خانه‌های خدا؛ رها شده‌اند به امان خدا!

اعتدال: در ایران همه نهادها و مؤسسات سازمانی دارند ولی قریب به 60 هزار واحد فرهنگی هیچ سازمانی ندارند . یک سازمان سنتی به نحو ناقصی به صورت هیئتی آنها را اداره می کند . هیچ سازمانی این سرمایه عظیم را یک پارچه نگاه نمی کند؛ مشکلات آن را بررسی نمی نماید و در راه حل معضلات آن چاره اندیشی نمی کند.

نگاهی گذرا به تاریخ اسلام مؤید این موضوع است که مساجد برای مسلمانان پایگاهی اجتماعی به منظور اتخاذ تصمیمهای جمعی و حرکتهای حساس بوده اند . از سویی مساجد بهترین پایگاه برای ارتقای معرفت دینی و معنوی جوانان و به موازات آن، مقابله با تهاجم فرهنگی و خرافه هایی هستند که طی چند سال اخیر از سوی دشمنان اسلام برای ضربه زدن به پایه های فرهنگی و دینی جوانان مسلمان ایرانی، به شیوه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند .

متاسفانه اما به رغم کارکردهای متعدد و متنوعی که مساجد داشته و تأثیرات ارزشمندی که شناخت و استفاده مناسب از این پایگاهها می تواند در سطح جامعه و در میان اقشار مختلف داشته باشد، اما این مکانها امروزه به فضایی تک بعدی و اماکنی تنها برای عبادت و اقامه نماز تبدیل شده اند و نهایت استفاده از این مکانها برگزاری مراسم ختم و عزاداری در مناسبتهای خاصی چون عاشورا است و دیگر کارکردهای آنها نادیده گرفته می شوند .

اما در کنار همه نقشها و تأثیراتی که مساجد به عنوان فضاهایی معنوی بر روح و فکر و جان فرد و جامعه دارند، معماری مساجد نیز شاخصی هستند که با برخورداری از ویژگیهای منحصر به فرد بر خلوص ، معنویت و جاذبه این مکانها افزوده و نقشی بسیار مؤثر در حضور معنوی و خالصانه اقشار مختلف در این مکانها دارند.

 معماری مساجد نیز طی سالهای اخیر دستخوش تغییراتی شده و از اصالت خود دور شده است و همین امر معنویت این پایگاههایی که با معماری و زیبایی ایرانی اسلامی عجین هستند را خدشه دار کرده است .به طوریکه مساجدی که امروز در جای جای کشور می بینیم هیچ شباهتی با مساجد دیگر کشورهای اسلامی ندارد و بعضا به انباری و یا سالن شبیه تر است که این شایسته ایران نیست.

از سویی اجرای طرح هدفمندی یارانه ها تاثیرات متفاوتی بر بخش های مختلف جامعه دارد که مساجد نیز از این تاثیرات مستثنی نبوده و نیستند. پس از هدفمندی یارانه ها بسیاری از مساجد در پرداخت هزینه های مصرفی با مشکل مواجه شده اند . سال گذشته مجلس شورای اسلامی معافیت مساجد روستایی از پرداخت قبوض برق و آب را تصویب کرد. در همان زمان پیشنهاد معافیت مساجد شهری نیز در مجلس مطرح شد ولی با مخالفت دولت مواجه شد.

بر اساس آمارهای اعلام شده و نظر صاحب نظران، آخرین وضعیت مساجد کشور به این شرح است:

1 - از تعداد 58000 مسجد، در حال حاضر بیش از نیمی از آنها فاقد فعالیت و تحرک لازم می باشند و حدود 30 هزار مسجد، امام جماعت ندارد.

2 - تعداد مساجدی که نماز در آنها در سه وقت صبح، ظهر و عصر و مغرب و عشا اقامه می شود، به حدود به سه هزار مسجد می رسد; یعنی، فقط در حدود 6% از مساجد کشور در سه وقت اقامه نماز می شود .

3 - به دلیل مشکل اقتصادی، برخی ائمه ی جماعات ترجیح می دهند در ادارات، سازمانها، مراکز نظامی و انتظامی اقامه ی نماز کنند، لذا بیم آن می رود که نماز جماعت در مساجد به ویژه نماز ظهر تعطیل شود .

4 - از جهت بهداشتی و نظافت ظاهری، مساجد جاذبه چندانی به ویژه برای جوانها ندارند و با وجود مراکز فرهنگی هنری بسیار زیبا و تمیز کمتر کسی مایل است به این مکانها رو آورد .

5 - خادمین و هیات امنا در غالب مساجد کشور نه تنها تلاشی برای جذب جوانان نمی کنند، بلکه گاهی خود مانع فعالیت بسیج و کانون های فرهنگی جوانان هستند و اکثر مساجد کشور صرفا در مدت محدود نماز باز بوده و نقشی در فعالیتهای اجتماع و حل معضلات فرهنگی و اجتماعی ندارند .

6 - در محلات جدید به ویژه در شهرک ها تعداد محدودی مسجد وجود دارد که مردم محل در ساخت و ساز این مساجد با مشکل مواجه اند. بسیار به چشم می خورد که ساخت و ساز مسجدی حدود 15 سال به طول کشیده است و هنوز نیمه تمام مانده است .

7 - با وجود چند نهاد که بخشی از ماموریت آن کمک به رونق مساجد است، مردم در خصوص مساجد با مشکل مواجه هستند و با مراجعه به هر یک از دستگاه ها مسائل، لاینحل باقی می ماند .

8 - بر اساس آخرین آمار موجود زیربنای تقریبی مساجد کل کشور تا سال 1375 حدود 17 میلیون مترمربع بوده و زمین مساجد کشور حدود 36 میلیون مترمربع می باشد که با احتساب قیمت حداقل، سرمایه ای به ارزش تقریبی چهل هزار میلیارد تومان را شامل می شود و جا دارد جهت این سرمایه ملی و دینی فکری اندیشیده شود .

9 - مجموع اعتباری را که نهادهای مسؤول جهت مساجد جذب و هزینه می کنند، به سی میلیارد ریال نمی رسد و این اعتبار در مقام مقایسه با ساخت یک فرهنگ سرا، یک بیمارستان کوچک، یک مجتمع آموزشی، یک پل کوچک و . . . برابری نمی کند و اگر سخاوت مردم متدین که در برابر سه میلیارد تومان دولت میلیاردها تومان هزینه می کنند نبود، امروزه از مساجد جز مشتی سنگ و آجر باقی نمی ماند . وضعیت بد اقتصادی مردم در سالهای اخیر و عدم توجه وزارتخانه ها و ارگانها به مساجد وضعیت نگران کننده ای را به وجود آورده است که در صورت عدم رسیدگی جدی به زودی شاهد مساجدی خراب خواهیم بود .

10 - جمعیت سی هزار نفری ائمه ی جماعات - که اکثرا از مرتبه علمی بالایی برخوردار هستند - و نیروهای فرهنگی و اعضای هیات امنا در مساجد یک سرمایه عظیم را تشکیل می دهند که به دلیل حضور معنوی در این سنگر حساس از کم هزینه ترین بخش نیروی انسانی به شمار می آیند . نیروهای فهیم، ایثارگر، شجاع و کم توقعی که سالهاست چراغ مساجد را روشن نگه داشته و با کرامت، خادم خانه خدا گشته اند .

11 - هیچ سازمان و ارگانی به صورت یک پارچه خود را متولی و مسؤول مساجد نمی داند . در زمانی که از اختیارات و ماموریت نهادها سؤال می شود و زمان تقسیم بودجه و اعتبارات است، همه ی سازمانها اعتبار و بودجه می خواهند اما زمان پاسخگویی و خدمات دادن، بیچاره مردم از این سازمان به آن سازمان جهت مبلغ کمی مساعدت و کمک سرگردانند .

12 - این سخن امام راحل و نظر رهبر معظم انقلاب که «مساجد مانند روحانیت نباید دولتی باشند» باعث سوءبرداشت بسیاری از افراد به ویژه سازمان برنامه و بودجه، دولت، وزرا و استانداران شده است . چرا که با تمسک به این کلام از کمک کردن به مساجد طفره می روند . لذا وضع به جایی رسیده است که کشورهای همسایه حتی کشور لائیک ترکیه از مساجدی آباد، تمیز، پررونق برخوردار هستند ولی مساجد جمهوری اسلامی این گونه نیست آیا صدها مؤسسه، تعاونی و حتی روزنامه ها که از کمک های دولتی استفاده می کنند، دولتی شده اند؟ بانکها حاضرند به سالنهای سینما، ورزشگاهها و . . . یارانه و وام بدهند ولی از کمک به مساجد معذورند .

13 - به جز مساجد معدودی که در سطح کشور فعالند و در محیط خود تاثیرگذار هستند، بقیه ی مساجد به دلایل مختلف از جمله: بی نظمی، کثیفی، هیات امنا و خادم بداخلاق و وضعیت بد مالی فعالیت چندانی ندارد، و تنها فعالیت آنها اقامه ی یک نوبت نماز است .


نگاهی به واقعیتهای موجود در زمینه مساجد نشان می دهد به دلیل اهمیت مساجد و نقش حیاتی که در مبارزه با تهاجم فرهنگی از یک سو و حضور نیروهای مؤمن و وجود سرمایه های مادی و معنوی از سوی دیگر دارد، ضروری است، به این مشکلات مساجد رسیدگی شود . امروزه نیروهای خط مقدم جبهه ی مبارزه با شبیخون فرهنگی دشمن مساجد هستند . نقشی را که مساجد در نشر و گسترش اسلام و پیروزی انقلاب اسلامی و حمایت از جبهه های نبرد در جنگ تحمیلی داشتند مجددا می توانند ایفا کنند و با بسیج نیروها با دشمنان دین و ملت و فرهنگ این جامعه مبارزه کنند .

اما با یک تحقیق میدانی ساده می توان گفت در حال حاضر مساجد کل کشور ، فاقد نظام معینی هستند . در این کشور همه ی نهادها و مؤسسات سازمانی دارند ولی قریب به 60 هزار واحد فرهنگی هیچ سازمانی ندارند . یک سازمان سنتی به نحو ناقصی به صورت هیئتی آنها را اداره می کند . هیچ سازمانی این سرمایه عظیم را یک پارچه نگاه نمی کند; مشکلات آن را بررسی نمی نماید و در راه حل معضلات آن چاره اندیشی نمی کند . رها شده اند به امان خدا .

در حال حاضر 50 دستگاه و نهاد مختلف، هر یک به نوعی متولی امور مساجد هستند و همین امر پراکندگی فعالیتها، عدم انسجام، موازیکاری و در بسیاری موارد غفلت از مسائل مهم و اساسی مربوط به این پایگاهها را موجب می شود .

برخی دستگاه هایی که به نوعی با مدیریت مساجد مرتبطند بدین شرحند:

1 - سازمان اوقاف و امور خیریه: این سازمان عمدتا به مسائل حقوقی مساجد و اماکن مذهبی می پردازد و از موقوفات محافظت می کند . به عنوان ماموریت بعدی نیز به عمران مساجد مساعدت نموده و در تشکیل و معرفی هیات امنا به عنوان رقبه های وقف اقدام می کند .

2 - مرکز رسیدگی به امور مساجد: این نهاد که چند سالی است در حوزه تهران بزرگ و استان تهران فعالیت می کند و عمده ی فعالیت خود را مصروف تامین ائمه ی جماعات مساجد و جابجایی نموده است، به صورت موردی نیز به امر ساخت و ساز و مسائل فرهنگی کمک می نماید وبه عنوان یک مرکز - که مورد قبول مساجد تهران است - به حل اختلافات نیز می پردازد .

3 - سازمان تبلیغات اسلامی: در این سازمان، اداره کل مساجد، به امور مساجد کشور رسیدگی می کند و در مجموع به چند موضوع نظیر ائمه ی جماعات، بهداشت، اعتکاف، اعزام مبلغ و تا حد بسیار کمی به تقویت کتابخانه های مساجد می پردازد .

4 - مؤسسه ی عمران مساجد: که قبلا به نام صندوق عمران مساجد بود، مؤسسه ای است وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی و اوقاف . ماموریت اصلی آن رسیدگی به عمران مساجد و مساعدت به آنان است و در سابقه خود پی گیریهای قانونی را از طریق هیات دولت جهت بعضی تسهیلات در ساخت و ساز و اداره ی مساجد داشته است .

5 - ستاد عالی کانونهای فرهنگی و هنری مساجد: بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و به منظور تقویت و احیای مساجد تشکیل شده است، عمدتا مسئولیت تجهیز و تقویت کتابخانه های مساجد و سالنها را به عهده دارد واز طریق تاسیس کانونهای فرهنگی هنری و تقویت واحدهای فرهنگی و هنری این اهداف را پی گیری می نماید . این ستاد که در هر استان دبیرخانه هایی را تاسیس کرده است، اکثرا تحت نظر ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی این ماموریت را انجام می دهد .

6 - ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر: که از ستادهای مردمی است، عملا از مسجد به عنوان ماموریت خود استفاده می کند و در احیای مساجد نقش کمی دارد .

7 - نیروی مقاومت بسیج: این نیرو به عنوان ماموریت اصلی خود نقشی در مساجد ندارد و از آنجا که پایگاههای نیروی مقاومت در اکثر مساجد کشور فعال هستند، بالطبع می بایست نقشی در اداره مسجد و به خصوص مسائل فرهنگی مسجد داشته باشد. این نیرو در بعضی مساجد تبلیغات را به عهده دارد و در پاره ای از آنها با تشکیل کانونهای بسیج به فعالیت مشغول است .

8 - جامعه روحانیت: حوزه های علمیه نیز در مساجد نقشهایی دارند که عمده نقش آنها در اعزام امام جماعت و رسیدگی موردی خواهد بود .

نگاهی به واقعیتهای موجود در زمینه مساجد نشان می دهد به دلیل اهمیت مساجد و نقش حیاتی که در مبارزه با تهاجم فرهنگی از یک سو و حضور نیروهای مؤمن و وجود سرمایه های مادی و معنوی از سوی دیگر دارد، ضروری است، به این موضوع رسیدگی شود . امروزه نیروهای خط مقدم جبهه ی مبارزه با شبیخون فرهنگی دشمن مساجد هستند . نقشی را که مساجد در نشر و گسترش اسلام و پیروزی انقلاب اسلامی و حمایت از جبهه های نبرد در جنگ تحمیلی داشتند مجددا می توانند ایفا کنند و با بسیج نیروها با دشمنان دین و ملت و فرهنگ این جامعه مبارزه کنند .

البته اگر بحث زعامت و تصدی این مکان های مقدس پیش بیاید ، سازمان تبلیغات اسلامی، بسیج، مرکز رسیدگی به امور مساجد، حوزه های علمیه، اوقاف و . . . همه داعیه ی تصدی آن را دارند .

اگر برای امام جماعت هر یک از مساجد کشور مشکلی پیش آید، یا زلزله و سیل مسجدی را تخریب کند; یا دزدی اموال مسجدی را ببرد و یا اختلافی بین مسجدیها پیش بیاید همه نهادهای مسؤول شانه خالی می کنند و به یکدیگر ارجاع می دهند. گاهی اوقات هم به عنوان صدقه مبلغ کمی کمک می کنند واقعا تاسف بار است که با خانه ی خدا این گونه برخورد می شود . عجبا که مهدهای کودک در این کشور سازمانی دارند، ولی مساجد فاقد سازمان هستند! ورزشگاهها، مدارس، سینماها، کتابخانه ها، پارکها، خیابانها، تفریح گاهها، زندانها، بیمارستانها، دانشگاهها، داروخانه ها، و . . . همگی سازمانی دارند ومشکلات آنها در جایی رسیدگی می شود . نیروهای انسانی شاغل در این مراکز آموزش می بینند، نشریه دارند، بودجه و اعتبار دولتی دارند، ضابطه دارند ولی مساجد فاقد همه این موارد هستند!

با یک نگاه اجمالی می توان گفت مساجد، که در طول تاریخ اسلام ، دوران مبارزات برای پیروزی انقلاب اسلامی و حیات پس از انقلاب اسلامی کارکردهای متنوع و متعددی داشته اند و مسائل فرهنگی، هنری، دینی، تبلیغی و حتی سیاسی را شامل می شده ،  امروزه به دلیل ضعفهایی که ایجاد شده، نمی توانند آنگونه که شایسته و بایسته است فعال و تأثیرگذار باشند.