کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین است. مهم‌ترین سازمانی که غریب‌آبادی در آن مسئولیت نمایندگی ایران را عهده‌دار است، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شمار می‌رود که از حدود ۲ دهه قبل تاکنون به‌دلیل مطرح شدن پرونده هسته‌ای ایران اهمیت خاصی یافته است.
غریب‌آبادی که پیش‌تر سفیر ایران در لاهه بوده از ۲سال قبل به وین رفته و مهم‌ترین اتفاق در این دوره توافق ایران و آژانس بر سر بستن پرونده دسترسی‌ها به مکان‌های ادعایی است؛ به این شکل که طرفین توافق کردند به شرطی که آژانس خواسته دوباره‌ای مطرح نکند، بازرسان این نهاد بتوانند از ۲مکان مورد درخواست آژانس بازدید کنند؛ بازدیدی که اینک انجام شده، اما هنوز نتیجه آن اعلام نشده است. مشروح گفت‌وگوی همشهری با غریب‌آبادی را می‌خوانید.
آژانس پذیرفته که بعد از ۲مکان درخواستی، درخواست تازه‌ای برای بازرسی مطرح نکند. ضمانت اجرای این تعهد چیست که آژانس درصورت مطرح شدن ادعایی تازه، دوباره درخواست جدید مطرح نکند؟
برابر بیانیه مشترک، از آنجا که آژانس تمامی اطلاعاتِ در اختیار خود تا حال حاضر را تجزیه و تحلیل کرده است، نباید هیچ سؤال دیگری از ایران و هیچ درخواست دیگری را برای دسترسی به مکان‌هایی فراتر از آنچه توسط ایران تحت موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی اظهار شده‌اند، مطرح کند. بر این اساس، چنانچه آژانس این اصل از توافقات مشترک را به هر دلیل و در هر شرایطی نقض کند، نه‌تنها به رفتار مبتنی بر حسن‌نیت ایران لطمه جدی وارد خواهد کرد، بلکه موجب می‌شود ایران در سیاست همکاری و تعامل خود با آژانس، تجدیدنظر جدی کند.
آیا توافق ایران و آژانس به‌معنای نقطه پایانی بر ادعاهای قبلی اعم از پی‌ام‌دی و... است؟
ادعاهای به‌اصطلاح پی‌ام‌دی، برابر قطعنامه ۲۰۱۵ آژانس مختومه شده‌اند. همکاری ایران و آژانس برای حل و فصل ۲موضوع پادمانی مورد بحث، به هیچ عنوان در چارچوب پی‌ام‌دی نیست؛ نه ایران و نه آژانس این موضوعات را در این مقوله نمی‌بینند. همانطوری که در بیانیه مشترک نیز آمده است، آژانس و ایران در چارچوب همین قطعنامه اذعان کرده‌اند که این موضوعات در راستای اجرای پادمان، مواد و فعالیت‌های هسته‌ای تحت پادمان مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.
درباره نتایج بازرسی اخیر آژانس از ۲مکان درخواستی، آیا پیش‌بینی یا برآوردی دارید؟
آژانس نمونه‌برداری خود را از ۲مکان انجام داده و همانگونه که توسط مدیرکل و معاون پادمان آن نیز اعلام شده است، تجزیه و تحلیل نمونه‌ها چندین‌ماه به طول خواهد انجامید.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی اخیرا گفته است بازرسان هم می‌توانند عامل خرابکاری باشند. نحوه مقابله با این تحرکات در آژانس چگونه بوده و برای جلوگیری از این اقدامات چه تدابیری اندیشیده شده است؟
چنانچه هر بازرسی درگیر اقدامات و فعالیت‌هایی مغایر با ماموریت خود شود، مستندات و گزارش مربوطه باید توسط کشور ذیربط به آژانس ارسال و درخواست رسیدگی شود. در این زمینه، قواعد و مقرراتی نیز در آژانس وجود دارد. این گزارش، توسط هیأتی مرکب از نمایندگان آژانس و کشور مربوطه مورد بررسی قرار می‌گیرد و تصمیم لازم اتخاذ خواهد شد. چنانچه اقدامات متخلفانه موجد خسارت نیز باشند، پیگیری جبران خسارات از پیچیدگی‌های خاص خود برخوردار است، اما موجب رفع مسئولیت آژانس نمی‌شود. در هر صورت، کشور پذیرنده در هر مرحله‌ای می‌تواند بازرس یا بازرسانی را از فهرست بازرسان مصوب خود خارج کند؛ همانگونه که ما نیز در برخی موارد این کار را انجام داده‌ایم.
چندی قبل شاهد وقوع حادثه خرابکاری در سایت نطنز بودیم. آیا بازرسان آژانس از محل سانحه بازدید کردند؟ با توجه به انتشار برخی مواضع مبنی بر خرابکاری در این سایت، آیا از طرق بین‌المللی پیگیری‌هایی در این‌باره صورت گرفته است؟
نیازی به بازدید بازرسان آژانس از این مکان وجود نداشت و در این زمینه، با هم توافق داشتیم. برای پیگیری در سطوح مختلف، نیاز به تدوین گزارش و جمع‌بندی نهایی این حادثه است که مراحل خود را طی می‌کند.
برای جلوگیری از تکرار اقدامات خرابکارانه، چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
امنیت تاسیسات هسته‌ای، یکی از اولویت‌های سازمان انرژی اتمی و سازمان‌های مسئول دیگر است و همواره در حال ارتقاست. با توجه به برنامه‌های دشمنان برای خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای، ایران نیز همواره اقداماتی را برای صیانت بیشتر اتخاذ می‌کند. اخیرا دکتر صالحی، رئیس محترم سازمان انرژی اتمی نیز اعلام کردند که تاسیسات پیشرفته‌تری در دل کوه به جای تاسیسات حادثه‌دیده در نطنز، احداث خواهد شد. همچنین، تمامی زنجیره‌های ماشین‌های جدید تحقیق و توسعه به زیر زمین منتقل خواهند شد و این موضوعات به اطلاع آژانس نیز رسیده‌است. طبیعتا، به فراخور وضعیت و شرایط، تصمیمات مناسب دیگر اتخاذ خواهد شد و در این مسیر، هیچ محدودیتی برای خودمان قائل نیستیم.
اخباری مبنی بر برنامه مخفیانه اتمی از طرف سعودی شنیده می‌شود. آیا آژانس در این رابطه به وظایف خود عمل کرده است؟
برنامه هسته‌ای عربستان‌سعودی ازجمله با اقدامات و پیگیری‌های ما، الان تبدیل به یک موضوع در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین در عرصه بین‌المللی شده است. مدیرکل قبلی آژانس و همچنین مدیرکل فعلی، مکررا از سعودی خواستند تا پروتکل مقادیر کوچک که اجازه بازرسی به آژانس را نمی‌دهد، لغو کند. حدود یک‌ماه و نیم قبل نیز رافائل گروسی طی نامه‌ای به سعودی و سایر کشورهایی که این پروتکل را دارند، رسما از آنها خواست تا آن را پس بگیرند. آژانس باید در این زمینه جدی‌تر عمل کند و به شورای حکام، نگرانی‌های خود را رسما گزارش کند. به‌نظر می‌رسد از آنجا که عربستان در ابتدای راه برنامه هسته‌ای است و همچنین ملاحظات دیگر، آژانس فعلا از خود نوعی انعطاف نشان می‌دهد.
آمریکا چندماه قبل فروش آب سنگین ایران را هدف تحریم قرار داد؛ درحالی‌که در گزارش اخیر آژانس اعلام شده ذخایر ایران کاهش یافته. آیا این پیامی سیاسی همراه دارد؟
تولید آب سنگین و فرآورده‌های آن مانند ترکیبات ایزوتوپی دوتره‌ها و اکسیژن ۱۸در ایران طبق برنامه پیش می‌رود و هیچ ملاحظه‌ای در این راستا وجود ندارد. علاوه بر ذخیره، ایران برای آب سنگین و فرآورده‌های آن هم مصرف داخلی دارد و هم برنامه صادرات. با توجه به کاربرد آب سنگین در صنایع مختلف و حوزه پزشکی، آب سنگین ایران که دارای استاندارد بالایی نیز هست، از استقبال جهانی برخوردار بوده و مشتریان خاص خود را دارد. در ماه‌های اخیر، مقادیر معتنابهی آب سنگین به کشورهای مختلف نیز صادر شده است. با توجه به میزان صادرات و مصرف داخلی، میزان تولید و ذخیره آب سنگین، بسیار بیشتر از آن چیزی است که در برجام آمده است.
آخرین مذاکرات بین‌المللی برای بازطراحی رآکتور اراک به کجا رسیده است؟
کارشکنی‌ها و تحریم‌های یکجانبه آمریکا، موانعی در مسیر اجرای این پروژه ایجاد کرده است؛ از این جهت لازم است که طرف‌های باقیمانده در برجام توجه بیشتری به تعهدات خود داشته باشند. ایران مالک، طراح و مجری این پروژه است و چین و انگلیس نقش مشاور را برعهده دارند؛ از این‌رو، از توانمندی داخلی نیز حداکثر بهره‌برداری در این زمینه به عمل می‌آید. با وجود اینکه درصد پیشرفت پروژه از نظر برنامه زمانی عقب است، اما در حال پیشبرد است؛ ضمن اینکه همچنان امکان بازگشت به طراحی قبلی برای ایران موجود و روی میز است و درصورت لزوم و تصمیم مقامات عالی، قابل بازگشت است.
درباره آخرین تعاملات ایران و آژانس، براساس وظایف آژانس برای کمک به پیشرفت کشورها در بهره‌مندی از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، چه اقداماتی در دست پیگیری است؟
با تلاش‌های صورت‌گرفته و مذاکرات فنی میان سازمان انرژی اتمی و آژانس، علاوه بر تداوم اجرای ۲پروژه همکاری فنی در حوزه نیروگاهی و درمان سرطان، ۴پروژه جدید همکاری فنی نیز برای دوره زمانی ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ برای کشورمان به تصویب رسید. این پروژه‌ها که ارزش آنها بیش از یک‌میلیون یورو (تامین از سوی آژانس) است، در حوزه‌های مختلف نظیر ارتقای ایمنی و بهره‌برداری از رآکتورهای تحقیقاتی هسته‌ای، ارتقای ظرفیت انسانی در حوزه سوخت هسته‌ای، ارتقای ظرفیت تولیدکنندگان در زمینه غلات اصلی و همچنین مدیریت پسماندهای هسته‌ای هستند.
در زمینه مقابله با کرونا، چه همکاری‌هایی بین ایران و آژانس در جریان بوده و هست؟
مهم‌ترین و معتبرترین تست کرونا، تست‌های پی‌سی‌آر هستند که دستگاه‌های آن بر پایه فناوری هسته‌ای کار می‌کنند. ما تا الان ۴دستگاه تشخیص سریع کرونا (RT-PCR) از آژانس دریافت کرده‌ایم. همراه این دستگاه‌ها، تجهیزات حفاظت شخصی کاربران، تجهیزات مربوط به راه‌اندازی و ارتقا و کالیبره کردن و کیت‌های مخصوص تشخیص نیز ارسال شده است.
