روزنامه اینترنتی فراز نوشت: خبر زندانی شدن مالک ماشین‌سازی تبریز بار دیگر نگاه‌ها را سرنوشت تلخ این کارخانه جلب کرد. بنگاه بزرگ ماشین‌سازی دولتی کشور با بیش از ۵۰ سال سابقه که چند سال پیش ناگهان توسط سازمان‌خصوصی‌سازی به فردی واگذار شد که تنا چند ماه بعد با اتهام‌های سنگین مالی داداهی و حالا روانه زدان شده است. این اگرچه یک سناریو کم و بیش تکراری برای سرنوشت بنگاه‌های ریشه‌دار واگذار شده در جریان خصوصی‌سازی‌هاست اما با این حال، سرنوشت ماشین‌سازی از هرجهت منحصر به فرد است.
بازداشت مدیرعامل
سال گذشته بود که از قول معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار آذربایجان شرقی، خبر دستگیری مالک کارخانه ماشین‌سازی تبریز، رسانه‌ای شد. در آن زمان رحیم شهرتی‌فر در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با تایید دستگیری مالک کارخانه ماشین‌سازی تبریز افزود: این پرونده در مراجع قضایی تهران تشکیل شده و در همان‌جا در حال رسیدگی است. در آن خبرها، اتهام فرخزاد، فروش ارز دولتی در بازار آزاد اعلام شده بود. همچینن گفته شد «قربانعلی فرخزاد» مالک جدید کارخانه ماشین‌سازی تبریز 200 میلیون یورو ارز دولتی را در بازار آزاد فروخته است. احمد امیرآبادی فراهانی نماینده قم در مجلس شورای اسلامی نیز در این باره در توئیتر خود نوشت: «تحقیق و تفحص از نحوه واگذاری شرکت ماشین‌سازی تبریز را تحویل هیئت‌رئیسه دادیم. اخبار موثقی داریم که آقای فرخزاد خریدار این شرکت بیش از 200 میلیون یورو ارز دولتی برای واردات دریافت و همه را به نرخ بازار آزاد فروخته است. آیا ایشان اهلیت خرید یکی از مهم‌ترین کارخانه‌های ماشین‌سازی را داشته است؟»
با گذشت یک سال و نیم از آن خبر، حالا به تازگی، نماینده تبریز در مجلس گفته که «سرانجام با مرارت‌های بسیار «مش قربانعلی» از مالکیت ماشین سازی خلع و به اتهام اخلال در نظام ارزی کشور راهی زندان شد.» احمد علیرضا بیگی نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی، این خبر را در نشست علنی روز یکشنبه پارلمان، طی تذکری اظهار داشت.
از شکوه ماشین سازی تا بلای خصوصی‌سازی
گروه ماشین‌سازی تبریز یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های شهر تبریز واقع در قراملک و اولین تولیدکننده ماشین افزار در کشور بود. این شرکت، همچنین تولیدکننده انواع ماشین‌های صنعتی مانند انواع ماشین‌افزار، کمپرسور‌های صنعتی، پمپ‌های آب، الکتروموتور، لیف‌تراک، انواع موتور‌های دیزلی، ماشین‌آلات نساجی، ماشین‌های تراش، ماشین‌های فرز، ماشین‌های مته، قطعات ریخته و دستگاه‌های CNC بوده است. شرکت ماشین سازی تبریز با بیش از پنجاه سال سابقه تولید انواع ماشین‌های ابزار و ارائه مستمر خدمات پس از فروش در سطح کشور جزو کارخانجات قدیمی ایران محسوب می‌شود؛ اما این شرکت با سابقه طی سال‌های اخیر با مشکلات متعددی مواجه بوده است. شرکت ماشین‌سازی تبریز بعد از کارخانه ماشین‌سازی اراک، دومین ماشین‌سازی بزرگ ایران است. قرارداد ساخت، تکمیل و توسعه این شرکت در سال ۴۶ بین ایران و چکسلواکی منعقد و از سال ۵۱ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. مطابق آمارها، ماشین‌سازی در سال ۵۹ بیش از چهارهزار پرسنل داشته است. این شرکت بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی چندبار توسط سازمان خصوصی واگذار و به دلیل عدم بررسی اهلیت خریدار توسط سازمان خصوصی سازی، پس از واگذاری با مشکلاتی مواجه شد.
حالا خبر زندانی شدن مالک این شرکت و زمزمه واگذاری دوباره آن به دولت بر نگرانی کارگران این مجموعه عظیم افزوده است. پیش از بررسی اینده این کارخانه، بد نیست تا نکاهی بر هویت مالک اخیر و روند خصوصی‌سازی این مجموعه بندازیم.
مش قربونعلی، چگونه مالک ماشین‌سازی شد؟
قربانعلی فرخزاد مالک ماشین سازی تبریز در تاریخ 11 دیماه 97 به اتهام اخلال ارزی اولین جلسه محاکمه اش را پشت سر گذاشت. قربانعلی فرخزاد متهم بود که از طریق واردات ورق استیل و اقلام دیگر به مبلغ ۴۴۶ میلیون و ۳۳۲ هزار دلار ارز دولتی دریافت کرده و با همکاری سایر متهمین ضمن ارتکاب جعل در بازار آزاد به فروش رسانده استبیش از ۲۰۱ میلیون دلار با قیمت ۴۲۰۰ اخذ و با سوءاستفاده از بازار ارز به فروش رسانده و سودآوری هنگفتی داشته است، این در حالی است که متهم هیچ کالایی را به کشور وارد نکرده است.
قربانعلی فرخزاد در شهریور ماه سال ۹۷ به عنوان خریدار و مالک جدید گروه صنعتی ماشین سازی و شرکت ریخته‌گری ماشین‌سازی (نگین صنعت آذربایجان و صنعت مادر) مشغول به کار شد و در نخستین نشست خبری خود با اصحاب رسانه ضمن اعلام خبر آغاز فعالیت خود در گروه ماشین سازی تبریز اظهار داشت: «پس از تحویل کارخانه ماشین‌سازی و شرکت ریخته‌گری ماشین سازی تبریز از سوی سازمان خصوصی‌سازی در اولین روز کاری مبلغ ۷ میلیارد تومان بدهی پاداش پایان کار بازنشسته‌های شرکت را که در مجموع ۱۰۰ نفر بودند را پرداخت کردیم.» او با بیان اینکه کل بدهی ماشین سازی ۵۰ میلیارد تومان است، گفت: «بنده پرداخت بدهی شرکت به ادارات برق، آب و گاز و سایر سازمان‌ها را در برنامه دارم.» قربانعلی فرخزاد در مورد خریداری شرکت ماشین سازی گفته بود : «طبق توافقی که در معامله با سازمان خصوصی‌سازی داشتیم کل مبلغ کارخانه ماشین‌سازی تبریز همراه ریخته‌گری و زمین ایل‌گلی تبریز معامله ۷۰۰ میلیارد تومان بوده که مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان پرداخت شده و الباقی طی پنج سال به صورت سالانه ۱۰۰ میلیارد تومان پرداخت خواهد شد.»
شهریور همان سال اما برخی رسانه‌ها خبری مبنی بر دستگیری قربانعلی فرخزاد منتشر کردند و نوشتند که خریدار کارخانه ماشین‌سازی تبریز راهی زندان شد. قاضی پرونده در رابطه با متهمان اصلی این پرونده گفت: «دادگاه قربانعلی فرخزاد و مرتبطین ایشان به صورت علنی در شعبه اول دادگاه ویژه مفاسد اقتصادی برگزار می شود.» قاضی موحد در ادامه بیان کرد: «متهم ردیف اول با همکاری سایر متهمان از طریق جعل و به طور صوری در سال جاری , و در یک مرحله ۳۲۰ میلیون و ۶۶۲ هزار و ۲۰۱ دلار اخذ کرده و در بازار به قیمت بسیار بالا به فروش رسانده است و ثروت اندوزی ناسالم و غیر قانونی انجام داده و هیچ کالایی وارد نکرده است.» طبق جزئیات پرونده فرخزاد، او طی سال‌های ۹۴ تا ۹۷ در سه فقره درمجموع ۴۴۶میلیون و پنج‌هزار و ۳۳۲ دلار ارز دولتی برای واردات ورق استیل و اقلام دیگر کرده که مطابق اطلاعات موجود و اقرار وی، حتی یک‌ریال هم از این ارز دولتی صرف واردات نشده است. بنابر اعلام دادستانی کشور، فرخزاد، بزرگ‌ترین شخص حقیقی دریافت‌کننده تسهیلات از نظام بانکی کشور و بزرگ‌ترین متهم ارزی چند سال اخیر است که طی چند فقره جعل مدرک، نزدیک به نیم‌میلیارد دلار ارز دولتی دریافت کرده، بدون اینکه حتی یک‌ریال واردات کالا انجام داده باشد.
سرانجام فرخزاد در آخرین روند محاکمه خود به جرم مشارکت در اخلال نظام ارزی کشور، به تحمل ۲۰ سال حبس، پرداخت جزای نقدی و ضبط ارز‌های مکشوفه محکوم شد و حالا به تازگی خبر از زندانی شدن او آمده است.
اما انتقال مالکیت مجموعه قدیمی ماشین‌سازی تبریز از سوی سازمان خصوصی‌سازی به این مجرم اقتصادی، چگونه انجام گرفت و این واگذاری چه بر سر ماشین‌سازی آورد؟
خصوصی‌سازی بلای جان ماشین‌سازی
اوایل سال ۹۷ بود که سازمان خصوصی‌سازی در اقدامی غیرمنتظره شرکت ماشین‌سازی تبریز را به‌همراه ریخته‌گری و زمین ایل‌گلی تبریز و بدون مزایده عمومی و به‌صورت مذاکره‌ای به فرخزاد واگذار کرد. طبق اظهارات فرخزاد، او ماشین‌سازی، ریخته‌گری و زمین ایل‌گلی را به ارزش ۶۸۸ میلیارد تومان از سازمان خصوصی‌سازی خریداری کرده که ۲۰۰ میلیارد تومان آن را به‌صورت نقدی پرداخته و قرار بود الباقی را طی پنج‌سال به‌صورت سالانه ۱۰۰ میلیارد تومان پرداخت کند.
بررسی‌های دیوان محاسبات نشان می‌دهد ماشین‌سازی در سال ۹۷ برمبنای سال ۹۴ قیمت‌گذاری شده که از این طریق میلیارد‌ها تومان به بیت‌المال زیان رسیده است. موضوع جالب توجه دیگر، رابطه فرخزاد با مالک جنجالی شرکت نیشکر هفت‌تپه است؛ طبق اظهارات فرخزاد در دادگاه و اظهارات نماینده دادستانی، فرخزاد در سال ۹۴ با همکاری امید اسدبیگی فقط در یک مورد از بانک اقتصاد نوین ۹۸ میلیون و ۱۲۲ هزار و ۲۶۷ دلار ارز دولتی دریافت کرده بدون اینکه یک‌ریال هم کالا وارد کرده باشد. امید اسدبیگی همان شخصی است که در سال ۹۴ شرکت نیشکر هفت‌تپه را در قالب خصوصی‌سازی از سازمان خصوصی‌سازی کشور خریداری کرد و طی چند سال با مشکلات مالی که برای این شرکت و کارگران آن ایجاد کرد و اکنون به اتهام فساد اقتصادی در حال محاکمه است.
رسانه‌ها در آن زمان شبهات زیادی را به نحوه این واگذار یطرح کرده بودند. از جمله اینکه از آنجاکه واگذاری مذاکره‌ای از دهه ۸۰ طبق قوانین ممنوع بوده، سوال این است که چگونه شرکت ماشین‌سازی به‌صورت مذاکره‌ای به فرخزاد واگذار شده است. همچنین یکی دیگر از شاخص‌های واگذاری، ارزش‌گذاری دقیق و به قیمت روز و همچنین طبق برند و ارزش معنوی شرکت است که در این زمینه نیز مطابق گزارش دیوان محاسبات، شرکت ماشین‌سازی به بهای بسیار ناچیزی واگذار شده است.
رفته رفته مشکلات این کارخانه به حدی رسید که قوه قضاییه از ابطال واگذاری و اعاده این مجموعه به بیت المال خبر داد. اما این تازه آغاز سردرگمی کارگران این کارخانه بود.
۱۹ تیر ماه همین امسال خبر آمد که مدیرعامل گروه صنعتی ماشین سازی تبریز گفته که با پیشنهاد وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و تصویب هیات دولت این گروه زیر مالکیت این وزارتخانه قرار گرفت. ناصر فرج زاده روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران افزود: واگذاری مالکیت گروه ماشین سازی تبریز به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به همراه هشت شرکت دولتی دیگر در ازای بدهی ۳۲ هزار میلیارد تومانی دولت به وزارت متبوع صورت گرفته است. او اضافه کرد: این واگذاری ها، در راستای اجرای طرح همسان سازی و متناسب سازی حقوق بازنشستگان است.
اما تنها یک ماه بعد، در مرداد ۹۹ خبر از عملیاتی سازی مصوبه واگذاری ماشین سازی و ریخته‌گری این شرکت به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) در نشستی در تبریز مطرح شد. محمدرضا عبداللهی، معاون برنامه ریزی و توسعه ایدرو در این نشست تاکید کرد «با تاکید ویژه سرپرست وزارت صمت برای تسریع در رفع مشکلات و تعیین تکلیف این واحد های صنعتی به عنوان سرمایه ملی بخش صنعت در سال جهش تولید، ایدرو ضمن بررسی برنامه تولید و الزامات تحقق تولید پیش بینی شده در ماشین سازی و ریخته گری تبریز ، راهکارهای ارتقاء بهره وری عوامل در راستای جهش تولید را ارایه و عملیاتی خواهد کرد.»
اما در میانه سردرگمی واگذاری دوباره ماشین‌سازی به بخش‌های مختلف دولتی، بیگی، عضو مجلس یازدهم از تبریز با یادآوری اینکه بیش از 8 ماه است که سازمان خصوصی سازی اعاده ماشین‌سازی به هیدرو را ابلاغ کرده، گفت: «سرانجام ماه گذشته هیأت عامل هیدرو در کارخانه ماشین‌سازی حاضر شد و اعمال مالکیت هیدرو را کلید زد، با وجود این همچنان مدیران صندوق بازنشستگی که کاتالیزور واگذاری ظالمانه این شرکت به مش قربانعلی بودند به مدیریت کاسبکارانه خود ادامه می‌دهند و سازمان تأمین اجتماعی به بهانه بدهی 30 میلیارد تومانی شرکت ماشین‌سازی مانع از انتقال سهام این شرکت به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران شده است.»
حالا ماشین‌سازی تبریز پس از تجریه شکست‌خورده و تلخ خصوصی‌سازی‌اش در حالی هم‌چون طفلی سرگردان میان نهادهای مختلف دولتی دست به دست می‌شود که سرنوشت کارگران این مجموعه نیز به مانند هفت تپه و هپکو و سایر نمونه‌های واگذار شده، در ابهام است.
