اخیرا ویدیوئی از یک مراسم شادی در شبکه های مجازی وایرال شد که بازدیدهای چند میلیونی داشت. تیم پژوهشی ما با بررسی این ویدیو و بازدیدهای میدانی با منتشر کننده این ویدیو ارتباط گرفته و او را که یکی از چهره های سرشناس در موسیقی فولکلوریک خراسان هستند، به یک گفت و گو دعوت کرده اند.
ابتدا این ویدیو رو از اینجا ببینید و به توضیحات کامل و تخصصی در مورد این نوع از مراسم آئینی در خراسان که بسیار جالب و شنیدنیست، توجه فرمائید:
داوود یونسی، خواننده ، نوازنده و پژوهشگر موسیقی فولکلور خراسان به معرفی آیین های مراسم عروسی کردهای خراسان و همچنین رقص کردی کرمانجی پرداخت و اظهار کرد:
برای کردهای خراسان جشن عروسی تنها یک جشن شادی بخش نیست بلکه مراسمی است که طی آن با همیاری و همکاری یکدیگر، پایه‌های تعاملات اجتماعی مستحکم شده و بر انسجام و همبستگی اجتماعی افزوده می‌شود. این جشنها محلی برای دور ریختن کدورتها، آشناییهای جدید و تشکیل زندگیهای تازه است.
وی ادامه داد: مراسم ازدواج محلی خراسان از ابتدا تا پایان دارای مراحل گوناگونی است که شامل نشان کردن، خواستگاری، قند شکستن، عیدی بردن، خرید عروسی، حنابندان، عروس برون و پاتختی می‌شود. همچنین گفته می‌شود که کردها بیشتر درون فامیلی و درون گروهی ازدواج می‌کنند. که وقتی پسری به سن ازدواج میرسد خانواده‌ها تلاش می‌کنند تا از میان بستگان، آشنایان و هم‌محله‌های خود دختر مناسبی را برای او نشان کنند تا برنامه ریزی های بعدی صورت گیرد.
یونسی افزود: پس از مراسم خواستگاری و توافق بر سر مسائل مربوط به جهیزیه و مهریه مراسم قندشکستن برگزار می‌شود. در میان کردهای خراسان به طور سنتی جهیزیه بر عهده پسر است. هر چند در میان خانوادههای شهرنشین شده، تهیه جهیزیه به طور مشارکتی رایج شده اما همچنان در میان عشایر کرد خراسان تهیه جهیزیه بر عهده داماد است.
یونسی عنوان کرد: در مراسم قند شکستن که به نوعی اعلام نامزدی دختر و پسر است، یکی از بزرگان فامیل که باید مردی خوشنام و محترم باشد، خود دارای ازدواج موفقی بوده و علاوه بر آن ۲ زنه و زن مرده نیز نباشد، با اجازه دیگر بزرگان مجلس ۲ کله قند را برداشته و به نشانه شادکامی و خوشبختی عروس و داماد بر هم زده و نامزدی دختر و پسر را به این وسیله اعلام میکند؛ در پایان قطعات قند را به نشانه شگون میان میهمانان تقسیم می‌کنند.
وی تصریح کرد: جشن عروسی کردهای خراسان در گذشته سه تا هفت شب به طول می‌انجامید و در آن انواع رقصها، موسیقی، برنامه‌های سرگرم کننده، مسابقه کشتی و اسب‌دوانی برگزار میشده است. البته در مناطق کمی از جمله راز و جرگلان در شمال خراسان و چنشت در جنوب خراسان تا حدود زیادی این برنامه ها به قوت خود باقی هستند. اما با توجه به حضور و اجرایی که در بیشتر مناطق خراسان داشته ایم به دلیل گرانی هزینهها و مشغله بسیار، مدت زمان جشنها به نیم‌روز و یا حداکثر یک شبانه‌روز کاهش یافته است و همچنان به شکل سنتی اما خلاصه شده رایج است.
یونسی در مورد رقص کردی کرمانجی خراسان و ریشه به وجود آمدن آن اظهار کرد:
موسیقی و رقص کردی از برنامه‌های اصلی عروسی کردها است. که ابتدا به فلسفه به وجود آمدن این نوع رقص در خراسان میپردازیم.
رقص یا بهتر بگوییم مراسم آئینی کردهای خراسان از مراسم عبادی آیین علویت که ریشه در عبادت آیین مهر دارد، گرفته شده است. در استانهای درسیم، قهرمان مرعش، آدیامان، ارزروم واقع در کشور ترکیه هنوز کردهای کرمانج علوی حضور دارند و این مراسم به قوت خود باقی است. کردهای خراسان که بسیاری از شاخصه های زبانی و هویتی خود را حفظ کرده اند، عمدتا از اواسط قرن پانزدهم تا اوایل قرن شانزدهم از مناطق شرقی آناتولی (شرق کشور کنونی ترکیه) به سوی شرق و نهایتا خراسان کوچانده شده اند که حیطه زندگی و کوچندگی آنها در آن، تا مناطق مختلف مثل کوبانی و... نیز گسترده بوده است. این را با مقایسه های زبانی، فرهنگ و فولکلور بین کردهای آن مناطق و کردهای خراسان می توان متوجه شد.
آنچه از شواهد تاریخی برمی آید یکی از دلایل عمده ی کوچ، عقیده و باور آنها یعنی «آئین علویت» بوده است. به دلیل اینکه حکومت عثمانی به شدت مخالف علویان بود و از سویی حکومتی شیعی مذهب و نزدیک به باورهای علویان در ایران بزرگ آن زمان شکل گرفته بود نقشه ای صورت گرفت. علویان آئین های مذهبی و مراسم خاص خود را دارند که مثال بارز آنها رقص «سماع» در محلی به نام «جَم خانه» است. این رقص ها را می توان نوعی عبادت از سوی علویان محسوب کرد که شباهت بسیار زیادی به رقص کردهای خراسان دارد. خلاصه این موضوع مذهبی و مخالف بودن حکومت عثمانی با آنها از دلایل مذهبی کوچ کردها بوده و دلیل سیاسی آن جلوگیری از تاخت و تاز ترکمانان و ازبکان به مرزهای شمال شرق ایران توسط کردهای شجاع بوده است که حکومت صفوی توان مقابله با این موضوع را نداشته است.
بر اساس این تغییر اقلیم و با توجه به این که حکومت صفوی مذهب شیعه را بصورت رسمی اعلام کرد، کردها دستخوش تغییراتی در مراسم آئینی و مذهبی خود شدند. که به عبارتی کردهای خراسان بنا به تغییر باورها، این مراسم عبادی را در مراسم شادی خود به گونه و شیوه دیگر مورد نمایش قرار دادند. آنها اقدام به معرفی سبک، شیوه و ریتم جدیدی که برگرفته از آئین سماع بود و به نوع دیگری از چارچوب فلسفی، علمی و عرفانی این مراسم آئینی پاسداری نمودند و ابداگر رقص کوردی خراسان شدند. اما چیزی که قابل انکار نیست این همه شور و شوق و این همه زیبایی، باید دارای فلسفه و علل به وجود آمدن و ریشه در تاریخ داشته باشد؛ همانند دیگر سماع های آئینی که سر از عرفان در می آورد. برای درک درست و شناخت پیشینه مراسم آئینی کردهای خراسان که در بدو ورود، علوی بوده اند و در آیین مهر حرکات سما خانقاهی نوعی عبادت و راز و نیاز بوده، وقتی در نوع رقص کرمانجی با نام ۱ قرسه دو دست بالا میرود و مشت کرده و به طرف زمین باز میگردد یعنی از خداوند از آسمان برکت و نعمت را گرفته و به زمین میدهند. دایره ای بودن این رقص هم به دایره کاینات بر میگردد. چپ و راست، فرار از دست پلیدیها و ۱۲ قرسه، دوازده بار تناسخ روح انسان با انسان است. در حال حاضر این رقص شناسنامه کوردی به خود گرفته و به نام رقص کردی خراسانی به رسمیت و به ثبت ملی رسیده است.
البته نباید معنی رقص در میان کُردها را با رقاصی اشتباه گرفت. رقص کردی خراسان یا «لیستک» یک آئین جمعی و پسندیده است که از طرف دیگر اقوام ساکن در خراسان از جمله ترک ها، تات ها و ترکمن ها نیز مورد استقبال قرار گرفته است. و میتوان گفت در ۹۹درصد مراسم های آنها این نوع رقص رایج است.
یونسی در خصوص ویژگی‌های ارزشمند جشن‌های عروسی کردهای خراسان تصریح کرد:
از نکات مهم دیگر این جشنها میتوان به همیاری مالی در برگزاری جشن اشاره کرد. به این شکل که میهمانان در جشن مبلغی پول را که «تولوشی» نامیده می‌شود، به عروس و داماد هدیه داده تا در ابتدای زندگی مشترک درگیر هزینههای کمرشکن عروسی نشوند. معمولا این هدایای نقدی کل هزینههای جشن را پوشش داده و در مواردی مبلغی نیز برای شروع زندگی جدید باقی میماند.
وی ادامه داد: با توجه به ارزش و اهمیت مراسم جشن عروسی در میان کردهای خراسان، عناصر ارزشمند و منحصر به فرد و نقش آن در تحکیم اجتماعی و پس از تایید در شورای ثبت میراث معنوی استان به شورای ثبت ملی فرستاده شد و در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۸۳ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
