امروز 31اردیبهشت، قرار است مانند سال‌های گذشته «جشن نفس» به مناسبت «روز ملی اهدای عضو» برگزار شود. البته بی‌تردید برگزاری این مراسم در روزهای شیوع کرونا کیفیتی متفاوت با موارد مشابه در سال‌های گذشته خواهد داشت، شاید مهم‌ترین آن برگزاری مراسم به شیوه مجازی باشد.
اما چیزی که تغییر نمی‌کند لزوم توجه به افزایش میل و باور به اهدای عضو، به عنوان آخرین راه حل ادامه حیات برای کسانی است که درمان‌های دارویی و سایر درمان‌ها دیگر برای آنها جواب نمی‌دهد. در این میان دفن شدن چیزی نزدیک به هفت هزار عضوِ قابل پیوند در خاک آن هم وقتی که در سوی دیگر ماجرا حجم انبوهی از نیاز به دریافت عضو وجود دارد همچنان قابل توجه است. لزوم فرهنگسازی برای اهدای عضو در جایی که اصلی‌ترین دلیل عدم اهدا، خانواده‌ها هستند، در کنار رفع موانع قانونی می‌تواند برای تسهیل امور راهگشا باشد.
شاید ذکر یک تجربه شخصی برای خودم(نویسنده گزارش) در این گزارش بتواند خواننده آن را در درک اعداد و ارقام اعلامی بیشتر کمک کند. سال‌ها قبل حدود سال 91، وقتی که دکتر ضرغام حسین احمدی متخصص و جراح پیوند قلب بیمارستان مسیح دانشوری داشت مدارک پزشکی پدرم را مطالعه می‌کرد، خیلی زود به نتیجه رسید؛ نگاهی کرد و گفت:«امکان پیوند عضو وجود ندارد.» یعنی حتی امکان این آخرین تلاش برای ادامه‌دار بودن حیات وجود نداشت.
ضرغام احمدی از پشت میز و صندلی‌اش بلند شد، دستم را گرفت و با هم از اتاق خارج شدیم، از مقابل سایر بیمارها که پشت درب اتاق منتظر رسیدن نوبتشان بودند در حالی که مسیر حرکت ما را تعقیب می‌کردند عبور کردیم، بعد از گذشتن از چند راهروی تو در تو، وارد یک سالن ایزوله شدیم، چند اتاق تک نفره آنجا بود که درون هر کدام از آنها یک بیمار روی تخت دراز کشیده بود. بعد از آنکه لباس ایزوله تن من کرد، وارد یکی از اتاق‌ها شدیم، مردی که به تازگی جراحی پیوند قلب انجام داده بود شروع کرد آرام آرام صحبت کردن، داشت از دکترش تشکر می‌کرد.
بعد از بیرون آمدن از اتاق، ضرغام احمدی به من گفت:«خوب نگاه کن، ما ریسک نمی‌کنیم، قلب را به کسی پیوند می‌زنیم که بدانیم امکان حیات برایش وجود دارد، می‌دانی چرا؟» خودش ادامه داد:«چون که تعداد قلب‌های اهدایی ما به اندازه کسانی نیست که نیاز به دریافت قلب دارند، پس ما باید مراقب باشیم.»
فهمیدن حرفش راحت بود، اما درک کردنش نه به آن راحتی، او درست می‌گفت، درستی حرفش بیشتر قابل درک می‌شود که مثلا بدانیم در حالی که حدود 25هزار نفر در صف دریافت عضو هستند تنها سال گذشته، یعنی سال 98 حدود 7هزار عضو قابلِ پیوند، زیر خاک رفته است.
سال قبل‌تر از آن در سال 96 حدود 6هزار عضو قابلِ پیوند در حالی که می‌توانستند زندگی را برای انسان‌های دیگری مجدد تعریف کنند، به همین سرنوشت دچار شدند. از دل این تجربه‌ها و اعداد و ارقامی که اعلام می‌شود بی‌تردید آنچه اهمیت پیدا می‌کند توجه به لزوم افزایش ظرفیت‌ها و باورهای اهدای عضو در جامعه است، باور به اینکه مرگ ما می‌تواند در ادامه زندگی برای کس دیگری نقش پر رنگی داشته باشد.
اگرچه آن‌طور که مهدی شادنوش، رئیس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت می‌گوید با افزایش شاخص اهدای عضو (pmp) از عدد 3/11 به 3/14 در ایران این شرایط کمی بهتر شده است، اما هنوز با عدد قابل قبول شاخص اهدای عضو جهانی که ۴۰ است، فاصله زیادی دارد. همچنین آمار اهدای عضو موارد مرگ مغزی از حدود ۹۳۰ مورد در سال ۹۷ به ۱۰۷۸ مورد در سال ۹۸ افزایش یافته است، با این حال هنوز با تحقق ظرفیت واقعی کشور فاصله دارد.
در همین خصوص دکتر فرحناز صادق بیگی، مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به ایسنا گفته که «روزانه تقریبا ۱۲ نفر به علت نرسیدن عضو پیوندی در لیست انتظار پیوند فوت می‌کنند، در صورتی که اگر به ظرفیت واقعی کشور در زمینه اهدای عضو یعنی شاخص pmp ۴۰ برسیم این میزان مرگ و میر به کمتر از ۲ مورد در روز کاهش پیدا می‌کند.»
با توجه به اینکه متاسفانه تعداد زیادی مرگ مغزی در کشور رخ می‌دهد، اما شاید تقریبا یک سوم آنها عضوی برای پیوند اهدا می‌کنند. به گزارش ایسنا در ایران سالانه حدود ۱۶ هزار مرگ ناشی از تصادفات اتفاق می‌افتد که شایع‌ترین علت مرگ مغزی در کشور محسوب می‌شود؛ در نتیجه حدوداً ۵ تا ۸ هزار نفر در سال به علت مرگ مغزی فوت می‌کنند که نیمی از آنها یعنی حدود ۳ هزار نفر قابلیت اهدای عضو دارند؛ ولی از این تعداد تقریبا کمتر از هزار نفر به اهدای عضو می‌رسند، که برای به اهدا نرسیدن بقیه، دلایل متعددی وجود دارد؛ اما باید بدانیم که مهم‌ترین دلیل آن عدم رضایت خانواده‌ها و نیاز به فرهنگسازی بیشتر توسط نهادهای ذیربط، اصحاب رسانه و نام‌آوران کشور است.
دکتر مهدی شادنوش در خصوص شرایط اهدای عضو، دو روز قبل در یک کنفرانس خبری به خبرگزاری‌ها گفته که:«در کشور ما مسائل حقوقی و فقهی این مسئله اهمیت دارد که باید به آنها توجه کرد و جوامع علمی و حوزوی روی این مباحث کار می‌کنند. اما فعلاً قوانین موجود در کشور اجازه نمی‌دهد که بدون رضایت اولیای دم عضوی اهدا شود.
اما داشتن کارت‌های اهدای عضو تأثیر زیادی در اعلام رضایت خانواده دارد.»بنابراین فرهنگسازی، تبلیغات و آگاهی دادن به جامعه درباره ضرورت و اهمیت اهدای عضو، چیزی که ممکن است هر فردی در هر مرحله‌ای از زندگی‌اش نسبت به آن نیاز پیدا کند بیشتر از گذشته لزوم آن احساس می‌شود، اگرچه به گفته شادنوش ایران درخصوص اهدای عضو در خاورمیانه رتبه نخست را دارد، اما چنانچه مسیر این فرهنگسازی تداوم نداشته باشد گویی تلاش‌های گذشته چندان به چشم نمی‌آید.رئیس مرکز مدیریت پیوند وزارت بهداشت به اهمیت جایگاه رسانه‌ها در خصوص فرهنگسازی اشاره کرد و از آنها به عنوان سفیران اهدای عضو یاد کرده است.
با همه این شرایط حالا قرار است به سیاق سال‌های گذشته، امروز 31اردیبهشت ماه «جشن نفس»، جشنی به مناسبت روز ملی اهدای عضو برگزار شود. جشنی که البته کرونا و شرایط شیوع این ویروس بر روی آن هم تاثیر گذاشته است، آن طور که رئیس مرکز پیوند و درمان وزارت بهداشت گفته: قرار است این جشن به صورت مجازی از سامانه Ehda center.ir از ساعت 21 تا 23 امروز چهارشنبه با حضور هنرمندان، خانواده اهداکنندگان و همچنین دریافت‌کنندگان عضو برگزار شود.
اما اینکه چرا روز 31اردیبهشت به نام این روز(روز ملی اهدای عضو) نامگذاری شده است برمی‌گردد به سال 1368، آن طور که دکتر ایرج فاضل، پدر اهدای عضو در ایران به ایسنا گفته است، «پیوند عضو از بیماران مرگ مغزی به دلایل شرعی نیاز به فتوایی داشت، که آن را خدمت مرحوم امام مطرح کردیم، وقتی این تقاضا خدمت حضرت امام(ره) تقدیم شد کمتر از نیم ساعت چندین سوال فرمودند و این فتوا به دست ما رسید. ایشان سوالاتی پرسیدند و ما توضیح دادیم که امکان تشخیص قطعی و مسلم مرگ مغزی وجود دارد.»
پدر اهدای عضو ایران در خصوص تصویب قانون اهدای عضو در مجلس هم یادآور می‌شود که «قانون هم باید در مجلس مصوب می‌شد که متاسفانه بنابر دلایل سستی دو بار در مجلس رد شد و بالاخره بار سوم تصویب شد سپس در شورای نگهبان دچار مشکل شد که با کمک بزرگان حل شد و امروز سال به سال با کوشش تیم بزرگ پزشکان و فعالان این قسمت وضعیت ما بهتر از سال گذشته است و هرسال در حال پیشرفت هستیم.»
یکی از این پیشرفت‌هایی که دکتر فاضل عنوان می‌کند در کنار ظرفیت‌های تخصص و دانش پیوند عضو، امکان انتقال هوایی عضو برای بیمارستان‌های مقصد است، امکانی اجازه می‌دهد از فاصله دو الی سه ساعته‌ای که برای یک عضو خارج شده از بیمار مرگ مغزی برای پیوند به بیمار دیگر وجود دارد استفاده بهتر شود.
در این رابطه دکتر قبادی، قائم مقام مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان ضمن اشاره به اینکه بین ۴ تا ۶ ساعت برای پیوند و دو تا سه ساعت برای انتقال عضو پیوندی به‌ویژه قلب و ریه زمان نیاز داریم گفته که «خوشبختانه با تلاش وزارت بهداشت زیرساخت‌های این اقدام آماده و در سال ۱۳۹۸ کمتر از ۲۰ قلب ارسال و پیوند زده شد که در سال ۱۳۹۸ این اقدام، یک مانور آزمایشی بود که ایران هم نشان دهد که می‌تواند سیستم انتقال هوایی داشته باشد. امیدواریم در سال ۱۳۹۹، بتوانیم با انتقال هوایی ارگان، خسران کمتری درباره اعضای قابل پیوند داشته باشیم و بیماران بیشتری نجات پیدا کنند.»
روزنامه همدلی
