روزنامه اینترنتی فراز نوشت: اگر فهرست تمامی معضلات کلان اقصادی کشور را کنار هم قرار دهیم، متوجه پیچیدگی تلاطم در بازار لوازم خانگی خواهیم شد. از تحریم تا تورم، از گرانی ارز تا قاچاق، از معضل واردات تا سیاست‌های تولید، این‌ها عواملی است که حالا دست به دست هم داده و خرید لوازم خانگی دست اول را برای میلیون‌ها خانواده ایرانی، به یک رویا تبدیل کرده است.
موج گرانی‌ها
تلاطم در بازار لوازم خانگی از چند ماه قبل آغاز شد. گزارش‌های میدانی از بازار لوازم خانگی در آن زمان نشان می‌داد، کالاهای ایرانی تا حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد و کالاهای خارجی که عمدتا به صورت قاچاق وارد شدند تا ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته است.
بر اساس این گزارش‌ها، قیمت یخچال و فریز سایدبای‌ساید ایرانی حدودا بین ۱۵ تا ۲۱ میلیون تومان و کالای خارجی از ۲۵ تا ۸۵ میلیون تومان است. یکی از مغازه‌داران در آن زمان گفت که نمایندگی یک شرکت خارجی در ولنجک یخچال و فریزر سایدبای‌ساید ۳۰۰ میلیون تومانی هم می‌فروشد. برخی دیگر از گزارش‌ها حاکی از آن بود که قیمت لوازم‌خانگی نسبت به اوایل فرودین ماه امسال شاهد افزایش ۳۰ تا ۶۰ درصدی است و تولیدکنندگان هم عرضه خود را به بازار کاهش داده‌اند. به عنوان نمونه یک اجاق گاز ایرانی که اسفند ماه ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان بود، الان به ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان رسیده و یخچال ۱۴ فوت از ۲ میلیون و ۴۰۰ تومان به ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان رسیده است.
تولید کم است یا زیاد؟
پیش از این، حمیدرضا غزنوی، سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی در پاسخ به مسئولانی که پایین بودن میزان تولید داخل را دلیل اصلی گرانی محصولات در بازار می‌دانند، در گفتگو با فراز گفته بود: « وزارت صمت باید پاسخ دهد چرا سال‌ها با حمایت از ورود برندهای وخارجی لوازم خانگی، عرصه را برای فعالیت تولیدکنندگان داخلی تنگ کرده است»
در عین حال اما، سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت در حاشیه جلسه اقتصادی دولت در جمع خبرنگاران در این زمینه گفته بود: «ظرفیت‌های تولید لوازم خانگی رو به افزایش است.» مدرسی خیابانی معتقد است: «به سرعت جای واردات این کالاها با تولیدات داخلی گرفته می‌شود.»
آمارها نیز، خبر از تناقض میان این اظهار نظر‌ها می‌دهد. به تازگی، سعید زرندی، معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت به ایرنا گفته در دو ماهه نخست امسال با وجود بحران کرونا، از بین ۴۴ قلم کالای صنعتی ۱۶ قلم از جمله ماشین لباسشویی، محصولات پتروشیمی، یخچال و فریزر، سیمان، کامیون و کامیونت با رشد تولید مواجه بوده است. همچنین بررسی آمارهای منتشره معاونت طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت حاکی از تولید ۱۲۱ هزار و ۲۰۰ دستگاه ماشین لباسشویی از ابتدای امسال تا پایان اردیبهشت‌ماه و رشد ۱۵۰.۷ درصدی آن در مقایسه با مدت مشابه پارسال است. در این مدت، تولید انواع تلویزیون با رشد ۴۹.۹ درصدی به ۱۰۹ هزار و ۲۰۰ دستگاه رسید. تولید یخچال و فریزر نیز رشد ۴.۳ درصدی تجربه کرد و به ۱۶۱ هزار و ۷۰۰ دستگاه رسید. بر اساس این گزارش‌ها، تولید تلویزیون که تا پایان دی ماه سال گذشته همواره روندی کاهشی در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۷ داشت، در ماه یازدهم بالاخره افزایشی شد و با حفظ این روند، سال ۹۸ را با رشد ۶.۳ درصدی به پایان برد. کارخانجات داخلی توانستند سال گذشته ۸۲۵ هزار و ۴۰۰ دستگاه تلویزیون تولید کنند. بررسی آمارهای رسمی منتشره وزارت صنعت، معدن و تجارت حاکی است در ۱۲ ماهه ۹۸، تعداد یک میلیون و ۱۶۸ هزار و ۷۰۰ دستگاه یخچال فریزر در کشور تولید شد که در مقایسه با سال ۹۷ رشد ۷.۸ درصدی داشته است. در سالی که گذشته کارخانجات داخلی موفق به تولید ۷۳۲ هزار و ۲۰۰ دستگاه ماشین لباسشویی شدند که رشد ۳۲ درصدی در مقایسه با سال قبل از آن داشته است. همچنین تولید کولر آبی در این مدت با رشد ۶.۳ درصدی به ۹۰۴ هزار و ۹۰۰ دستگاه رسید.
اما برای داشتن تصوری از تاثیر تولید داخلی، بر گرانی این روزهای بازار لوازم خانگی، باید گفته‌های دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران را مرور کنیم. او درخصوص تولید گفته بود: «دو برند مطرح کره‌ای که از ایران خارج شدند، سهم بیش از ۶۰ درصدی در بازار داشتند، بنابراین هرچند تولیدات کارخانجات افزایش یافته اما از آنجایی که نتوانسته‌اند خلا وجود این شرکت‌ها را پر کنند، کاهش تولید مشاهده می‌شود.»
«مشکل اصلی لوازم خانگی در کشور ما آن است که اولا تحریم هستیم، دوما تحریم هستیم و سوما هم تحریم هستیم.» این گفته‌های حمیدرضا غزنوی، سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی بود که در ماه گذشته به فراز گفته بود. او تاکید کرد: «تا زمانی که تحریم هستیم ممکن نیست قیمت لوازم خانگی در بازار کاهش پیدا کند.»
واقعیت اما آن است که بر اساس گزارش‌ها، صنعت لوازم خانگی، در دو سال گذشته شاهد خروج دو برند بزرگ و مطرح کره‌ای از کشورمان متاثر از فشار تحریم‌های آمریکایی بود، برندهایی که بیش از ۶۰ درصد بازار کشور را در اختیار داشتند و اکنون پر کردن خلا به وجود آمده، خود به یکی از دغدغه های مسوولان و تولیدکنندگان تبدیل شده است.
اما وزارت صمت به تازگی در کنار عامل، تحریم پای عرضه کنندگان را نیز به میدان گرانی‌ها کشانده است. مقامات صمت مدعی هستند که در بخش تقاضای لوازم خانگی، برخی فروشندگان و عرضه کنندگان از عرضه کالاهای خود ممانعت کرده و احتکار می‌کنند که در این زمینه سازمان حمایت به دنبال نظارت و کنترل هر چه بیشتر بازار است. این گفته‌ها البته پیش از این در پاسخ برخی فروشندگان به خبرنگار فراز پاسخ داده شده است: «خودتان شاهد افزایش لحظه‌ای قیمت دلار هستید، امروز اگر جنس را از انبار بیرون بیاورم ممکن است تا 3 یا 4 ناه دیگر هم نتوانم، جایگزین‌اش کنم.»
آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز نشان می‌دهد 75 درصد از بازار لوازم خانگی وارداتی است. از سوی دیگر گزارش‌های میدانی حکایت از آن دارد لوازم خانگی ایرانی مشتری چندانی در بازار ندارد. نکته قابل تامل در این باره آن است که حتی با این اوصاف هم قیمت محصولات لوازم خانگی ایرانی و خارجی در بازار در گرانی با یکدیگر رقابت می‌کند. گفته می‌شود دلیل این روند، افزایش هزینه‌های تولید از یک سو و انحصار بازار در دستان برندهای خارجی از سوی دیگر است که باعث شده، تولید کنندگان لوازم خانگی هم برای جبران ضر ر و زیان خود قیمت محصولات خود را بالا ببرند.
قاچاق و گرانی ارز
کمتر کسی است که وضعیت بازار کنونی لوازم خانگی را بی ارتباط با تاثیر شاخص‌های کلان اقتصادی و به خصوص اتفاقاتی که در حوزه ارز، تورم و غیره می‌افتد، بداند.
حسن حسنی سفیدآبی‌فراهانی، رییس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی فلزی، معتقد است: «به دو علت لوازم‌خانگی افزایش قیمت داشته که اصلی‌ترین دلیل آن، گرانی مواد اولیه آن است. به گفته وی، از دیگر علت‌های گرانی لوازم‌خانگی، کاهش قاچاق است؛ چراکه قاچاق به شدت کاهش یافته و همین امر باعث گرانی نجومی لوازم‌خانگی می‌شود.»
از طرفی، محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم صوتی و تصویری کشور نیز می‌گوید: «شرایط قاچاق لوازم خانگی، امروز با استفاده از شبکه‌ها و فضای مجازی راحت‌تر از هر زمان دیگری انجام می‌شود و قاچاقچیان با نپرداختن مالیات، عوارض، گمرک و بیمه، همچنین شرایطی نظیر پایین آمدن قدرت خرید مردم و همکاری نکردن برخی سازمان‌ها با تولیدکنندگان، شرایط سختی را برای تولید رقم زده اند.» او همچنین تاکید کرده است: «همه برندهای کُره‌ای تلویزیون که اکنون در بازار وجود دارد، قاچاق است و از حدود دو سال پیش شرکت ال. جی و یک سال پیش سامسونگ کشورمان را ترک کرده‌اند و اینکه اجناس آنها باقی‌مانده موجودی انبارهاست، درست نیست.»
عباس‌هاشمی، دبیرکل انجمن صنایع لوازم‌خانگی نیز معتقد است: «برخلاف افزایش بالای ۱۰۰ درصدی مواد اولیه داخلی و تاخیر دو سه ماهه بانک مرکزی در تخصیص ارز، تورم، افزایش دستمزدها واحدهای تولیدی در زمینه تولید به مشکل خورده‌اند.» هاشمی تاکید کرده است: با توجه به تورم ۴۲ درصدی و دوبرابر شدن ارز، نمی‌توان از تولیدکننده انتظار داشت قیمت‌ها را ثابت نگه دارد. بخش بزرگی از تولیدکنندگان به دلیل عدم دسترسی مواد اولیه در بورس، مواد اولیه را از بازار آزاد تهیه می‌کنند. برنامه‌ریزی شش ماهه برای واحد تولیدی در این شرایط غیرممکن است. پیشنهاد انجمن این است که اموری که قابل تفویض به بخش خصوصی است انجام شود و وزارت صمت برون‌سپاری و اعتماد به بخش خصوصی را داشته باشد تا به جهش تولید مد نظر برسیم.
حالا باید دید ورود دولت به ماجرای گرانی لوازم خانگی و وعده متعادل شدن این بازار، چه زمانی محقق می‌شود. به نظر می‌رسد با توجه به پیچیدگی این گرانی و وابستگی آن به مولفه‌های گوناگون، وعده تعادل بازار، بسیار خوشبینانه باشد.
