روزنامه اینترنتی فراز نوشت: ورود عکس و دوربین عکاسی به جغرافیای ایران، با چهارمین و پرحاشیه ترین پادشاه دوران قاجار عجین شده است؛ ناصرالدین شاه احتمالاً در نخستین مواجهه خود با دوربین عکاسی، یعنی زمانی که در حدود ۱۲۶۰ هجری قمری، ژول ریشار با دوربین اهدایی ملکه ویکتوریا از او عکاسی کرد، به این هنر علاقمند شد. علاقه ای که سبب شد پادشاه قاجار، مکان مستقلی را در کاخ گلستان با عنوان «عکاسخانه» به فعالیت‌های عکاسی اختصاص دهد. حال بعد از چند قرن، بخشی از گنجینه همین مکان گم شده است؛ سه جلد آلبوم شامل ۱۰۰ قطعه از عکس‌های بسیار نادر آلبوم‌های ناصرالدین شاه قاجار که گفته می‌شود این سه جلد سال‌های گذشته چند میلیارد تومان ارزش‌گذاری شده بودند. عده ای می گویند این اتفاق اواخر اسفند ۱۳۹۸ رخ داده و مسئولان تازه از آن حرف زده اند. عده ای دیگر می گویند امین اموال به تازگی متوجه جای خالی آلبوم ها شده است. اما آیا این نخستین بار است که اهمال امنای اموال، بخشی از تاریخ این مرز و بوم را به قهقرا می فرستد؟!
سهل انگاری به قیمت نابودی تاریخ!
این نخستین بار نیست که اموال موزه های کشور بنا به دلایلی نامعلوم مفقود می شود یا آسیب می بیند. با انتشار خبر گم شدن آلبوم‌های ارزشمند کاخ گلستان، بار دیگر موضوع کهنه اما ناتمام شکستن دو گلدان نفیس در این کاخ مورد توجه قرار گرفته است. این فاجعه نیز با پنهان کاری مسئولان سازمان میراث فرهنگی به فراموشی سپرده شد و اطلاعی از علت و چگونگی آن به دست نیامد و اگر شرایط نگهداری و صلاحیت امنای اموال تغییر نکند، بی‌شک آخرین بار نیز نخواهد بود.
در ایران یک نفر به نام «امین اموال» مسئول مخزن است که اغلب همچون یک کارمند عادی بدون آن که به آن چه در اختیارش است، اشراف داشته باشد فقط انبارداری می‌کند و از تحقیق و چاپ مقاله خبری نیست. امین اموال همان طور که از نامش پیداست، امانت دار اموال ملی است. سردبیر ماهنامه «مهر پارسه» در مطلبی که کانال فرهنگی «دیده بان میراث» منتشر کرده، در توضیح وظایف امنای اموال می نویسد که این افراد علاوه بر همکاری با پژوهشگران، قاعدتا باید هر شش ماه یک بار به صورت رسمی و با حضور چند ناظر انبارگردانی کنند تا وجود اشیا و سلامت آنها احراز شود. اما از آن جا که امنای اموال در ظاهر کارمند موزه‌ها و در اصل زیر نظر اداره اموال که از زیرمجموعه‌های ذیحسابی و اداره کل امور مالی به شمار می رود، هستند کمتر تن به چنین کاری می دهند، چون هم سخت است و هم دردسرهای آنان را بیشتر می‌کند. در این موضوع خاص خانم الهام صالحی، رئیس اموال و اوراق بهادار ذیحسابی وزارت میراث فرهنگی و علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی باید پاسخ دهد که چرا انبار گردانی رسمی در موزه‌های کشور به طور منظم و با وجود ناظران بی‌طرف انجام نمی‌شود؟ تلاش «فراز» برای صحبت با مسئولان کاخ گلستان و وزیر محترم میراث به بوق ممتد ختم شد!
صد قطعه عکس ناصرالدینشاه از زنان حرمسرا مفقود است
پیگیری‌های صدای میراث از پژوهشگران مشخص کرد که آلبوم مفقود شده در آلبوم خانه مجموعه تاریخی – فرهنگی کاخ گلستان که به ثبت جهانی نیز رسیده است، مجموعه تصاویری است که ناصرالدین شاه قاجار از زنان حرمسرای دربار ناصری ثبت کرده است. این مجموعه شامل یکصد تصویر است و آلبوم آن نیز برخلاف برخی آلبوم‌های قطور و سنگین و بزرگ مجموعه آلبوم خانه کاخ گلستان متوسط است. آلبوم خانه کاخ گلستان تهران دومین آلبوم خانه غنی جهان پس از آلبوم خانه موزه ویکتوریا آلبرت لندن است که ۴۰ هزار عکس را در خود جای داده است و سندهای تصویری و نوشتاری بیشماری در آن وجود دارد که هنوز بررسی یا مستندسازی نشده‌اند.
وقتی پای قوه قضاییه و اینترپل به ماجرا باز می شود
بر اساس گزارش ایسنا، گویا هنوز زمانِ گم‌شدن این آلبوم قدیمی نیز مشخص نشده و هنگام مراجعه امین اموال برای برداشتن این آلبوم، تازه متوجه گم شدن آن شده‌اند! آلبومخانه سلطنتی کاخ گلستان که یکی از بزرگترین آلبوم‌خانه‌های سلطنتی در جهان و از نوادر میراث فرهنگی ایران است، در دوره سلطنت ناصرالدینشاه قاجار شکل گرفت. در این آلبومخانه، ۴۲هزار و ۵۰۰ قطعه عکس تاریخی و چند هزار نگاتیو شیشه‌ای از دوره قاجار نگهداری می‌شود که تنها بخش کمی از آنها در سال‌های دور و به صورت محدود منتشر شده‌اند. به نظر می‌رسد مسئولان موزه‌ها به دلیل تعطیل شدن این مراکز در دوران کُرونا، درهای آنها را گشوده و چشم‌ها را بسته‌اند تا اندک باقی مانده آثار باستانی و تاریخی ایران در این موزه‌ها هم تاراج شود. مدیرمجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در آخرین اظهاراتش چنین توضیحی درباره ماجرا داده است: «اواخر اسفند سال ۹۸ امین‌اموال آلبومخانه کاخ گلستان در آخرین انبارگردانی خود متوجه شد یک آلبوم ناصری حاوی ۱۰۰ قطعه عکس کوچک در قفسه نیست، این موضوع را به من اعلام کرد. بلافاصله برای پیشگیری از موضوعات سوء‌بعدی، اقدامات حقوقی انجام شد. با واحدهای ذی‌صلاح وزارتخانه، پلیس اینترپل و قوه‌قضائیه نیز در این زمینه مکاتباتی انجام دادیم، حتی مشخصات و تصاویر اثر نیز برای پلیس اینترپل ارسال شد.» به گفته او، با بررسی یگان حفاظت میراث فرهنگی مشخص شد هیچ نشانه‌ای مبنی بر سرقت اثر وجود ندارد و برای بررسی موضوع، کمیته‌ای متشکل از اداره کل موزه‌ها، نماینده مدیریت کاخ گلستان، یگان حفاظت میراث فرهنگی و نماینده ذیحسابی و اداره کل امور مالی وزارتخانه به منظور انبارگردانی رسمی تشکیل شده و انبارگردانی آغاز شده است: «با توجه به اینکه حجم آثار زیاد است، انجام این کار زمان‌بر است و ما نمی‌توانیم درباره مفقود شدن اثر تا پایان انجام آن نظر قطعی اعلام کنیم.»
تاریخ را نمی توان دزدید و فروخت!
«محمد بهشتی شیرازی»، عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری و رییس سابق سازمان میراث فرهنگی، در توضیح آن چه در کاخ گلستان رخ داده به «فراز» می گوید: «ماجرای مفقود شدن منتفی است و به طور قطع عکس ها در انبار گردانی پیدا خواهد شد. کما اینکه بسیاری از عکس هایی که در آلبومخانه وجود داشت و می گفتند مفقود شده در انبارگردانی پیدا و رسانه ای هم شد. این اثار بخشی از تاریخ این مرز و بوم است؛ تاریخ را نمی توان دزدید و فروخت!»
در این میان باید اضافه کرد این بخش از کاخ گلستان بیشتر جنبه پژوهشی دارد و غیرقابل بازدید برای عموم است و ورود به آن تنها با مجوز سازمان میراث فرهنگی و مدیریت مجموعه ممکن است.
در این راستا «محمدرضا محبوب فر»، کارشناس میراث فرهنگی، معتقد است نه فقط مدیران فعلی بلکه تمامی مدیران وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری در این موضوع مقصرند، چراکه در تمام این سال‌ها هیچ‌وقت کاری اساسی برای مستندسازی داشته‌های مجموعه نکرده‌اند و سوء مدیریت همیشه ادامه داشته است. او در این باره به «فراز» می گوید:« من نمی توانم باور کنم که در یک مکان مجهز به دوربین های امنیتی، یک مجموعه ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو گم شود؛ به همین راحتی!»
او ادامه می دهد:« می گویند با انبار گردانی این آثار پیدا می شود، مگر اولین بار است که گم شده، مخزن آثار آنقدر آشفته است که بعید نیست دوباره شاهد چنین اتفاق هایی باشیم. افراد کارشناس و پژوهشگران را از میدان دور کرده اند و در بازی های جناحی و سیاسی که در وزرات میراث و گردشگری در حال انجام است، گویی جایی برای حفاظت از آن چه مسئولیتش در این وزارتخانه مطرح است، وجود ندارد!»
حال باید دید که در سایه ضعف قانونی، اهمال امنای اموال و بی توجهی وزارتخانه مسئول تا چند سال آینده چه چیزی از تاریخ این مرز و بوم برای آیندگان باقی خواهد ماند…!
