ساز و کار مالی جدید اروپا موسوم به «اینستکس» اوایل ماه جاری چند ماه بعد از خروج امریکا از برجام به طور رسمی اعلام شد تا این پرسش مطرح شود که آیا این راهکار ویژه، ایران را از تحریم‌ها نجات می‌دهد؟ اروپایی‌ها «اینستکس» را نشانه‌ای از آن می‌دانند که شرکای باقی مانده در برجام صرف نظر از اینکه امریکا چه موضعی دارد، مصمم و همبسته به راه خویش می‌روند.
گزاره‌ای که «میشائیل کلور برشتولد»، سفیر آلمان در گفتگو با روزنامه ایران نیز بر آن تأکید کرد. او همچنین این ادعا که اروپا اجرای «اینستکس» را به الحاق ایران به نهاد مالی بین المللی ««FATF گره زده، رد کرد و آن را یک بحث انحرافی در روند همکاری‌های برجامی ایران و اروپا خواند...
** «اینستکس» به‌عنوان یکی از راهکار‌های سه کشور اروپایی با هدف حفظ توافق هسته‌ای ارائه شده است. روند اجرایی آن مبتنی بر چه سازوکاری است؟ و چگونه قرار است ایران را از تحریم‌ها نجات دهد؟
آلمان، فرانسه و بریتانیا مصمم هستند و همچنان در تلاشند تا برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسید، پا بر جا نگه دارند. از همین رو ما «اینستکس» را تأسیس کردیم که وظیفه‌اش تسهیل روابط تجاری میان ایران و اروپاست و از این طریق مجدداً بر اراده و تلاش خود برای حفظ ضوابط اقتصادی برجام مهر تأیید زدند. «اینستکس» مطالبات و تعهدات پرداختی برگرفته از مراودات تجاری میان شرکت‌های اروپایی و شرکت‌های ایرانی را ثبت و تهاتر خواهد کرد، به گونه‌ای که دیگر نیازی به نقل و انتقالات مالی میان اروپا و ایران نخواهد بود.
اگر همه این‌ها بخواهد اتفاق بیفتد، لازم است که از طرف ایران هم اقدامی متقابل و ساز و کاری مشابه صورت پذیرد. درواقع به مؤسسه یا تشکیلاتی همگون نیاز است که بتواند مطالبات و تعهدات پرداختی شرکت‌های ایرانی را ثبت و تسویه نماید. این ایده بر اساس قاعده دو حوزه مالی مستقل از هم شکل گرفته است. در اروپا پول تنها میان شرکت‌های اروپایی و در ایران فقط میان شرکت‌های ایرانی در جریان خواهد بود.
به نظر بسیار ساده می‌آید. اما باور کنید ایجاد چنین مؤسسه‌ای برای تسویه وجوه دادوستد‌های تجاری خصوصی، امری پیچیده و بسیار هزینه‌بر بود. ما می‌بایست در طرف اروپایی به توافق می‌رسیدیم و با سایر اعضای اتحادیه اروپا و خود اتحادیه هماهنگ می‌شدیم. به هر حال سه کشور اروپایی E۳ سهامداران اینستکس هستند. ما با اینستکس از نظر سیاسی قدم به سرزمینی ناشناخته گذاشتیم. این تلاش فوق‌العاده سیاسی را نباید دست کم گرفت.
** آلمان در اجرای این سازوکار ویژه چه نقشی ایفا می‌کند؟
ما از همان ابتدا مصمم بودیم که همراه با دیگر شرکای اروپایی‌مان مزایای اقتصادی پیمان هسته‌ای وین را حفظ کنیم، چرا که بر این باوریم که پایبندی به برجام برای همه طرف‌ها خوب و مهم است. از این‌رو آلمان یکی از سه سهامدار اینستکس است و رئیس اداره کل اقتصاد و توسعه پایدار وزارت امور خارجه آلمان در شورای نظارت این نهاد به نمایندگی از آلمان حضور دارد. علاوه بر این، اینستکس توسط یک مدیر بانکی آلمانی باتجربه هدایت می‌شود.
** آن طور که اعلام شده «INSTEX قرار است در مرحله نخست میان سه کشور اروپایی و سپس میان کشور‌های عضو اتحادیه اجرایی شود و در مراحل بعدی هم کشور‌های دیگر به آن بپیوندند... خب در چه شرایطی این اعتماد ایجاد می‌شود تا کارکرد «INSTEX» از سه کشور فراتر رود؟
اعتماد کلید واژه درستی است. اینستکس از طرف اروپایی و ساز و کار مشابه طرف ایرانی وظیفه خطیری برعهده دارند. اعتماد تنها زمانی به وجود می‌آید که هر دو این ساختار‌ها به‌صورت کاملاً شفاف با یکدیگر کار کنند و تضمین نمایند که تنها دادوستد‌های تجاری قانونی و بر اساس استاندارد‌های بین‌المللی مراودات مالی صورت می‌گیرند. به همین خاطر کارشناسان آلمانی، فرانسوی و بریتانیایی با کارشناسان ایرانی به‌صورت تنگاتنگی به تبادل نظر مشغولند تا با کمک هم فرآیند‌های لازم را طراحی کنند. اما همه ما باید واقع‌بین باشیم: این شرط لازم است، اما کافی نیست. اینستکس و ساز و کار مشابه ایرانی آن می‌توانند فقط یک راهکار برای اقتصاد خصوصی باشند. آنها، یعنی شرکت‌های خصوصی در ایران و اروپا خودشان تصمیم خواهند گرفت که آیا مایل به تجارت با هم هستند یا نه. هیچ کس نمی‌تواند آنها را به تجارت مجبور کند، ولی ما مطمئنیم که اینستکس به شرکت‌هایی که برنامه‌های تجاری‌شان تا به امروز به بن‌بست خورده‌اند، کمک خواهد کرد. ما همزمان با مقامات اقتصادی آلمان و اروپا برای توسعه اینستکس در حال مذاکرات فشرده‌ای هستیم.
** «INSTEX» قرار است کار خود را برای تبادلات مالی با ایران با اقلام غیر تحریمی آغاز کند، یعنی اقلامی که ایران مشکل چندانی برای تأمین آنها ندارد، اما هدف اصلی ایجاد زمینه مناسب برای تبادلات کالا‌های تحریمی با ایران است بنابراین چرا کار با اقلام غیر تحریمی آغاز می‌شود؟
مهم این است که ساز و کار‌های جدید را سریعاً به جریان بیندازیم. تمرکز «اینستکس» در مرحله اول بر آن بخش‌هایی که برای مردم ایران حیاتی‌ست، خواهد بود که اولاً بخش اساسی صادرات فعلی اروپا به ایران را شامل می‌شود: دارو، محصولات پزشکی، مواد غذایی و اقلام کشاورزی و ثانیاً مهم‌ترین بخش از نیاز‌های روزانه فعلی مردم ایران است. در عمل مشخص خواهد شد که با چه سرعتی می‌توانیم کار را پیش ببریم.
** بخشی از بیانیه سه کشور اروپایی درباره لزوم پیوستن ایران به «FATF» در ایران با انتقاداتی مواجه شد و برخی در ایران معتقدند اجرای «INSTEX» بخشی از وظایف کشور‌های طرف برجام برای تأمین منافع اقتصادی ایران است و اروپا نباید اجرای وظایفش را به پیوستن ایران به «FATF» مشروط کند؟ بفرمایید آیا اروپا در این خصوص انتظار خود از ایران را مطرح کرده یا شرط گذاشته است؟
ما شرطی نگذاشتیم، خیلی ساده به واقعیت‌ها اشاره کردیم و نمی‌توانیم صورت مسأله را پاک کنیم. البته هر کس می‌تواند خود تصمیم بگیرد با این واقعیت‌ها چطور می‌خواهد کنار بیاید. آنچه مشخص است این است که اینستکس باید استاندارد‌های بین‌المللی درخصوص مبارزه و ممانعت از پولشویی و تأمین مالی تروریسم را به‌صورت صددرصد مورد توجه قرار دهد. این امر برای جلب اعتماد و استفاده بخش خصوصی از اینستکس اجتناب‌ناپذیر است. درواقع این امر باید برای همه روشن و مشخص باشد. واقعیت این است که بانک‌های طرف قرارداد با شرکت‌های اروپایی که ایران روی همکاری‌شان حساب کرده است خود را متعهد به توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در زمینه مبارزه و ممانعت از پولشویی و تأمین مالی تروریسم کرده‌اند.
این بدان معناست که پرداخت‌های آنها برای معاملاتی که از طریق اینستکس تسویه شده‌اند تنها زمانی امکان‌پذیر است که امور شرکای تجاری ایرانی‌شان هم طبق استاندارد‌های بین‌المللی بررسی شده باشند. به همین دلیل هم صحبت شرط و شروط نیست. این یک بحث انحرافی‌ست که با واقعیات همخوانی ندارد و ذهن مردم ایران را منحرف می‌سازد.
** یک تحلیلی وجود دارد که «INSTEX نمی‌تواند در مرحله اجرایی، کارایی چندانی داشته باشد و عملاً همان شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی هم در قالب این سازوکار فعالیت نخواهند کرد. نظر شما درباره این انتقاد چیست؟
اینکه اینستکس تا چه اندازه کارایی دارد تا حد زیادی بستگی به اعتماد بازیگران بازار نسبت به شفافیت کل این مکانیسم دارد که شامل ساز و کار همتای ایرانی نیز می‌شود. به همین خاطر نباید وقت هدر دهیم و باید کارشناسان‌مان را وا داریم تا ساختار‌ها و فرآیند‌های لازم را تکمیل و اجرایی کنند.
** آیا انتظار می‌رود اجرای این سازوکار با مانع و کارشکنی امریکا رو به رو شود؟ چه مشکلاتی ممکن است از سوی امریکا به وجود آید؟
اینستکس علیه هیچ کشوری نیست و هدف آن نیز نقض یا دور زدن تحریم‌های امریکا نیست. اینستکس فقط می‌خواهد معاملات قانونی را امکان‌پذیر سازد.
** در بیانیه جداگانه‌ای که اتحادیه اروپا منتشر کرد برخی موارد همچون بحث‌های حقوق بشری و دفاعی نیز به‌عنوان نگرانی‌ها مطرح شده است. حال آنکه موضوع توان دفاعی ارتباطی با برجام ندارد و مشخصاً در قطعنامه ۲۲۳۱ هم ایران در این باره منع نشده است. البته در بیانیه اروپا هم از عنوان مغایرت استفاده نشده است. اما توضیح دهید بیان این نگرانی‌ها در حکم تهدید است یا طرح مسأله برای رفع نگرانی‌ها در چارچوب‌های معقول و مورد پذیرش دو طرف؟
بیانیه شورای اتحادیه اروپا بیانگر نگرانی‌های کشور‌های عضو اتحادیه اروپا است، اما تهدیدی در بر ندارد. این روش ما نیست. ما واقعیت‌های بین‌المللی را می‌بینیم و به آنها می‌پردازیم. صحبت خیلی ورای این پرسش است که آیا این یا آن موضوع در پیمان هسته‌ای وین یا قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل مشخص شده است. این‌طور نیست که برنامه هسته‌ای تنها نگرانی‌مان بوده باشد. ما همواره به‌صورت خیلی شفاف بیان کرده‌ایم که در بسیاری از زمینه‌ها اختلاف نظر زیادی با هم داریم و اینکه باز هم از لحاظ سیاسی به هم نزدیک شویم تنها زمانی امکان‌پذیر است که بتوانیم راجع به همه موضوعات با هم صحبت کنیم. این چیزی‌ست که انتظار ماست و بیانیه مورد اشاره شما هم به همین امر اشاره دارد.
منبع: روزنامه ایران
