سرویس تاریخ «انتخاب»؛ خدمات فرخی به عالم فرهنگ و آزادی ایران
فرخی در اواخر سال ۱۳۳۹ هجری قمری برابر ۱۳۰۰ خورشیدی روزنامه «طوفان» را انتشار داد. صدرهاشمی در جلد سوم کتاب «تاریخ جراید و مجلات کشور» چنین نوشته است:
روزنامه طوفان در تهران به صاحب‌امتیازی و موسس فرخی و مدیرمسئولی موسوی‌زاده تاسیس و شماره اول آن در تاریخ جمعه ۲ ذی‌حجه مطابق با ۲ سنبله [شهریور]۱۳۰۰ شمسی انتشار یافته است. روزنامه طوفان با کلیشه سرخ که حکایت از انقلابی بودن آن می‌نموده و به طرفداری از توده رنجبر و دهقان و هواداری کارگران منتشر می‌شده و به همین جهت به شرحی که ذیلا خواهیم نوشت مدیر آن مرحوم فرخی در اغلب کابینه‌ها یا حبس و یا تبعید شده است. مع‌ذلک به علت ثبات و پای‌داری در عقیده خود به محض این‌که از زندان نجات پیدا می‌کرد و یا از تبعید برمی‌گشت، روزنامه را با همان روش سابق منتشر می‌ساخت و هر وقت روزنامه توقیف می‌شد، با در دست داشتن امتیازات روزنامه‌های دیگر عقاید سیاسی و نظریات خود را در آن روزنامه‌ها منعکس می‌نممود. چنان‌چه در روزنامه «پیکار»، «قیام»، «طلیعه»، «آئینه افکار» و «ستاره شرق» روزنامه‌هایی بودند که پس از توقیف طوفان هر نوبت منتشر گردیده‌اند. طوفان در طول مدت انتشار بیش از پانزده مرتبه توقیف گردید و باز منتشر شده است، تا این‌که بالاخره در سال ۱۳۰۷ شمسی فرخی به عنوان نماینده مجلس شورای ملی در دوره هفتم تقنینیه از طرف مردم یزد انتخاب گردید و در مجلس جزو اقلیت بود. به ناچار ایران را ترک و طوفان برای همیشه تعطیل شد.
طوفان عنوان یومیه داشته و در سال اول هفته‌ای دو روز: جمعه و دوشنبه و در سال‌های بعد هفته‌ای سه نوبت: روز‌های دوشنبه و چهارشنبه و جمعه منتشر می‌شده است.
محل اداره روزنامه: تهران، خیابان لاله‌زار، نمره تلفن: ۲۹۰، آدرس تلگرافی (طوفان)، قیمت اشتراک روزنامه: داخله سالیانه ۸۰ قران، شش ماهه ۴۰ قران، در ولایات به اضافه اجرت پست، خارجه سالیانه یکصد قران، شش ماهه ۵۰ قران. تک‌نمره ۸ شاهی. قیمت اعلانات صفحه اول سطری ۳ قران، صفحه ۲ و ۳ سطری دو قران، صفحه چهارم سطری یک قران. سرلوحه روزنامه در ابتدا دریای متلاطمی است که در وسط آن کشتی در حال غرق شدن است. این سرلوحه به رنگ قرمز می‌باشد و بعدا این سرلوحه برداشته شده و فقط کلمه طوفان به رنگ سرخ چاپ شده است.
اولین مرتبه توقیف روزنامه طوفان شماره ۲۲ سال اول روزنامه بود که به جای آن مرحوم فرخی روزنامه «ستاره شرق» را منتشر ساخته است. به طوری که در صفحات این روزنامه مشاهده می‌شود، اغلب به علت حق‌گویی و طرفداری از ملت و حریت کرارا توقیف شده و جریده‌اش مسلسل انتشار نیافته است.
اولین مرتبه توقیف روزنامه طوفان در سال نخست، شماره ۲۲ مورخه بیست‌وهفت ربیع‌الاول می‌باشد که فرخی شماره معمول و آینده خود را به نام روزنامه «ستاره شرق» [۱]که خود فرخی مدیریت آن را دارا بود به نام شماره یک ستاره شرق و شماره ۲۲ طوفان و رباعی زیر که در سرمقاله آن درج کرده بود منتشر ساخت:
شد خرمن ما دست‌خوش برق ببین/ طوفان به خلاف رسم شد غرق ببین
خواهی اگر آن نکات طوفانی را/ در آتیه از ستاره شرق ببین
و در صحفه سوم همین شماره روزنامه روی کلیشه طوفان رباعی ذیل را درج کرده بود:
هر خامه نگفت ناکسان را توصیف/ هر نامه نکرد خائنان را تعریف
آن خامه ز پافشاری ظلم شکست/ آن نامه به دست ظالمین شد توقیف
و در صفحه آخر همین شماره غزلی درج کرد که در قسمت غزلیات همین دیوان [دیوان فرخی با تصحیح حسین مکی]ضبط شده است و بیتی از آن این است:
آزادی است و مجلس و هر روزنامه را/ هر روز بی‌محاکمه توقیف می‌کند
طوفان تا سال سوم چندین بار توقیف شد، ولی فرخی به توقیف روزنامه اعتنایی نداشته، افکار خود را تحت عنوان روزنامه‌های دیگر از قبیل ستاره شرق، قیام، پیکار و ... منتشر و تعقیب می‌کرده است.
در جلد سوم «تاریخ جراید و مجلات ایران» تالیف محمد صدرهاشمی درباره سال دوم و سوم چنین نوشته است:
در سال دوم دوره مبارزه شدید طوفان بر علیه دولت و هیأت حاکمه و مجلس می‌باشد. اغلب شماره‌های سال دوم دارای سرمقاله‌های تند و شدیدالحن است و فرخی مانند یک سرباز فداکار خود را به میدان مبارزه افکنده است. برای نمونه عنوان بعضی از سرمقاله‌های این سال را نقل می‌نماییم: «نهضت ملی لازم است»، «مجازات بشر ناقص است»، «مدفن سیروس می‌لرزد»، «صفوف متقابله»، «تذکر مجلس چهارم»، «فجایع انگلیس‌ها در بین‌النهرین»، «اولین محاکمه مهم» [۲]، «باید تسلیم قانون شد»، «وزرا در پیشگاه پارلمان»، «متواضع به قانون محترم است»، «در پارلمان»، «قوانین آسمانی و مدنی»، «تذکر به روحانیون محترم»، «اسلام و آزادی»، «مترنیخ ایران»، «خانواده خیانت».
در سال دوم پس از نشر شماره ۴ مورخ ۷ سنبله ۱۳۰۱ شمسی، طوفان توقیف گردید.
قبل از توقیف طوفان، جراید «حقیقت»، «شفق سرخ»، «عصر انقلاب» در تهران و «راه نجات» در اصفهان، و «خراسان» در مشهد از طرف رئیس دولت توقیف گردیده و در همین شماره طوفان به توقیف آن‌ها اعتراض کرده است.
توقیف طوفان خیلی طول نمی‌کشد و شماره ۵ آن در تاریخ ۲۲ سنبله منتشر می‌گردد و به همین مناسبت این رباعی در صفحه اول شماره مذکور درج است:
طوفان که ز توقیف برون می‌آید/ جان در تن ارباب جنون می‌آید
زین سرخ کلیشه کن حذر‌ای خائن/ این‌جاست که فاش بوی خون می‌آید
در صفحه چهارم این شماره تحت عنوان «تبریکات رفقا» تلگرافات و نامه‌هایی که حکایت از خوش‌وقتی از آزادی طوفان می‌کند چاپ شد. این نامه و تلگرافات تمام (به غیر از یک ستون) صفحه ۴ را فرا گرفته است.
بار دوم در این سال طوفان توقیف گردید، پس از انتشار شماره ۳۱ سال دوم مورخ ۲۸ عقرب [آبان]۱۳۰۱ شمسی بوده و به جای آن مرحوم فرخی روزنامه پیکار که صاحب‌امتیاز آن موسوی‌زاده بوده منتشر ساخته است. از روزنامه پیکار بیش از یک شماره منتشر نگردیده است. علت توقیف شماره ۳۱ طوفان سرمقاله شدیداللحن آن تحت عنوان «خیرمقدم» بوده. این سرمقاله بدین قسم شروع می‌گردد: «بالاخره پس از آن همه انتظار و امید شبِ یک‌شنبه دکتر میلسپو به همراهی شوق و شعف قبلی آرزومندی اصلاحات...» قسمت‌های دیگر این سرمقاله بدین قرار است: «باز هم قوام‌السلطنه مانند جغد شومی در این ویرانی به تخت نشسته و منتظر است که اضمحلال و انهدام ایران باستانی را با چشم حریص و مرگ‌بار خود مشاهده نماید.»
در پایان سرمقاله خطاب به دکتر میلسپو می‌نویسد: «و ما شما را به حفظ دو نکته و حقیقت مهم توصیه کرده و امیدواریم که پیوسته این دو اصل مسلم را فراموش ننمایید: اول صحت عمل دوم وظیفه‌شناسی.»
ادامه دارد...
پی‌نوشت:
۱- شماره‌هایی که تا سال سوم در موقع توقیف طوفان به عوض آن منتشر شده نایاب، فقط مرتب آن ضمیمه سه سال طوفان در یک جلد می‌باشد که مرحوم فرخی برای خود مرتب و جلد کرده است و آن را به آقای حائری‌زاده یزدی به عنوان یادبود سپرده است و معظم‌له نیز برای استفاده و چاپ این دیوان [دیوان فرخی یزدی]در اختیار نویسنده [حسین مکی]قرار داده‌اند. اینک بدین وسیله از مراحم شگرف و پرب‌های ایشان تشکر و مراتب سپاس‌گزاری خود را تقدیم می‌دارد. ح – مکی.
۲- در این سرمقاله فرخی آمادگی خود را برای محاکمه با سردار سپه که تقاضای محاکمه او را از مجلس شورای ملی نموده اعلام داشته و از فتح باب اظهار خرسندی می‌کند. در پایان سرمقاله نوشته: «اینک ما و مجلس محاکمه».
منبع: خواندنیها، شماره ۳۷، سال سی‌ونهم، سه‌شنبه ۱۳ خرداد ۱۳۵۸، صص ۴۶-۴۸.
رئیس محکمه – «آقای موسوی‌زاده! دعوی اقامه‌شده بر جنابعالی، توهین به مقام سلطنت است. آیا خود شما یا وکیل‌مدافع شما برای دفاع حاضر خواهید شد یا محکمه برای جنابعالی تعیین وکیل نماید؟» موسوی‌زاده – «...اعلیحضرت شاه... پس از ۱۷ سال مشروطیت امروز حاضر شده که عظمت قانون را در ایران بلکه در تمام دنیا ثابت نماید و در نتیجه رشد و لیاقتی که امروز در ذات شاهانه مشاهده می‌شود، به وسیله این محاکمه می‌خواهد مملکت را به مشروطیت و خود را یک نفر پادشاه قانونی معرفی نماید... سزاوار است در صفحات تاریخ این اولین قدمی را که برای تعظیم قانون شخص اول دولت برداشت ثبت شود... زیرا اولین محکمه است که تشکیل شده برای حفظ حقوق بین یک نفر پادشاه و یک نفر روزنامه‌نگار ملی.»
