همزمان با سال تحصیلی متفاوتی که دانش‌آموزان در مدارس تجربه می‌کنند، دوران متفاوتی هم برای خانواده‌ها آغاز شده است. خانواده‌هایی که تا پیش از این بخش عمده مسئولیت آموزش فرزندانشان را به مدارس واگذار کرده بودند حالا مسئولیتی دوچندان یافته‌اند.
مادران زمان فراغت بسیار محدودی دارند و مسئولیت نظارت بر چگونگی حضور فرزندانشان در کلاس‌های درس عملا به آنها واگذار شده و این در حالی است که نگرانی‌های زیادی درباره پیامدهای طولانی شدن آموزش از راه دور بر سلامت روان دانش‌آموزان و وابستگی شدید آنها به اینترنت وجود دارد.
در نخستین ماه‌های شیوع کرونا در جهان، تعطیلی مدارس اتفاق خوشایندی بود، هم برای خانواده‌ها و هم برای دانش‌آموزان. درس خواندن در خانه تجربه تازه‌ای به شمار می‌رفت که در میانه همه‌گیری کووید-19 بسیاری قدردان آن بودند.
حالا اما شرایط متفاوت است. تا چندماه دیگر تجربه زیستن در کنار کرونا یک‌ساله می‌شود و پیامدهای اختلالی که کرونا در بخش‌های مختلف برجای گذاشته روشن شده است. روانشناسان می‌گویند، تعطیل شدن مدارس، کودکان را از دوستانشان و شبکه گسترده جامعه آنها جدا کرده است و به‌نظر می‌رسد بر سلامت روان آنها تأثیر داشته باشد و بسیار مهم است که مراقبت‌های بهداشت روان برای کودکان و نوجوانان بسیار جدی گرفته شود.
جیمی.دی‌آتن، روانپزشک، در مقاله‌ای در نشریه سایکولوژی‌تودی هشدار داده است که بیشتر اختلالات بهداشت روان که در بزرگسالی نمود پیدا می‌کند از دوران کودکی آغاز می‌شود. اختلالاتی که اگر زود شناسایی و درمان نشوند، به‌طور بالقوه منجر به ضعف در سلامت و پیامدهای اجتماعی می‌شود. او هشدار داده است که تحت‌تأثیر کرونا میلیون‌ها کودک و نوجوان صبح‌ها در خانه یا اتاق شخصی‌شان محبوس هستند.
پیامدهای این شرایط منجر به کاهش شدید تحرک کودکان، محدودیت ارتباط آنها با دیگران و مصرف خارج از حد تعادل اینترنت و تلویزیون می‌شود. چالش اساسی در این میان نقشی است که به خانواده‌ها محول شده است. تعطیلی مدارس به‌معنای تغییر نقش از معلم به والدین است، اما کم نیستند والدینی که برای پذیرش این نقش هم آمادگی کافی ندارند.
حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران، با بیان اینکه کارکردهایی که محیط مدرسه دارد در هیچ کتابی یافت نمی‌شود، می‌گوید: دانش‌آموزان در مدرسه علاوه بر یادگیری مباحث آموزشی، موضوعاتی مثل نظم و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، احترام به دیگران، پشتکار، آشنایی با هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی و احترام به تفاوت‌ها را در تعامل با سایر دانش‌آموزان و اولیای مدرسه می‌آموزند.به گفته او، بخشی از مهارت‌هایی که دانش‌آموزان در مدارس فرا می‌گیرند در هیچ کتاب و جزوه‌ای یافت نمی‌شود و بسیاری از فعالیت‌هایی که کودکان باید در مدرسه آموزش ببینند در شرایط خانه ماندن یا مهیا نمی‌شود و یا کمرنگ می‌شود.
موسوی‌چلک با تأکید بر اینکه حضور دانش‌آموزان در مدرسه در شرایط عادی به سلامت اجتماعی آنها بیشتر کمک می‌کند، ادامه می‌دهد: ماندن در خانه دانش‌آموزان را از خطر ابتلا به کرونا حفظ می‌کند اما آنها را در معرض مخاطرات دیگری قرار می‌دهد. خانه در شرایط کنونی و با تکیه بر فضای مجازی نمی‌تواند بخشی از کارکردهای مدرسه را به‌طور کامل جبران کند. تا ماه‌های قبل از کرونا، این تعاملات با دیگر دانش‌آموزان و گروه‌های هم‌سن و سال بر عهده اولیای مدرسه بود و الان خانواده‌ها نقش پر رنگ‌تری در شرایط کرونایی برای حفظ سلامت روان، بالابردن سواد اجتماعی، مهارت‌ها، کارهای گروهی، نیکوکاری و کارهای داوطلبانه ایفا می‌کنند.
آنطور که رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران می‌گوید؛ در شرایط کنونی خانواده‌ها باید با وجود مشغله‌هایی که دارند بیشتر کنار فرزندانشان باشند تا بلکه پیامدهای منفی ناشی از حضور نداشتن دانش‌آموزان در مدرسه و کارکردهای اجتماعی آن را تا حدودی پوشش دهند. او می‌گوید: طولانی شدن این روند نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند؛ وابستگی بیش از حد کودکان به فضای مجازی و چرخش اطلاعات غیرقابل کنترل در این فضا به ویژه برای بچه‌هایی که در سنین کمتر قرار دارند می‌تواند تهدیدی جدی برای آینده و سلامت آنها به همراه داشته باشد.
کارشناسان می‌گویند: همکاری خانواده و دانش‌آموز در زمانی که فضای مجازی جایگزین حضور در مدرسه شده، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای دارد. در خانه ماندن و آموزش مجازی نباید منجر به بی‌نظمی برنامه زندگی و آموزشی کودکان و حضور بیش از اندازه آنها در فضای مجازی شود.
به گفته چلک، مسئله‌ای که خانواده‌ها باید بدانند این است در زمانی که کودکان عمدتا در خانه تحت آموزش آنلاین هستند، مدیریت استفاده از فضای مجازی و نظم برنامه‌های روزانه آنها نباید به هم بخورد، چرا که این مسئله بر سلامت آنها تأثیرات نامطلوبی خواهد داشت. درواقع کودکان باید در ساعت مشخصی بیدار شوند، بخوابند و برنامه روزانه منظمی را دنبال کنند، مانند زمانی که به مدرسه می‌رفتند.
در غیراین صورت پس از عبور از دوران کرونا هم دانش‌آموزان عادت‌های جدیدی پیدا می‌کنند که بازگشت به مدرسه را برای آنها دشوار می‌کنند.یکی از مهم‌ترین دلایل فراخواندن دانش‌آموزان به کلاس‌های درس در هشتمین‌ماه همزیستی با کرونا در جهان، روشن شدن مخاطرات آموزش از راه دور طولانی‌مدت بر دانش‌آموزان بوده است.
اگرچه پیامدهای این خانه‌نشینی برای همه کودکان در مناطق مختلف جهان یکسان نبوده است، اما تحقیقات متعددی افزایش احساس افسردگی در کودکان و نوجوانان را گزارش کرده‌اند.شیوا دولت‌آبادی، روانشناس نیز با بیان اینکه نگرانی خانواده‌ها عقب افتادن بچه‌ها از آموزش است، به «همشهری» می‌گوید: بچه‌ها در بیشتر شهرهای جهان تحت‌تأثیر همه‌گیری کرونا شرایط مشابهی دارند و جامعه‌پذیری آنها به نوعی با اختلال مواجه شده است. علاوه بر اینکه مسئله بازماندگی از تحصیل وجود دارد.
این دو مسئله اصلی پیش‌روی ما هستند که نباید از آنها غفلت کنیم.به گفته او، مدرسه یک مکان اجتماعی و محلی برای آماده کردن دانش‌آموزان برای زندگی اجتماعی و بزرگسالی است و اگر فقط قرار به آموزش مجازی باشد جای بسیاری از آموزش‌هایی که در مدارس به دانش‌آموزان تعلیم داده می‌شد خالی می‌ماند.او درباره راهکارهایی که خانواده‌ها در سال تحصیلی جدید باید مورد توجه قرار دهند، می‌گوید:
اگرچه ناچار به آموزش مجازی دانش‌آموزان هستیم و بسیاری از خانواده‌ها با فرستادن فرزندانشان به مدرسه مخالفت کرده‌اند، اما باید تمهیداتی اندیشیده شود تا جای خالی آموزش‌هایی مثل مهارت‌های زندگی و ارتباطات دسته‌جمعی خالی نماند و بچه‌ها به نوعی دچار جداافتادگی از اجتماع و هم‌سن و سال‌های خود نشوند.
در عین اینکه خانواده‌ها باید به علائم تغییر رفتار فرزندانشان تحت‌تأثیر شرایط آموزشی جدید توجه داشته باشند.به گفته دولت آبادی، این جدا افتادن از هم‌سن و سال‌ها برای کودکان بسیار مهم‌تر از سایر افراد است، چرا که آنها تصور می‌کنند این شرایط پایدار خواهد بود و هیچ تغییری نخواهد کرد. او با بیان اینکه تعداد زیادی از دانش‌آموزان به‌دلیل شرایط خاص خانوادگی‌شان، توانایی استفاده از شبکه‌های مجازی را ندارند، از افزایش نابرابری در دسترسی به امکانات آموزشی در سال تحصیلی جاری و همزمان با کرونا ابراز نگرانی کرد. به گفته او، این مسئله باید به‌صورت کلان رفع شود و ابزارهای لازم با برنامه‌ریزی‌های کلان در اختیار دانش‌آموزان قرار بگیرد. در غیر این‌صورت شاهد بروز شکاف در آموزش دانش‌آموزان خواهیم بود.
روزنامه همشهری
