تاکید کرده است که چارچوب ۳+۲ متشکل از کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه، روسیه و ایران را برای برقراری امنیت در منطقه دارای اولویت می‌داند.
قره‌باغ کوهستانی کجاست؟
قره‌باغ کوهستانی که در منطقه قفقاز جنوبی واقع شده، همواره در مرکز یکی از طولانی‌ترین مناقشه‌های ارضی جهان قرار داشته است.
جامعه بین‌الملل این منطقه را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند اما در طول سه دهه گذشته بخش‌های بزرگی از آن تحت کنترل ارمنی‌های ساکن قره‌باغ بوده است.
جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال‌های آخر دهه ۱۹۸۰ و ابتدای دهه ۱۹۹۰ میلادی درگیر جنگی خونین بر سر این منطقه شدند و از آن زمان تا بارها جنگ‌های و درگیری‌های خونینی بین دو طرف رخ داده است.
آخرین جنگ بزرگ دو کشور سال ۲۰۲۰ رخ داد که در آن هزاران نفر در طی شش هفته درگیری‌های شدید کشته شدند.
اما در سپتامبر ۲۰۲۳ جمهوری آذربایجان در یک عملیات نظامی برق‌آسا کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی را از ارمنی‌های ساکن آن گرفت و بعد از آن حدود ۱۲۰ هزار ارمنی با ترک خانه‌هایشان به ارمنستان گریختند.
