صدا از پله‌ها می‌پیچید و بالا می‌آمد و همه راهروها و كلاس‌ها را پر می‌كرد. حواس بچه‌ها پرت شده بود. آموزگار نگران بود كه جیغ و گریه او، بقیه را هم به گریه بیندازد كه یكی از بچه‌ها دست بالا كرد.
بغض كرده بود و آهسته گفت: «اجازه خانم؛ من مامانمو می‌خوام»... «اضطراب جدایی از والدین» حالتی طبیعی است و معمولا در بچه‌های پیش‌دبستانی و دبستانی در روزهای نخست یا تا ماه‌های اول ورود به مهدكودك یا دبستان دیده می‌شود.
اما نكته مهم، نحوه برخورد والدین با این حس و از بین بردن تدریجی آن، به بهترین شیوه ممكن است. برای این‌كه بیشتر درباره اضطراب جدایی از والدین و راهكارهای كنترل و برطرف كردن این حس در كودكان آشنا شویم، با دكتر هدی خطیبی مقدم، روانپزشك و روان‌درمانگر تحلیلی صحبت كرده‌ایم كه می‌خوانید.
چند بار از ترس یا اضطراب جدایی از كسی، كمی از او دور شده و دوباره برگشته و او را در آغوش گرفته‌اید؟ نگران بوده‌اید كه نكند این بار آخر، دیدار آخر باشد. دكتر هدی خطیبی درباره اضطراب جدایی می‌گوید:
به ترس یا نگرانی ناشی از جدایی از افراد مهم یا افراد یا مكان‌هایی كه به كودك امنیت و آرامش می‌دهند، اضطراب جدایی می‌گویند. او ادامه می‌دهد: این اضطراب طبیعی است و نشان می‌دهد كودك در خانه احساس امنیت كرده و بین افراد غریبه و آشنا، تفاوت قائل بوده و می‌تواند آنها یا موقعیت‌ها را از هم تفكیك كند.
تا ابد طبیعی نیست
هر احساسی، دوره‌ای دارد. اضطراب جدایی از والدین هم دوره خاص خودش را داشته و باید بعد از مدتی وضعیت تغییر كند. دكتر خطیبی می‌گوید: تا دو سالگی و بعد از آن در سنین مدرسه و تا نوجوانی این حس طبیعی است، اما میزان و شدت آن متفاوت است. اگر بعد از دو سالگی، اختلال عملكرد در كودك ایجاد كرده و مانع از انجام فعالیت‌های اجتماعی و حضور در جمع شود، به اختلال اضطرابی تبدیل شده كه نیاز به پیگیری و درمان دارد.
او اضافه می‌كند: چسبیدن شدید به والد یا والدین، گریه، جیغ و قشقرق، اجتناب از خوابیدن در اتاق جداگانه، غمگینی یا كناره‌گیری از جمع در زمانی كه والد یا والدین در دسترس نباشند؛ از نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی است.
دكتر خطیبی ادامه می‌دهد: تا سن دو سالگی، درك كودك از دور شدن والدین این است كه والد یا والدین رفته و امكان برگشت آنها وجود ندارد. در واقع آنها متوجه مفهوم امكان بازگشت نیستند. بعد ازدو سالگی، مساله بقای افراد در ذهن او ایجاد می‌شود؛ به این معنی كه اگر كسی رفت، بازگشت او امكان‌پذیر است.
نافرمان نیست؛مضطرب است
یك اتاق چند متری را هزار و یك‌بار می‌روید و برمی‌گردید. روی میز ضرب می‌گیرید و... هر‌كسی اضطرابش را به شكلی بروز می‌دهد. در كودكان نیز همین قاعده وجود دارد. دكتر هدی خطیبی درباره نشانه‌های كودكان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی می‌گوید: اضطراب، حسی است كه به شكل‌های مختلف بیان می‌شود.
او ادامه می‌دهد: تهوع، استفراغ، سردرد، اختلال خواب، پرخاشگری، مقابله‌جویی در مدرسه یا منزل و اختلال در تمركز و یادگیری از نشانه‌های اضطراب كودك است. او اضافه می‌كند: گاهی تشخیص‌هایی مانند بیش‌فعالی (ADHA) ، نافرمانی و مقابله‌جویی، اختلال در یادگیری و... روی رفتار كودك گذاشته شود؛ در حالی‌كه زمینه همه این حالت‌ها، اضطرابی بوده و این علائم با علائم اضطراب همپوشانی دارد. با مشاهده این حالت‌ها و رفتارها باید مساله اضطراب كودك یا به طور خاص، اضطراب جدایی او مورد بررسی قرار گیرد.
چند قدم مانده به مدرسه چه كار كنیم؟
شهریور ماه برای كودكان و والدین، ماه اضطراب است! دكتر خطیبی می‌گوید: در فرصت باقی‌مانده، فضاهایی را فراهم كنید كه كودك جدایی را به شكل مقطعی تجربه كند. برای مثال، زمین‌بازی كودكان، پارك و... تا به‌تدریج زمینه اجتماعی شدن كودك در كنار حضور والدین فراهم شود. در این شرایط به‌هیچ وجه پنهانی و ناگهانی دور نشوید؛ بلكه بعد از پیوست كودك به جمع، آرام‌آرام عقب‌نشینی كنید و از فاصله دور مراقب او باشید.
به وقت مدرسه چه كار كنیم؟
با شروع مدرسه، اگر فرزند شما دچار رفتارهای اضطرابی است كه به آنها اشاره شد، از این روش‌ها برای ایجاد آرامش در كودك كمك بگیرید. دكتر خطیبی ادامه می‌دهد: كودك باید زمانی به مدرسه برود كه از نظر جسمی و روانی، كاملا آماده باشد. در غیر این‌صورت دچار ضعف جسمانی و روانی به طور همزمان می‌شود. او ادامه می‌دهد: حفظ آرامش والدین بسیار مهم است.
اگر تردید، ترس، نگرانی و... در رفتار والدین وجود داشته باشد، كودك آنها را متوجه شده و این مساله به اضطراب او دامن می‌زند. با كودك صحبت كنید و با استفاده از جمله‌های كاملا واضح و درحد درك و فهم كودك، به او اطمینان دهید كه بازمی‌گردید و او را فراموش نمی‌كنید. باید برای كودك بازگشت شما قطعی شود. برای مثال به او بگویید: می‌دونم تو دوست نداری من برم.
ولی مطمئن باش كه برمی‌گردم. سر ساعت 12 ظهر اینجا خواهم بود. دكتر خطیبی اضافه می‌كند: ازگفتن جمله‌هایی مانند: «با این كارت عصبانی‌ام می‌كنی؛ هیچ دلیل برای این كارها نمی‌بینم» و... خودداری كنید. این جمله‌ها همدلانه نبوده و به اضطراب كودك دامن می‌زند. او درباره خداحافظی والد با كودك می‌گوید: خداحافظی نباید خیلی طولانی شود. چون گریه، لرزش صدا یا هر حس نامناسب دیگر والدین ممكن است مشخص شده و به كودك منتقل شود.
پنهان از چشم او
به‌هیچ وجه پنهان از چشم كودك، زمانی كه سرگرم است، او را ترك نكنید. این كار شما شاید به شكل موقتی اثرگذار باشد، اما در دراز‌مدت اعتماد كودك را از بین می‌برد. دكتر خطیبی ادامه می‌دهد: به او وعده دروغ ندهید. برای مثال به او نگویید كه من پشت در مدرسه نشسته‌ام؛ یا این‌كه تو هروقت من را صدا كنی، حاضر می‌شوم. درصورتی كه هركدام از این كارها انجام نشود؛ كودك به شما بی‌اعتماد شده و اضطراب او چند برابر خواهد شد.
باید به كلام بیاورند
دكتر خطیبی درباره شكل تجربه اضطراب در سنین مختلف می‌گوید: بیشترین و مهم‌ترین نكته‌ای كه كودك به آن احتیاج دارد، گوش دادن به حرفهای او و همدلی با اوست. او ادامه می‌دهد: كودك باید این‌قدر با والدین احساس راحتی كند كه ترس‌ها و اضطراب‌هایش را به زبان بیاورد.
به كلام درآوردن اضطراب، باعث كاهش آنها می‌شود. به نگرانی‌های او گوش كنید و با گفتن جمله‌های همدلانه، به او اطمینان بدهید برای حل مشكلات، همراه او هستید. درصورتی كه با تمام راهكارهای ارائه شده و انجام آنها به نتیجه مطلوب نرسیدید، از روان‌شناس یا روانپزشك برای حل مساله كمك بگیرید.
روزنامه جام جم
