مدتی است درخصوص سمیتزایی دانه و هسته برخی میوهها به واسطه وجود سیانور در آنها مطالبی منتشر میشود.
بازخورد افراد درخصوص چنین اخباری متفاوت است. برخی دانه سیب، گلابی، به و حتی گیلاس را به دلیل خواص درمانی قابل استفاده میدانند و در مقابل تعدادی همه دانهها از سیب و گلابی گرفته تا دانه انار و انگور و حتی مغزها و دانههای روغنی را حاوی درصدی سموم سیانیدی دانسته و مصرف آنها را نامناسب میدانند. اهمیت موضوع ما را بر آن داشت تا با دكتر محمد باقر ملجایی، متخصص تغذیه در این زمینه گفتوگویی انجام دهیم و به صحت و سقم این باورها بپردازیم.
هسته و دانه گیاهان یك ركن و جزء مهم برای انتشار و رویش مجدد میوه هستند و راهی برای تولید مثل گیاه محسوب میشوند. این دانهها علاوه بر دارا بودن مقادیر قابل توجهی املاح معدنی، چربی و كربوهیدرات، حاوی تركیبات سمی هستند كه به عنوان سیستم دفاعی برای رویش گیاه كارایی داشته كه مصرف آن برای افراد مسمومیتزاست. در واقع دانهها جزو خوراكی میوهها محسوب نمیشوند و برای مصرف مناسب نیستند. شاید یكی از علل وجود مواد سمی همچون سیانید یا سیانوژن در دانه میوهها جلوگیری از مصرف آن توسط انسانها و حیوان است تا به این طریق دانهها محفوظ مانده و نسل گونههای گیاهی توالی یابد.
دانه سیب و گلابی خواص درمانی ندارد
كم نیستند افرادی كه برخی از دانه میوهها به خصوص دانه سیب را به دلیل خواص درمانی برای مصرف مناسب میدانند. اما به گفته دكتر ملجایی، مصرف دانه سیب به هیچ عنوان به جهت درمانی توصیه نمیشود. البته این احتمال كه همراه با سیب برخی دانههای آن مصرف شود وجود دارد، كه نمیتواند چندان مشكلساز باشد، اما در مقادیر بالا خطرناك است.
مهمترین سموم در دانه میوهها سیانوژنها هستند؛ تركیباتی كه میتوانند سیانید یا سیانور را در بدن تولید كنند و سبب بروز اختلالاتی شوند. اگرچه سیانید در بدن توسط كبد سمزدایی میشود، اما اگر در مقادیر بالا دریافت شود از ظرفیت سمیتزدایی كبد خارج و در درازمدت سبب بروز بیماریهای مزمن همچون سرطان میشود.
مصرف خوراكی دانه گلابی، گیلاس و به هم مشابه دانه سیب است و مصرف احتمالی آن در مقادیر اندك اشكال ندارد و توسط كبد سمزدایی میشود، اما خوردن بیش از دو سه دانه آن میتواند خطرناك باشد. این دانهها چه جویده و چه درسته بلعیده شوند در سیستم گوارشی توسط آنزیمها هضم شده و سموم آن جذب بدن خواهد شد.
میزان سمیت هسته میوهها
اولین اخباری كه در مورد سمیتزایی هسته میوهها منتشر شد مربوط به هسته زردآلو بود. همان هستههایی كه تعداد زیادی از خانوادهها آن را جمع كرده و در نهایت با شكستن آنها مغز هسته را جدا و مصرف میكنند. دكتر ملجایی میگوید مصرف هسته آلو، زردآلو یا انواع شلیل و هلوهای هسته جدایی كه مغز آنها در دسترس است نیزحاوی تركیبات سیانوژن است و مصرف آن در مقادیر زیاد مشكلزاست. در این بین برخی بر این باورند در صورتی كه دانه سیب و گلابی یا زردالو شیرین بوده و تلخ نباشد مصرف خوراكی دارد، اما در مقابل انواع تلخ مزه آن بهدلیل داشتن سیانید مناسب مصرف نیست. در صورتی كه هستهها و دانهها چه تلخ و چه شیرین میتوانند حاوی مواد مضر باشند. ضمن اینكه آمیگدالین یكی دیگر از مواد مضر موجود در هسته و دانه میوههاست كه برای بدن مضر بوده و میتواند سبب بروز عوارض عصبی و گوارشی در مصرفكننده شود.
از دانه انگور و انار تا مغزهای آجیلی
دانه انگور و انار چون در ساختار میوه قرار دارد عمدتا محدودیت مصرف ندارد و فقط عارضه آن در مقادیر بالا عوارض گوارشی همچون هضم سنگین و نفخ است. نقش و سهم دانه میوهها از دانه یا تخمه هندوانه، خربزه، كدو و طالبی جداست. تخمهها كه در گروه مغزهای آجیلی قرار دارند، دارای مقادیر
قابل توجهی چربیهای ضروری برای بدن هستند و مصرف آنها مناسب است. البته توصیه به مصرف تخمهها به شكل بدون پوست و تفت داده شده به دلیل هضم و جذب بهتر است. این مغزها حاوی مقادیر بالایی چربی از نوع اسیدهای چرب امگا6 و آنتیاكسیدان هستند و گرچه مصرف اسید چرب امگا6 به میزان زیاد میتواند التهابزا باشد، اما به دلیل غنی بودن از املاح معدنی برای بدن مفیدند. در بین مغزها و دانهها مغز گردو ارزش بیشتری دارد، زیرا محتوای چربی آن در مقایسه با سایر دانهها و مغزها تفاوت چشمگیری داشته و حاوی مقادیر زیادی اسید چرب امگا 3 با خاصیت ضدالتهابی است. علاوه بر این، مغز بادام به دلیل پروتئین و كلسیم قابل توجهی كه دارد میتواند یكی از اركان رژیم غذایی باشد و به صورت روزانه استفاده شود. البته بادام تلخ به دلیل سمی بودن بهتر است در مقادیر كم جوشانده شود كه سم آن كاهش یابد و بهتر است مصارف خوراكی نداشته باشد. لازم است بدانید تفت دادن تخمهها و دانهها با حرارت بالا میتواند محتوای چربی آنها را دستخوش تغییرات نامطلوب كرده و با اكسید كردن چربیها آنها را برای مصرف نامناسب كند.
دانه حبوبات چه حكمی دارد؟
گفته میشود در دانه حبوبات سمی وجود دارد كه میتواند برای بدن خطرناك و مسمومیتزا باشد. به گفته دكتر ملجایی، لكتین یكی از تركیبات پروتئینی موجود در گیاهان است كه نقش دفاعی در مقابله با حشرات دارد و وجود آن به میزان كم و زیاد در تمام گیاهان گزارش شده است. یكی از مواد غذایی با میزان قابل توجه لكتین حبوبات است كه با خیساندن و حرارت دادن به میزان قابل توجهی از لكتین آن كاسته میشود و توصیه به مصرف حبوبات كاملا پخته شده است. مسمومیت با لكتین، باعث عوارض گوارشی مانند تهوع و استفراغ میشود.
جام جم
باورهای رایج، اما نادرست زیادی دربارهی حیوانات وجود دارد که همهی ما آنها را شنیده ایم و با آنها بزرگ شده ایم. به عنوان مثال مانند ما انسانها که هر کدام اثر انگشت منحصر به خودمان را داریم، خطوط روی بدن هر گورخری هم منحصر به او است، بنابراین هیچ دو گورخری را پیدا نمیکنید که دقیقاً یک شکل باشند. پوست سیاه و سفید آنها خطای دیدی برای گیج کردن و ترساندن دشمنان کلیدی شان است: حیوانات شکارچی و حشرات مزاحمی مانند مگسهای تسه تسه یا خرمگس ها. یا باور رایج نادرست دربارهی کور بودن خفاشها از تصوری قدیمی دربارهی ضعیف بودن قدرت دید آنها نشأت میگیرد. در گذشته مردم به دلیل شکل نامتعارف پرواز کردن خفاشها تصور میکردند این موجودات کورند. گرچه بسیاری از خفاشها از شیوهی پژواک یابی برای مسیریابی استفاده میکنند، اما همهی آنها از بینایی برخوردارند.