سرویس تاریخ «انتخاب»: والری ژیسکار دستن بیستمین رئیسجمهور فرانسه در فاصله سالهای ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۱ میلادی، شامگاه دوشنبه ۱۲ آذر ۱۳۹۹ در سن ۹۴ سالگی چشم از جهان فروبست. او شاید یکی از شناختهشدهترین روسای جمهور فرانسه در اذهان ایرانیان باشد، از این جهت که در دوران او بود که امام خمینی از عراق به فرانسه عزیمت کردند. در دوران اقامت امام خمینی در نوفللوشاتو ژیسکاردستن که در ابتدا با اقدامات انقلابیون ایرانی و در راس آن امام خمینی در کشورش مخالف بود، کمکم با آنان همراه شد و اوج این همراهی را در کنفرانس گوادلوپ نشان داد، زمانی که رهبران سه کشور غربی دیگر؛ آمریکا، انگلستان و آلمان را فراخواند تا راجع به مسائل مهم جهانی با یکدیگر تبادل نظر کنند واضح است که در آن زمان مسئله ایران اهم این مسائل بود. موضع ژیسکاردستن علیه حمایت آمریکا از شاه بود و به صراحت تاکید کرد که «اگر شاه در ایران بماند و بیش از این در برابر انقلاب مقاومت کند ایران با جنگ داخلی روبهرو خواهد شد و ممکن است این وضع به بهرهبرداری کمونیست و مداخله شوروی بینجامد» این موضع او در آرای سه کشور دیگر به ویژه آمریکا در این باره بسیار موثر بود و این دیدگاه که کار شاه تمام شده است بنا بر سخنان او تقویت شد. ژیسکاردستن پیش از این کنفرانس نماینده شخصی خود را به تهران فرستاده بود تا اطلاعات بیشتری از اوضاع ایران برایش بیاورد، اما آنچه موجب تصمیم نهاییاش برای آن موضعگیری شد تنها گزارشهای نماینده ویژه نبود، بلکه رایزنیهای صادق قطبزاده با وزارت خارجه فرانسه بود، رایزنیهایی که بر طبق خاطرات دکتر ابراهیم یزدی امام خمینی نیز کاملا در جریان آن قرار داشت. در ادامه روایت دکتر یزدی را از کنفرانس گوادلوپ، موضع ژیسکاردستن، نقش قطبزاده در تغییر رای او و همراهیاش با انقلابیون را به نقل از جلد سوم خاطرات ایشان (صص ۲۶۲-۲۶۹) میخوانید:
در هفته اول ژانویه ۱۹۱۹ (پنجشنبه ۱۱ دیماه ۱۵۳۱) سران چهار کشور غربی یعنی رئیسجمهور آمریکا (کارتر به همراه مشاور امنیت ملی، برژینسکی)، جیمز کالاهان (نخستوزیر بریتانیا) و هلموت اشمیت (صدر اعظم آلمان)، به دعوت ژیسکاردستن، رئیسجمهور فرانسه در یک دیدار و گردهمایی غیررسمی در جزیره گوآدلوپ با هم دیدارکردند و به گفتگو پرداختند. مجمعالجزایر گودآلوپ در اقیانوس اطلس، در بخش شرقی دریای کارائیب در آمریکای مرکزی قرار دارد و از مستعمرات قدیم فرانسه است. در این دیدار انقلاب ایران، جنگ در کامبوج، خشونت در آفریقای جنوبی، نفوذ فزاینده شوروی در خلیجفارس، مسئله ترکیه، کودتا در افغانستان، وضعیت یمن جنوبی از جمله مسائلی بودند که مورد بحث قرار گرفتند. بدون شک ایران از اهم مسائل مورد گفتوگودر این کنفرانس بوده است. [...]
ژیسکاردستن از گزارشهای رائول دلای، سفیر فرانسه در تهران، چندان راضی و مطمئن نبود و قبل از این گردهمائی میشل پونیائوسکی را به عنوان نماینده شخصی خود به تهران فرستاد تا اطلاعات بیشتری از اوضاع ایران برای او بیاورد. در گوادلوپ دستن به استناد گزارش میشل پونیافسکی فرستاده ویژهاش به تهران و همچنین گزارشی که اطرافیان آیتالله خمینی برایش تهیه کردهاند با قاطعیت بیشتری سخن گفت و تأکید کرد که اگر شاه در ایران بماند و بیش از این در برابر انقلاب مقاومت کند ایران با جنگ داخلی روبهرو خواهد شد و ممکن است این وضع به بهرهبرداری کمونیست و مداخله شوروی بینجامد.
جمعبندی دیستن درست و واقعبینانه بود. انقلاب ایران زمانی رخ داد که جنگ سرد هنوز به شدت ادامه داشت، سوریه و عراق دو متحد نظامی شوروی در خاورمیانه بودند. در یمن جنوبی یک دولت چپگرا بر سر کار بود. در افغانستان کمونیستها بر سر کار بودند و ارتش شوروی در افغانستان بود. [...]
[...] آخرین قسمت از پاسخ آقای خمینی به نماینده ژیسکاردستن حاوی تشکر از رئیسجمهور فرانسه است به مناسبت موضعی که در کنفرانس گوآدلوپ علیه حمایت کارتر از شاه اتخاذ کرده بود. به موجب اطلاعاتی که بعدها منتشر شد موضع ژیسکاردستن در کنفرانس گوآدلوپ علیه حمایت آمریکا از شاه بود و در این مورد مناقشاتی با کارتر داشته است:
«در کنفرانس گوآدلوپ، در اوائل ژانویه، وقتی کارتر با نخستوزیر انگلیس جیمز کالاهان و صدراعظم آلمان غربی هلموت اشمیت و رئیسجمهوری فرانسه ژیسکاردستن دیدار کرد، این نظر که کار شاه تمام شده است تقویت گردید. رهبران هر سه کشور اروپایی موافق بودند که کار شاه دیگر تمام شده است، صحبت ژیسکاردستن که بعد از همه ایراد کرد، مخصوصاًدرباره این نکته خیلی قوی بود. او گفت اگر شاه بماند، ایران دچار جنگی داخلی خواهد شد و مردم زیادی کشته خواهند شد و کمونیستها نفوذفوقالعاده زیادی به دست خواهند آورد. در نهایت مستشاران نظامی آمریکائی حاضر در صحنه، در زد و خوردها درگیر میشوند و این امر ممکن است زمینه دخالت روسها را فراهم سازد. او در ادامه گفت، آنچه اروپا احتیاج دارد نفت ایران و ثبات منطقه است. خمینی در فرانسه ساکن شده است وی خیلی هم غیرمنطقی نیست. واشنگتن باید خود را با تغییرات سیاسی تطبیق دهد». [خبرگزاری فرانسه به نقل از تاس ا ط ۵۷.۱۰.۲۳ و نیز مقاله روزنامه پراواد ا ط ۵۷.۱۱.۱۱ به نقل از آسوشیتدپرس از مسکو.]رئیسجمهور فرانسه نه تنها با سیاست کارتر مخالفت کرده بود، بلکه به وی مؤکداً توصیه نموده بود که: «با مخالفان تماس بگیرد، به علت آنکه در این مورد، خود دولت فرانسه بر اساس اطلاعات خصوصی، تصمیم گرفته است دور شاه را قلم بگیرد». [واشنگتنپست – ۵۷.۱۰.۲۱].
اما نکته قابل توجه در پاسخ آقای خمینی این بود که آقای خمینی از موضعگیری دولت فرانسه در کنفرانس گوآدلوپ اطلاع داشتند و در ملاقات نماینده رئیسجمهور فرانسه از این موضعگیری تشکر کردند. اطلاع آقای خمینی ظاهراً از طریق صادق قطبزاده بود. همانطور که اشاره کردم، یک هفته قبل از کنفرانس گوآدلوپ، وزارت امور خارجه فرانسه با صادق قطبزاده تماس میگیرد. علت تماس آنها با صادق قطبزاده چنین بیان شده است که: «... او بسیار به آیتالله خمینی نزدیک بود در واقع به آن حد نزدیک بود که به نام "داماد پیامبر" شناخته شده بود. فرانسویها مشغول تهیه تدارکات کنفرانس گوآدلوپ بودند و مطمئن بودند که مسئله ایران در کنفرانس مطرح خواهد شد، لذا از قطبزاده خواستند که برای آنها روشن کند که در صورت پیروزی آیتالله خمینی، چه نوع سیاستهایی از جانب ایشان اتخاذ خواهد شد.» [خبرگزاری فرانسه ۵۷.۱۰.۲۱] قطبزاده موضوع را پیگیری کرد: «کمی بعد از سفر رئیسجمهور فرانسه به گوآدلوپ آیتالله از قطبزاده میخواهد که تحقیق کند آیا رئیسجمهور فرانسه مسئله ایران را در کنفرانس مطرح خواهد کرد و آیا تحلیل قطبزاده به رئیسجمهور داده شده است. در ظرف چند ساعت قطبزاده تماس گرفت و به او پاسخ داده شد که بله رئیسجمهور مسئله ایران را در کنفرانس مطرح خواهد کرد و او تحلیل قطبزاده را دیده است. علاوه بر این، نماینده وزارت امور خارجه گفت که تحلیل قطبزاده به قدری رئیسجمهور را تحت تأثیر قرار داده است که ژیسکاردستن به کارتر توصیه خواهد کرد که با دولت احتمالی جدید تهران که ریاست معنوی آن با آیتالله خمینی خواهد بود، وارد مذاکره شود». [اط – ۵۷.۱۱.۱۹] به نظر میرسد که صادق قطبزاده این تماسها را با اطلاع آقای خمینی انجام داده و طبیعتاً نتیجه را هم به اطلاع ایشان رسانیده است و آقای خمینی هم با توجه به این اطلاعات، که از کانالهای دیگر نیز تأیید شد، از موضعگیری رئیسجمهور فرانسه در گوآدلوپ تشکر کردند. لازم به تذکر است که موضع فرانسه قبلاً چنین نبود. مقامات رسمی دولت فرانسه بارها طی ملاقاتهایی خصوصی با آقای خمینی و یا به طور مستقیم در مصاحبهها در مورد فعالیتهای ایشان اعتراض و تهدید هم کرده بودند.
آخرین بار در ۱۴ آذرماه (۵ دسامبر ۷۸) دولت فرانسه آقای خمینی را تحت فشار قرار داد که: «او دیگر نمیتواند بیش از این فرانسه را به عنوان یک پایگاه برای دعوت مردم ایران به شورش به کار برد.»
ژیسکار دستن: نظر من این است که در حال حاضر باید از شاه پشتیبانی کرد، زیرا با وجود اینکه منفرد و تضعیف شده است، حداقل دید واقعبینانهای نسبت به مسائل دارد و تنها نیروی موجود در برابر جریان مذهبی، یعنی ارتش را هنوز در اختیار دارد. / کارتر: در گوادلوپ هیچیک از رهبرانی که با من گفتگو کردند اشتیاق زیادی به حمایت از شاه نشان ندادند. هر سه آنها فکر میکردند که شاه باید جای خود را به یک حکومت غیرنظامی بدهد و ایران را ترک کند.