مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز ابن‌سینا، اهدای تخمک و جنین را از روش‌های پیشرفته درمان ناباروری عنوان کرد.
فرهاد یغمایی مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا گفت: از روش اهدای تخمک در مواردی استفاده می‌شود که به هر دلیلی نتوان از خانم گامت یا تخمک مناسب برای آی وی اف یا میکرواینجکشن، یعنی لقاح آزمایشگاهی، به دست آورد. این دلایل می‌تواند شامل بالا بودن سن مادر، نارسایی زودرس تخمدان، سابقه جراحی در تخمدان و شیمی درمانی باشد.
یغمایی افزود: همچنین، در مواردی تخمک سالم به نظر می‌رسد، اما خانم با شکست مکرر درمان ناباروری یا سقط مکرر مواجه می‌شود. در این موارد هم روش اهدای تخمک پیشنهاد می‌شود. در مواردی اندکی نیز که خطر انتقال بیماری‌های ژنتیکی از طریق تخمک وجود دارد، تنها راه تولد فرزند سالم، استفاده از تخمک اهدایی است.
وی با اشاره به اهمیت عامل سن در باروری خانم‌ها، یادآور شد: این یک واقعیت طبیعی و بیولوژیک است که با افزایش سن خانم، ذخیره تخمدان‌ها و کیفیت تخمک‌ها رو به کاهش می‌رود. بنابراین، وقتی سن ازدواج و فرزندآوری بالا می‌رود، این احتمال که خانم نتواند با تخمک خودش باردار شود، افزایش می‌یابد.
مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا درباره شرایط اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان تخمک و جنین اهدایی، توضیح داد: از سال ۱۳۸۲ قانون مترقی اهدای تخمک و جنین و آیین‌نامه اجرایی آن ابلاغ شده است. در این آیین‌نامه به شرط «سلامت متعارف» اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان اشاره شده، اما به جزئیات آن پرداخته نشده و در واقع، احراز آن به مراکز درمان ناباروری مجاز، محول شده است. در مرکز ابن‌سینا نیز یک پروتکل جامع در این خصوص تدوین شده است که طبق آن ما سلامت متعارف را در دو شاخۀ کلی پزشکی و روانی- اجتماعی ارزیابی می‌کنیم.
یغمایی، درباره روند ارزیابی متقاضیان و اهداکنندگان در این کلینیک، گفت: پس از اینکه مشخص شد که زوجین باید از روش اهدای تخمک یا جنین برای درمان ناباروری استفاده کنند، وارد کلینیک ما می‌شوند. در جلسه نخست، کارشناسان کلینیک شرح حال و اطلاعات لازم را ثبت می‌کنند و در مرحله بعد زوجین به متخصصان مختلف، مانند داخلی، غدد و عفونی، برای ارزیابی سلامت پزشکی ارجاع داده می‌شوند. علت این ارزیابی این است که مطمئن شویم اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، صرع و ایدز ندارند.
وی بر اهمیت این ارزیابی‌ها تأکید کرد و افزود: ارزیابی سلامت اهداکننده از این جهت مهم است که بدانیم آیا مبتلا به بیماری‌ای است که می‌تواند زمینۀ ژنتیکی داشته باشد و به فرزند حاصل از اهدا منتقل شود. در دریافت‌کنندگان هم این بررسی‌ها بسیار مهم است، زیرا ما باید حقوق و مصلحت طفل را هم در نظر داشته باشیم و اگر دریافت‌کنندگان مبتلا به بیماری‌ای، مثلاً بیماری پیشرفته کلیوی، باشند که ممکن است در آینده نگهداری، رشد و رفاه کودک را به مخاطره بیندازد، اهدا نباید صورت گیرد.
یغمایی ارزیابی‌های روانشناختی اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان تخمک و جنین را رکن اساسی دیگر در احراز سلامت متعارف دانست و توضیح داد: برخی بیماری‌های روانی منشأ ژنتیکی دارند و بنابراین حتماً باید اهداکنندگان از این نظر بررسی شوند و از سوی دیگر، برخی بیماری‌های روانی نیز باعث می‌شود زوجین صلاحیت والدگری نداشته باشند و از این رو، دریافت‌کنندگان هم حتماً باید به لحاظ روانشناختی و بیماری‌های حاد روانی ارزیابی شوند.
وی با اشاره به شرط سنی برای تخمک و جنین، افزود: برای اهدای جنین، سن خانم باید بین بیست تا سی و چهار سال و سن آقا باید حداکثر چهل سال باشد. البته در مواردی تا چهل‌وپنج سال نیز پذیرفته می‌شود. در مورد اهدای تخمک نیز، سن اهداکننده باید بین بیست تا سی و چهار سال باشد. زیرا همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، از سن سی‌وپنج سالگی ذخیرۀ تخمدانی و کیفیت تخمک رو به افول می‌رود.
یغمایی، ثبات فراش و ثبات نگرش زوجین را نیز از جمله عوامل مهم در اهدای تخمک و جنین دانست و گفت: متخصصان ما باید احراز کنند که زندگی خانوادگی و زناشویی زوجین دارای ثبات است، زیرا تزلزل و تنش در رابطۀ آنها می‌تواند روند اهدا را با اختلال مواجه کند و به آینده طفل حاصل از اهدا آسیب بزند. همچنین، بسیار مهم است که زوجین، چه اهداکنندگان چه دریافت‌کنندگان، درباره اهدا آگاهی کامل و نگرش واحدی داشته باشند، به تفاهم رسیده باشند و هیچ‌یک از آنها مردد نباشند. زیرا اهدا یک روش درمانی پیچیده است و نباید با عجله انجام شود.
وی ادامه داد: اگر فرصت کافی برای ارزیابی‌های لازم به مرکز درمان ناباروری و مجال مناسب برای آگاهی یافتن و تصمیم گرفتن به زوجین داده نشود، در آینده ممکن است پیامدهای جدی برای اهداکنندگان، دریافت‌کنندگان و فرزند حاصل از اهدا به دنبال داشته باشد. بنابراین، تسریع در روند اهدا، بدون گذراندن ارزیابی‌ها و مشاوره‌های لازم و رسیدن به یک تحلیل جامع و تصمیم درست، یک امتیاز برای مرکز ارائه‌کنندۀ این خدمت نیست، بلکه یک ویژگی منفی است.
وی درباره روابط والدین دریافت‌کننده تخمک و جنین اهدایی با فرزند حاصل از اهدا، افزود: در گذشته نگرانی‌هایی در این زمینه وجود داشت که مثلاً والدین به دلیل نبود رابطه ژنتیکی، نتوانند ارتباط عاطفی لازم را با فرزند برقرار کنند یا به دلیل مراحل دشواری که برای داشتن فرزند از سر گذرانده‌اند، با توجه و محبت بیش از حد باعث بروز اختلالات شخصیتی و روانی در فرزند شوند.
یغمایی تصریح کرد: اما خوشبختانه نتایج مطالعات گسترده متعددی که به‌تازگی در این زمینه منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که رابطۀ والدین و فرزند حاصل از اهدا همانند روابط والدین و فرزندان بیولوژیک و حتی بهتر از آن است. مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نیز به عنوان یک مرکز مرجع و ممتاز در زمینۀ درمان ناباروری، به‌ویژه اهدای تخمک و جنین، که نزدیک به پانزده سال است این خدمات را به زوج‌های نابارور ارائه می‌کند، قصد دارد مطالعه‌ای جامع در این زمینه انجام دهد تا بتواند به‌عنوان یک مطالعۀ بومی برای سیاست‌گذاری‌های آتی راهگشا باشد.
یغمایی در ادامه خاطرنشان کرد: البته ما نباید نقش مراکز درمان ناباروری را در این زمینه نادیده بگیریم. ما در کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا رسالت خود را محدود به انجام اهدا و تولد فرزند نمی‌دانیم، بلکه معتقدیم باید نقش مشاوره‌ای خود را برای زوجین حفظ کنیم تا هر زمان که با پرسش یا چالشی مواجه شدند، بتوانند از مشاوره‌های فوق‌تخصصی متخصصان و مشاوران کلینیک بهره‌مند شوند. حتی در این زمینه که چه زمانی باید به فرزند گفته شود که حاصل از اهداست، باید مورد به مورد هر خانواده را در بافت فرهنگی، اجتماعی و قومیتی خودش در نظر بگیریم و بر اساس شرایط هر خانواده، مشاوره و راهنمایی ارائه کنیم.
وی درباره امکان استفاده از تعیین جنسیت در درمان ناباروری به روش اهدا، گفت: تعیین جنسیت به کمک تکنیک‌های پیشرفتۀ ژنتیکی، یعنی پی جی دی یا تشخیص ژنتیکی لانه‌گزینی که در مرکز ابن‌سینا نیز ارائه می‌شود، از جمله دستاوردهای چالش‌برانگیز پزشکی است. یکی از این چالش‌ها مسئلۀ تبعیض جنسیتی است. در فرهنگ ما و برخی فرهنگ‌های دیگر تمایل به داشتن فرزند با جنسیت خاص بیشتر است. حال آیا ما با ارائه این خدمت به این تبعیض جنسیتی دامن نمی‌زنیم؟ چالش دیگر، مسئلۀ توازن و تعادل جنسیتی جمعیت است.
مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا افزود: در فرهنگی که بیشتر تمایل به داشتن فرزند پسر یا فرزند دختر دارد، ارائه بی‌ضابطه این خدمت در درازمدت تعادل جنسیتی جمعیت را بر هم نخواهد زد؟ به دلیل همین نگرانی‌ها برخی کشورها از اساس این روش را غیرقانونی اعلام کرده‌اند. اگرچه در کشور ما این خدمت منع قانونی ندارد، ما به طور خاص در اهدا، از تعیین جنسیت استفاده نمی‌کنیم و دلیل آن رعایت مصالح دریافت‌کنندگان تخمک و جنین اهدایی است. زیرا به دلایلی از جمله بالا بودن سن اغلب دریافت کنندگان، هزینه‌بر بودن این روش درمان و طولانی بودن روند آن، معمولاً زوج‌ها یک بار و برای یک فرزند از این روش استفاده می‌کنند. اگر ما بخواهیم از همان تعداد محدود جنین اهدایی، دست به انتخاب جنسیت هم بزنیم، شانس موفقیت کاهش خواهد یافت.
یغمایی با تاکید بر ضرورت محرمانگی درمان ناباروری به روش اهدا، توضیح داد: ما در مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا به‌شدت به حفظ محرمانگی پایبندیم. محرمانگی در اهدا در دو سطح مطرح است؛ نخست، اینکه زوجین دریافت‌کننده خانواده و اطرافیان را از این مسئله آگاه نکنند و دوم، اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان همدیگر را نشناسند و اطلاعات دو طرف محرمانه باقی بماند. دلیل محرمانگی سطح نخست این است که اگر اطرافیان زوجین دریافت‌کننده از موضوع اهدا آگاه باشند، بعداً ممکن است به هر دلیل، از جمله خصومت، دلسوزی و ...، در زمان نامناسب طفل را از این موضوع آگاه کنند و در واقع اگر خانواده و دوستان و اطرافیان از این موضوع باخبر باشند، کنترل زمان و چگونگی آگاه شدن فرزند از دست پدر و مادر خارج می‌شود.
مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا افزود: در سطح دوم نیز، اگر دو طرف یکدیگر را بشناسند، در واقع به نحوی، زندگی آنها به هم مرتبط می‌شود که این وضعیت ممکن است عواقب بسیار جدی، مثل تعارض‌های تربیتی برای فرزند، احتمال بروز ادعاهای بعدی از سوی اهداکنندگان نسبت به فرزند، احتمال منصرف شدن دریافت‌کنندگان از نگهداری فرزند و مانند اینها را در پی داشته باشد.
وی در پایان یادآور شد: باور نادرستی درباره اهدای تخمک و جنین وجود دارد که به دلایلی مثل این که تخمک‌ها و جنین‌های اهدایی، فریزشده یا منجمد هستند یا تخمک‌ها و جنین‌های مازاد زوج‌های دیگرند، شانس موفقیت درمان در این روش کم است. در حالی که میزان موفقیت درمان به روش اهدا، که با استفاده از تکنیک آی وی اف انجام می‌شود، کاملاً به کیفیت کار مرکز ارائه‌کننده این درمان بستگی دارد.
مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا تصریح کرد: اگر مرکز درمان ناباروری در انتخاب جنین، روند انجماد و ذوب جنین و انتقال جنین، دقت و تجربه کافی داشته باشد و تمام مراحل درمان توسط متخصصان زبده و توانمند انجام شود، شانس موفقیت درمان به روش اهدا حتی بیش از آی وی اف معمولی خواهد بود، چنانکه آمارهای مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نیز تایید کننده همین نکته است و نرخ موفقیت درمان در کلینیک درمان‌های جایگزین بالاتر از دیگر بخش‌ها است.
