سرویس تاریخ «انتخاب»: ساعت نه و ربع صبح پنجشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۹ در جلسه فوق‌العاده مجلس شورای ملی که به تقاضای دولت تشکیل شده بود نمایندگان با ۱۸۶ رای موافق به گزارش دولت درباره استقلال بحرین رای مثبت دادند، چهار عضو از پنج عضو فراکسیون پان‌ایرانیست رای‌شان منفی بود. شرح خلاصه‌ای از این جلسه که در روزنامه اطلاعات مورخ همان روز منتشر شد به این قرار بود:
ریاضی [رئیس مجلس]: این جلسه بنا به تقاضای دولت تشکیل شد.
خلعتبری [قائم‌مقام وزیر امور خارجه]: به طوری که نمایندگان محترم به خاطر دارند در جلسه مورخ نهم فروردین ماه ۱۳۴۹ آقای وزیر امور خارجه گزارش اقدامات دولت را در مورد بحرین به استحضار مجلسین رساندند. در گزارش مزبور اشعار شده بود که دولت شاهنشاهی ایران از دبیرکل سازمان ملل تقاضا کرده است که مساعی جمیله خود را برای کسب تمایلات واقعی مردم بحرین نسبت به سرنوشت خود به هر نحوی که مقتضی بداند اعمال نماید. در گزارش آقای وزیر امور خارجه همچنین تصریح شده بود که هرگاه نتیجه تحقیقات دبیرکل سازمان ملل متحد به تایید شورای امنیت برسد دولت ایران نیز مفاد آن را محترم خواهد شمرد. اینک به طوری که نمایندگان محترم استحضار دارند نماینده اعزامی دبیرکل سازمان ملل به بحرین گزارش خود را درباره تمایلات اهالی بحرین به دبیرکل سازمان تسلیم نموده و این گزارش در جلسه مورخ دوشنبه ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۴۹ (برابر با ۱۱ ماه مه ۱۹۷۰) از طرف شورای امنیت طی قطعنامه‌ای به شرح زیر تایید شده است:
«با توجه به نامه مورخ ۲۸ مارس دبیرکل سازمان ملل متحد به شورای امنیت، با توجه به نظرات نمایندگان ایران و انگلستان که ضمن نامه‌های آن‌ها در تاریخ ۹ مارس ۱۹۷۰ و ۲۰ مارس ۱۹۷۰ به ترتیب به دبیرکل سازمان ملل متحد تسلیم شده است:
۱- گزارش نماینده شخص اوتانت که ضمن یادداشت دبیرکل در تاریخ سی آوریل ۱۹۷۰ بین اعضای شورای امنیت توزیع شده است تایید می‌شود.
۲- از نتیجه‌گیری و استنباطات گزارش به‌خصوص اینکه اکثریت قاطع مردم بحرین آرزومند استقلال و تعیین سرنوشت خود در کمال آزادی هستند و می‌خواهند به عنوان یک دولت خودمختار و حاکم درباره آینده روابط خود با دولت‌های دیگر تصمیم بگیرند استقبال می‌شود.»
اینک با توجه به اینکه گزاش نماینده دبیرکل درباره تمایلات مردم بحرین به اتفاق آرا مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفته است دولت نیز پیرو گزارش مورخ ۹ فروردین ماه ۱۳۴۹ نتیجه اقدامات مزبور و قطعنامه شورای امنیت را جهت تایید به استحضار مجلس محترم شورای ملی می‌رساند.
حاکمیت ملی ما قابل تفکیک و تجزیه نمی‌باشد
محسن پزشکپور [رهبر حزب پان‌ایرانیست]: گزارش دولت به مجلس مبتنی است بر قطعنامه شورای امنیت سازمان و قطعنامه هم مبتنی است بر گزارش فرستاده دبیرکل به بحرین، بسیار بجا و به موقع بود متن این گزارش بین نمایندگان مجلس توزیع میشد تا از جزئیات امر مستحضر می‌شدیم البته متن گزارش در جراید چاپ شد و گروه پان‌ایرانیست از روی این گزارش بررسی‌هایی کرد و به این نتیجه رسید که با موازین حقوقی تطبیق ندارد و اقدامات فرستاده اوتانت به بحرین تحت تاثیر عوامل استعمار صورت گرفته است به این جهت مقررات و سنت‌های بین‌المللی و قوانینی که پایه و اساس نظریات مردم باید باشد در آن محیط رعایت نشده است.
نسبت به سایر مسائل ضمن استیضاحی که مطرح شد نظریات پان‌ایرانیست را به استناد گزارش دولت به مجلس عرض کردیم و متذکر شدیم که حاکمیت ملی ما قابل تفکیک و تجزیه نمی‌باشد و برای کسب نظریات مردم بحرین نحوه‌ای نمی‌توان سراغ کرد که بتواند موجباتی را فراهم کند تا هر انسانی برای اظهار نظر خودمختار باشد. گزارش دولت چنین واقعیت تلخ و اندوهباری را با خود داشت و گزارش نماینده اوتانت که به شورای امنیت تقدیم شد دلالت بر نقض حقوق میکند، زیرا در شرایطی عمل شده است که حقوق حقه مردم بحرین تامین نمی‌گردید؛ بنابراین گزارش فرستاده دبیرکل سازمان ملل نمی‌تواند موجبی برای اتخاذ تصمیم سازمان ملل و گزارش دولت باشد، زیرا آن محیط و نظاماتی که در بحرین مستقر بود و نماینده اوتانت در آن شرایط برای کسب عقاید و آرای مردم بحرین رفت، نظاماتی بود زاییده از استعمار انگلیس که نمی‌گذاشت نظر واقعی مردم کسب شود و این تصمیم قانونی گرفته شود. کسب تمایلات از سرزمین‌های استعمارشده را به این طریق نمی‌توان پذیرفت. ما استعمار را در هر رنگ و نژاد نابود می‌کنیم.
در گزارش اوتانت از سرشماری صحبت شد که نشان می‌دهد نتیجه‌گیری اوتانت درست نمی‌باشد، چون گفته شده که ۷۹ درصد بومی بحرینی هستند، یعنی کسی که از ابتدا در بحرین زندگی می‌کرده. در حالی که آن‌ها ایرانی بوده‌اند که از ابتدا به آن‌جا رفته‌اند و نمی‌توان آن‌ها را بومی بحرین دانست. نماینده اوتانت و هیاتی که با او به بحرین رفتند سه هفته اقامت کردند، ولی چگونه می‌توانستند نظر واقعی مردم را درک کنند و چگونه این گزارش می‌تواند برای ما سند باشد؟! اعلامیه جهانی حقوق بشر سال‌هاست در بحرین نقض شده و بررسی نماینده اوتانت تحت این شرایط صورت گرفته است باید غل و زنجیر را از دست و پای مردم برمی‌داشتند و آن‌گاه تمایلات و آرای آن‌ها را می‌خواستند. گروه پارلمانی پان‌ایرانیست با تصمیم شورای امنیت و گزارشی که دولت به مجلس تقدیم داشته مخالف است و رای نخواهد داد.
این کار ارتباط ما را با شیخ‌نشین‌ها خیلی نزدیک‌تر میکند.
محسن خواجه‌نوری (فراکسیون ایران نوین): در مقابل فرمایشات سرور پزشکپور که سرور عده معدودی هستند و شاید از این بابت ادعای خارج از حدود دارند مطالبی عرض می‌کنم. علاقه به سرزمین ایران در انحصار یک یا چند نفر نیست. تمام مردم علاقه‌مند به این سرزمین هستند و من به ایشان و دوستانم عرض می‌کنم که این مطالب را از نظر عوام‌فریبی نباید بیان کرد، بلکه با حقایقی که در تاریخ کنونی و امروز وجود دارد بررسی کرد.
[صحیح است]
من از مسئله بحرین و موضوع بحرین خاطره بسیار تلخی دارم که این مسئله برای اولین مرتبه موقعی مطرح شد که ملت ایران برای ملی کردن نفت اقدام کرده بود. در آن زمان ما از سیاست‌هایی پشتیبانی می‌گرفتیم و به هدف خود نزدیک شده بودیم. در آن زمان عده‌ای در لباس میهن‌پرستی مسئله بحرین را مطرح کردند و در واقع پوست خربزه زیر پای ملت ایران گذاشتند.
امروز که هنگام ترک نیروی استعماری بریتانیا از خلیج‌فارس است، در این موقع که باید اقدام برای دوستی ایران و اهالی خلیج‌فارس به عمل آید باز در لباس وطن‌پرستی مخالفت می‌کنند.
سیاست صحیح وطن ما درست است، ولی آقای پزشکپور صحبت از جدایی بحرین کردند، اما نمی‌دانید که این کار ارتباط ما را با شیخ‌نشین‌ها خیلی نزدیک‌تر میکند.
دکتر عاملی (عضو فراکسیون پان‌ایرانیست): خواهیم دید!
خواجه‌نوری: ما حقایق را می‌گوییم، زیرا کتمان آن به ضرر مملکت است. آقای پزشکپور رویه صحیح را ارائه ندادند.
پزشکپور: همان که جلال عبده در آفریقا کرد.
خواجه‌نوری: این کار به مصلحت ملتی که در راه نوسازی پیش می‌رود نبوده است. ملت ایران در راه سازندگی و صلح‌جویی قدم برمی‌دارد. امروز یک روز تاریخی است و مذاکرات این جلسه برای قضاوت نسل‌های آینده باقی می‌ماند.
پزشکپور: صحیح است.
خواجه‌نوری: خوشحالیم که دولت با توجه کامل به منشور ملل متحد گزارش نهایی امر را به مجلس می‌دهد و نوید حل مشکل بحرین را که قرن‌ها دستاویز سیاست استعماری شده بود اعلام می‌دارد. امیدوارم با این همه حسن نیت که دولت و ملت به رهبری شاهنشاه در این راه به دست آورده است آرزو داریم آن‌ها نیز به جای جنگ و جدال که منهدم‌سازنده صلح بشری است به راه سعادت و صلح ارشاد شوند. عموم مردم کرانه‌های خلیج برادران مسلمان ما هستند و همین احساسات برادری سبب شد که ما جز مسالمت راه دیگری را انتخاب نکنیم. اینک آرزو داریم که آن‌ها نیز با کار و کوشش خود هر روز به ترقیات بیش‌تری نائل شوند و از جانب ما دست دوستی و یاری مثل همیشه متوجه آن‌هاست.
هلاکو رامبد [لیدر فراکسیون حزب مردم]: در سیاست خاصه امور بین‌المللی بهتر است که نه زیاده‌تر از حد خوشبین باشیم و نه بدبین بلکه مسائل را با واقع‌بینی مطالعه کنیم. ۱۵۰ سال قبل بر اثر اوضاع زمان، ضعف ایران آن روز و قدرت استعمار، بحرین از قلمروی حکومت ایران خارج گردید؛ همچنان‌که قسمت‌های دیگری از خاک اصلی ما جدا شد. این مرحله اول پرونده مورد بحث است و این خاطره غم‌انگیز همچنان باقی بود نه تنها برگشت بحرین مقدور نبود بلکه طرح حقوق ایران هم در هیچ‌یک از محافل مطرح نبود همچنان‌که نسبت به سایر قطعات نیز صحبتی نمی‌شد. توفیق نسبی که در این زمان عاید گردید این است که بالاخره بر اثر سیاست‌های مدبرانه و با قبولاندن طرح حقوق ایران در امر قسمتی که از قلمرو خارج شده بود حیثیت و قدرت نسبی ایران نسبت به گذشته مورد خوش‌بینی هر ایرانی باید باشد. اما تحولاتی که در طول مدت این ۱۵۰ سال شاید با برنامه معین و مستمر در نسل‌های متوالی نسبت به ساکنین و اوضاع آن به وجود آورده بودند نتیجه اجتناب‌ناپذیر آن این بود که صرف‌نظر از نحوه تحقیق نماینده سازمان امروز ما با آن مواجه هستیم. اکنون باید بدانیم همان‌طور که ناراحتی از دست رفتن این امتیاز حکومت بحرین در ۱۵۰ سال قبل مورد تاثر هر ایرانی بود، توفیق نسبی طرح مسئله باید یک پایان تسلی‌بخش نسبت به این موضوع تلقی گردد. و، اما اکنون با این گذشت فوق‌العاده و حسن‌نیت بی‌سابقه که در تمام محافل جهان مواجه با تجلیل فراوان و حسن اثر شایان گردیده بر دولت است که اول از حیث موقعیت مناسبی که توفیقی برای ایران است کمال حسن استفاده را بنماید و اگر بحرین به آغوش وطن بازنگشت به صورت یک کشوری مستقل ناشی از اقدامات ایران، ایرانی‌الاصل و اکثر آن‌ها شیعه همجوار ایران و برای ما دوست قدرشناسی باید شناخته شود. بالاخره آن‌چه وظیفه دولت است این است که از چنین موقعیت مناسب برای حفظ حقوق ایرانیان مقیم بحرین کمال دقت را بنماید.
جای تاسف است که آقای پزشکپور مجددا کتاب سیاسی را فراموش کرده
هویدا: جای تاسف است که آقای پزشکپور مجددا مثل همیشه کتاب سیاسی را فراموش کرده و باز هم راه سفسطه را اختیار کرده‌اند. باز هم شما افکار سیاسی خود را در قالب‌های محکوم و مطرود قدیمی محدود کرده و بر شعار‌های شناخته‌نشده دل خوش کرده‌اید. متاسفانه شما با سیاست خاصی که در پیش گرفته‌اید دانسته یا ندانسته به ماندن استعمار در این منطقه کمک می‌کنید. استعمار باید به هر طریقی که باشد از خلیج‌فارس رخت بربندد و روابط استعماری در بین‌الملل برادر و هم‌کیش نیز به هر نحوی که باشد از بین برود. برادران بحرینی ما می‌خواهند مسئله تحکیم علایق مادی و معنوی خود را با ما در قالبی نو بریزند. در‌های دوستی و محبت ایران همچنان به روی‌شان باز است و ایران امیدوار است بحرین بتواند سهم خود را در راه تامین صلح و پیشرفت در این منطقه ایفا کند. امروز شاید عده‌ای می‌خواهند بین برادران مسلمان این منطقه نفاق ایجاد کنند. راه شما همان‌طور که گفتم جز داعیه‌ای خیالی بیش نیست که در دنیای امروز محلی ندارد. دولت شاهنشاهی که اینک بزرگ‌ترین مسئولیت مبارزه با استعمار و حفظ صلح و امنیت این منطقه دارد بی‌شک نمی‌توانست در برابر تحریکات و همچنین آشوب‌گری‌هایی که در شرف تکوین بود بی‌تفاوت و بی‌اعتنا بماند. مصالح عالیه ملت ما و بیش از هر چیز سرنوشت ما و برادران مسلمان و ملت‌های دیگر آن‌سوی خلیج‌فارس ایجاب می‌کرد که از هیچ اقدامی برای دفاع از مصالح مشترک در برابر هر نوع بازگشت استعمار در این منطقه و خطرات ناشی از آن فروگذار نشود.
اقدامات اساسی دامنه‌داری که مخصوصا در ماه‌های اخیر از طرف دولت انجام گرفت و مظهر بارزی از سیاست مستقل ملی ما بود هدفی جز این نداشت که مقاصد و آرمان‌های بزرگ ملی خود را در شرایط خاصی که در این منطقه حساس به وجود آمده بود به بهترین نحوی تامین سازیم.
وطن‌پرستی این نیست که از راه تعصب و اندیشه‌های باطل به ایجاد اختلاف بین ملت‌ها و مخصوصا بین ما و برادران مسلمان خود دامن زنیم.
برای ما که همواره در رعایت آزادی و احترام ملت‌ها و رواج عدالت و قانون در روابط بین‌المللی و دفاع از اصول منشور قدم برداشته‌ایم شایسته نخواهد بود که به خاطر تعصبات و تعبیرات خام به همان روش‌های محکوم متوسل شویم.
اینک به این بحث که امیدوارم شما را به واقعیات روشن‌تر کرده باشد خاتمه می‌دهم و به طور خلاصه می‌گویم که پس از جریاناتی که بدان اشاره کردم لازم بود تدابیر واقع‌بینانه و دوراندیشانه‌ای برای حفظ منافع جهانی ملت ایران اتخاذ گردد تا ما و همه برادرانی که آینده و سرنوشت‌شان بستگی مستقیم با صلح و آرامش این منطقه دارد هدف‌های مشترک خود را فارغ از هر نوع مداخله خارجی یا دسیسه استعماری تامین کنیم و لازم بود که با استفاده از کلیه امکانات ملی و بین‌المللی مردم مسلمان این ناحیه از خطر جنگ و آشوب و تشنج‌های تخریبی مصون باشند و در این راه نهایت مجاهدت را به کار بردیم تا اقدامات خود را از یکسو با اصول سیاست مستقل ملی و از سوی دیگر با اصول منشور ملل متحد منطبق سازیم. ما اطمینان داریم که اراده مردم بحرین هیچ‌گاه پیوند و علایق دیرین مشترک ما را از هم نخواهد گسست و این علایق همواره بر اساس آزادی و ایمان و اعتقاد به سرنوشت مشترک مردم ما و مردم آن سوی خیلج‌فارس که همه با الهام از اصول مقدس اسلام می‌باشد، استوار است. این سیاست اعضای گوناگون این کانون تعاون را در محیطی آزاد و فارغ از نفاق بیش از پیش با هم متحد خواهد ساخت.
استان چهاردهم نداریم
محمد فضائلی [اخطار نظامنامه‌ای]: نماینده محترم آقای پزشکپور سخن از استان چهاردهم به میان آوردند و صحیح نیست، چون قانونی برای استان چهاردهم نداریم و من نمی‌توانم فکر کنم تا یک ایرانی زنده است کسی می‌تواند استانی یا قطعه‌ای از کشور ما را از ما جدا کند. باید عرض کنم به موجب قانون مصوب ۱۳۳۹ ماده‌ای در شماره‌گذاری برای استان‌ها نداریم تا استان ۱۴ داشته باشیم. البته قانونی گذشته که استان‌ها باید به نام خودشان باشند و استان چهاردهم هیچ‌گاه از تصویب هیات‌دولت نگذشت.
دکتر فریور: پس چرا در کتاب تاریخ و جغرافیان جوانان نوشته شده؟
فضائلی: این‌ها به من ارتباط ندارد و به مسائل چاپی و چاپخانه کاری ندارم.
اخذ رای
آن‌گاه به گزارش دولت در مورد قطعنامه سازمان ملل دایر بر استقلال بحرین رای گرفته شد و با ۱۸۶ رای موافق، آرای اعضای فراکسیون‌های پارلمانی حزب مردم و حزب ایران‌نوین و یکی از اعضای گروه پارلمانی پان‌ایرانیست (آقای دکتر صدر) و چهار رای مخالف: آقایان پزشکپور، دکتر عاملی، دکتر طالع و دکتر فریور (چهار عضو از پنج عضو گروه پارلمانی پان‌ایرانیست) به تصویب رسید.
ریاضی [رئیس مجلس]: تصویب این گزارش به دولت ابلاغ می‌شود.
صفحه جدید در تاریخ ایران
نخست‌وزیر [پس از تشکر از نمایندگان]: امروز یک صفحه جدید در تاریخ مناسبات ما باز شده است و این صفحه عظمت و بزرگی ایران خواهد بود.
من به نمایندگی از طرف حزب ملی بحرین که نماینده عموم مردم بحرین است آمده‌ام که به عرض مجلس شورای ملی برسانم که حزب ملی و مردم بحرین انتظار دارند که هرچه زودتر موضوع برگشتن بحرین به ایران عملی گردد. مردم بحرین آماده به کار بستن هرگونه دستوری از طرف دولت هستند و هرگاه که مجلس شورای ملی تصمیمی اتخاذ کند مردم بحرین قیام و اقدام خود را آغاز خواهند کرد.
خوش بینی احمقانه...