سرویس تاریخ «انتخاب»؛ روز چهارشنبه ۲۸ اسفند ۱۳۴۲ بزرگ‌ترین و مهم‌ترین واحد صنعتی ایران، یعنی کارخانه ایران‌ناسیونال با حضور شاه گشایش یافت. این کارخانه در حقیقت یک واحد صنعتی و مرکب از چند کارخانه مختلف بود که در کیلومتر ۱۸ جاده کرج قرار داشت. کلنگ آغاز ساختمان کارخانه را اسدالله علم نخست‌وزیر وقت روز دهم بهمن سال ۴۱ به زمین زده بود. درست هشت ماه بعد، کارخانه با وجود وسعت و شعب متعدد، برای فعالیت آماده شد که این سرعت، بی‌سابقه بود. کارخانه مدت چهار ماه را صرف عملیات آزمایشی کرد تا از همه جهت مجهز شود و بتواند بالاترین راندمان را از کار خود به دست آورد.
در مراسم گشایش ایران‌ناسیونال علاوه بر شاه و فرح، چند تن از وزیران، رئیس مجلس شورای ملی، جمعی از نمایندگان مجلسین، شخصیت‌های اقتصادی، و بازرگانان نیز حضور داشتند. نخستین تاثیر مهم این کارخانه در اقتصاد کشور به گفته عالیخانی وزیر اقتصاد وقت این بود که در همان سال نخست یعنی ۱۳۴۳ تقریبا ۳۸ میلیون تومان صرفه‌جویی ارزی برای کشور به ارمغان می‌آورد. روزنامه اطلاعات روز شنبه ۸ فروردین ۱۳۴۳ طی گزارش مفصلی درباره جزئیات این مراسم چنین نوشت:
هنگامی که موکب اعلیحضرتین به محوطه کارخانجات رسید و مراسم احترام به عمل آمد دوشیزه خردسالی خیرمقدم گفت و دسته گل زیبایی به حضور علیاحضرت شهبانو تقدیم نمود. آقای دکتر عالیخانی وزیر اقتصاد با کسب اجازه از حضور ملوکانه طی گزارشی اهمیت این کانون صنعتی و تاثیر آن را در اقتصاد و صنعت ایران با ذکر آمار و ارقام به عرض رساند و سرعت بی‌سابقه اتمام ساختمان و نصب ماشین‌ها را که فقط در مدت هشت ماه انجام یافته بود مورد تحسین قرار داد.
سالی اقلا ۳۸ میلیون تومان ارز برای کشور ذخیره می‌گردد
عالیخانی وزیر اقتصاد: «برای محصولات صنعتی که این کارخانه تهیه خواهد کرد و تاکنون از خارج وارد می‌شده سالی اقلا ۳۸ میلیون تومان ارز به مصرف می‌رسید که از این پس این رقم قابل توجه ارز برای کشور ذخیره می‌گردد تا بتوان برای رفع نیازمندی‌های ضروری دیگر مورد استفاده قرار داد. مثلا برای یک اتوبوس که تاکنون ۱۵۵ هزار تومان ارز بایستی خارج شود با فعالیت این کارخانه بیش از ۶۰ هزار تومان ارز به مصرف نخواهد رسید و تفاوت این دو رقم به نفع ذخیره ارزی کشور استفاده خواهد گردید. همین‌طور برای کامیون‌های یخچال‌دار، واگن‌های راه‌آهن، واگن‌های یخچال‌دار، تریلی، و محصولات دیگری که در این کانون مهم صنعتی تولید خواهد شد مقادیر قابل توجهی ارز صرفه‌جویی می‌گردد.»
خیامی: هدف از تاسیس این کارخانه سودجویی نبود
خیامی رئیس هیأت‌مدیره شرکت ایران‌ناسیونال: ... هدف از تاسیس این کارانه سودجویی نبود، هدف این بود دستگاهی به وجود آید که بتواند یک قسمت عمده از احتیاجات صنعتی کشور را در داخل ایران و به دست مهندسین و کارگران ایرانی تولید نماید. ضمنا برای چند هزار نفر کار ثمربخش تولیدی تهیه کند، راه را برای گسترش وسیع‌تر صنعت باز کند، یک رشته صادرات تازه برای مملکت ایجاد نماید. صدور محصولات و مصنوعاتی را میسر سازد که تاکنون در ردیف واردات جای داشته و هر سال ده‌ها میلیون تومان ارز از ایران خارج می‌کرده است. ولی گذشته از آن‌که دیگر احتیاجی به خارج شدن ارز برای تهیه این مصنوعات نیست، به تدریج با صدور همین مصنوعات، مبالغی ارز به کشور وارد خواهد شد و نام میهن عزیز ما را در صف ممالک صادرکننده محصولات صنعتی، ثبت خواهد نمود.
به طوری که قبلا اطلاع دادیم نمایندگان و شخصیت‌های اقتصادی عراق و افغانستان که این اواخر به ایران آمده بودند کارخانجات ایران‌ناسیونال را که هنوز در دوران عملیات آزمایشی بودند بازدید نمودند و با مشاهده دستگاه‌های مدرن مجهز کارخانه و محصولاتی که به عنوان نمونه و آزمایش ساخته بود خصوصا اتوبوس، ابراز تمایل کردند که از مصنوعات این کارخانه خریداری نمایند و در آینده احتیاجات کشور خود را به ویژه با توجه به ارزان‌تر بودن قیمت، از این کارخانه تامین نمایند و خریدار ثابتی برای این مصنوعات باشند.
قدرت و ظرفیت کارخانجات ایران‌ناسیونال به حدی است که می‌تواند روزی ۴ دستگاه اتوبوس از کارخانه بیرون بدهد. به علاوه طرح و نقشه برای ساختن سالی ۸۰۰ دستگاه تریلی کشاورزی، انواع واگن، و از جمله واگن‌های یخچال‌دار برای راه‌آهن، کامیونت و کامیون‌های یخچال‌دار فراهم و به تصویب وزارت اقتصاد رسیده که فعالیت کارخانه در این زمینه‌ها آغاز شده و به زودی اولین پارتی از این قسمت مصنوعات کارخانه، آماده و عرضه خواهد گردید.
نقشه‌های فنی برای ساختن تریلی و کامیونت و واگن از طرف دو کارخانه بزرگ آلمان در اختیار کارخانجات ایران‌ناسیونال گذاشته می‌شود. کارخانه بنز تعهد کرده است تا پنج سال کلیه نقشه‌های لازم را به طور رایگان در اختیار این کارخانه بگذارد. نقشه‌های فنی برای تهیه تریلی را کارخانه آلمانی بلونهارت تهیه می‌کند. این قسمت از مواد اولیه که تهیه آن در ایران ممکن نباشد طبق قراردادی که به امضا رسیده از طرف کارخانه بلونهارت به نازل‌ترین قیمت تحویل می‌گردد. با کمک فنی این دو کارخانه عظیم آلمانی، کارخانه ایران‌ناسیونال خواهد توانست مصنوعات خود را عینا و کاملا با همان مزایای محصولات کارخانه بنز و کارخانه بلونهارت و با استانداردهای پذیرفته‌شده و معمول آن دو کارخانه آلمانی تولید نماید و افتخار دارد که تمام محصولات این کارخانه از لحاظ مرغوبیت با عالی‌ترین مصنوعات مشابه در اروپا و آمریکا برابری دارد.
تعداد مهندسین و کارگران کارخانه ایران‌ناسیونال در حال حاضر ۴۷۵ نفر است که با توسعه فعالیت کارخانه و ساختن تریلی و واگن و کامیونت و محصولات دیگر به زودی تا سه هزار نفر خواهد رسید و در حقیقت یک شهر کوچک در محوطه کارخانه ایجاد خواهد گردید.
قدرت موتورهای مولد برق کارخانه هم‌اکنون بالغ بر ۱۱۰۰ کیلووات می‌باشد که خیلی بیش از نیروی برق بسیاری شهرهای کوچک است این نیروی سرشار برق فقط در شعب کارخانه به مصرف می‌رسد. از همین رقم قدرت نیروی برق کارخانه می‌توان به عظمت و وسعت آن پی برد.
... شعبه تراش‌کاری با مدرن‌ترین ماشین‌ها تجهیز شده که آخرین سیستم این دستگاه در دنیا است. این ماشین‌ها می‌تواند از دقیق‌ترین کارهای ظریف گرفته تا تراش قطعات چند تنی فولاد را با کمال دقت انجام دهد.
اهدای نخستین اتوبوس
سپس شعبه اتوبوس‌سازی بازدید شد که توجه اعلیحضرتین را به طرز خاصی جلب نمود. اولین اتوبوسی که در کارخانه ساخته شده بود حاضر و آماده برای تحویل بود. هنگامی که درب اتوبوس باز شد دختر خردسالی با یک دسته گل زیبا از آن خارج شد و دسته گل را به حضور شهبانو تقدیم نمود. این ابتکار، خیلی جالب توجه بود و دختر خردسال که نخستین مسافر این اتوبوس بود مورد نوازش شهبانو قرار گرفت.
آقای خیامی اجازه خواست اتوبوس را که اولین محصول کارخانه بود به بنگاه خیریه فرح پهلوی اهدا نماید و سند مالکیت اتوبوس را به علیاحضرت شهبانو تقدیم داشت که با عنایت و تفقد پذیرفته گردید.
آقای خیامی هنگام تقدیم سند مالکیت اتوبوس اظهار داشت: «اهدای این اتوبوس را به فال نیک می‌گیرم و امیدوارم کارخانه ایران‌ناسیونال علاوه بر خدمات صنعتی و اقتصادی بتواند در زمینه تعاون و اعمال خیر نیز خدماتی انجام دهد و در این‌گونه کمک‌ها سهمی روزافزون داشته باشد.» آن‌گاه قسمت‌های صندلی‌سازی که کارها به وسیله مدرن‌ترین ماشین‌ها انجام می‌گردد، قسمت آهن‌گری، قسمت نجاری و انبار بازدید گردید و آقای خیامی در هر قسمت، توضیحات لازم را معروض می‌داشت.
تریلی‌سازی
آخرین قسمت که مورد بازدید قرار گرفت ساختمان نیمه‌تمام تریلی‌سازی بود که در آینده خواهد توانست احتیاجات روزافزون و ضروری کشور را به این محصول مرتفع سازد. در این موقع شاهنشاه سوال فرمودند: «آیا شاسی اتومبیل هم در ایران ساخته می‌شود؟» آقای خیامی معروض داشت: «متاسفانه با مقررات موجود، ساختن شاسی اتومبیل که پول هنگفتی هر ساله از ایران خارج می‌سازد میسر نیست چون گمرکِ مواد اولیه برای ساختن صدی چهل است در صورتی که گمرکِ شاسی ساخته‌شده بیش از صدی ده نیست.»
شاهنشاه به آقای وزیر اقتصاد فرمودند: «در این موضوع اقدام کنید و ترتیبی بدهید که ساختن شاسی اتومبیل هم در ایران امکان‌پذیر شود. برای این منظور هرگونه تسهیلی لازم باشد مبذول گردد تا گذشته از شاسی اتومبیل به تدریج بتوانند قطعات بیش‌تری را در داخل کشور بسازند.»
خرسندی شاه
نکته‌ای که در این بازدید جلس توجه می‌نمود رضایت خاطر و مسرت اعلیحضرت شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو بود و هر قسمت که مورد بازدید قرار می‌گرفت، اثر رضایت و مسرت بر سیمای اعلیحضرتین بیشتر نمایان می‌گردید. به خوبی پیدا بود نظر تیزبینی شاهنشاه به افق طلایی و درخشان فردا دوخته شده است. فردایی که صنعت مدرن و نوزاد در کشور ما گسترش روزافزون خواهد یافت و از جمله، در شهرها، جاده‌ها، مزارع، دهات دور و نزدیک کشور، بر روی ریل‌های راه‌آهن، اتوبوس‌ها، کامیو‌ن‌ها و واگن‌ها و تریلی و وسایل نقلیه دیگری در حرکت خودهد بود که مارک دل‌پذیر و افتخارآمیز «ساخته‌شده در ایران» بر روی آن‌ها نقش شده باشد.
شاهنشاه درباره وضع زندگی کارگران و ایاب و ذهاب و وسایل رفاه آن‌ها سوال فرمودند. آقای خیامی در هر مورد پاسخ معروض داشت. در حال حاضر اتوبوس‌های کارخانه ایاب و ذهاب کارگران را با سرویس منظم تامین می‌کند. ولی در نظر است به تدریج برای کارگران منزل ساخته شود که پس از اجرای این برنامه شهر کوچکی به وجود خواهد آمد و دارای کلیه وسایل لازم خواهد بود.
پس از خاتمه بازدید، اعلیحضرتین در دفتر کارخانه چای صرف فرمودند و دفتر کارخانه را امضا و موشح ساختند و از تاسیس این واحد صنعتی بزرگ و مهم ابراز مسرت فراوان فرمودند. و آقایان خیامی را مورد تفقد و عنایت خاص قرار دادند.
اعلیحضرتین در میان ابراز احساسات پرهیجان مهندسین و کارگران کارخانه محوطه کارخانه را ترک فرمودند.
طول تونل ۱۸۸۳.۸۰ متر می‌باشد که برای ساختمان آن مدت ۳ سال وقت صرف گردیده به این معنی که در اردی‌بهشت ماه ۱۳۱۴ شروع و در اردی‌بهشت ماه ۱۳۱۷ خاتمه یافته است. در عرض این مدت ۹۰ هزار مترمکعب سنگ و خاک کنده و از تونل خارج گردیده و برای کندن قسمت‌های سنگی در حدود ۴۶۴۰۰ کیلوگرم دینامیت مصرف شده است... جمع هزینه ساختمان آن ۲۴.۸۵۳.۴۰۰ ریال [برابر با ۲ میلیون و ۴۸۵ هزار و ۳۴۰ تومان] می‌باشد.
