قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین بخش خاورمیانه وزارت خارجه درباره اینکه آیا تغییرات کابینه عربستان، سیاست این کشور نسبت به ایران را تغییر می دهد یا خیر، می گوید: باید صبر کرد. این بخش شاید سخت ترین بخش و مسئله در سیاست خارجی عربستان سعودی باشد. باید مواضع وزیر خارجه جدید را بررسی کرد هرچند به نظر نمی رسد او به اندازه الجبیر فردی سیاسی باشد و نباید درباره مواضع او عجله کرد ولی ممکن است نسبت به الجبیر که به شدت ضد ایران بود، وزیر خارجه جدید مشی میانه روتری را در پیش بگیرد.
محبعلی در گفت و گو با خبرنگار «انتخاب»، درباره تغییرات صورت گرفته در دولت عربستان، برکناری عادل الجبیر و جانشینی ابراهیم العساف به جای او، گفت: البته هنوز باید کمی تامل کرد اما آنچه می توان گفت این است که به نظر می رسد موقعیت جریان تندروتر حاضر در دولت که آقای الجبیر نیز در آن دسته بود، تا اندازه ای تضعیف شده است و وزیر خارجه جدید که نماینده عربستان در بانک جهاانی هم بوده، نسبت به عادل الجبیر کمتر گرایش سیاسی تندرو دارد ولی باید صبر کرد تا ببینیم که تغییرات چگونه است.
قدرت بن سلمان کاهش یافته
او درباره اینکه آیا تغییرات صورت گرفته نشانه این است که جایگاه بن سلمان متزلزل شده، گفت: متزلزل نه، اما برداشت های اولیه این است که موقعیت بن سلمان نسبت به گذشته کاهش یافته. باید ببینیم که بقیه تغییرات چگونه است و نفرات جدید چه گرایش هایی دارند اما به نظر می رسد یک نوع تعدیل در ساختار تصمیم گیری عربستان شکل گرفته که آن تعدیل قدرت بن سلمان را کاهش داده است.
ممکن است مشی عربستان درباره یمن، ایران و سوریه میانه روتر شود
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا این تغییرات باعث می شود که سیاست خارجی آنها هم تعدیل شود و آیا عربستان کشوری هست که در آن وزیر خارجه بتواند سیاست های مخصوص خود را پیاده کند؟ گفت: مشی عربستان دولتی است که در آن پادشاه و ولیعهد تصمیم گیرنده اصلی هستند اما انتخاب آن فرد حاکی از آن است که آنها به چه سمتی گرایش دارند. همان طور که اشاره کردم وزیر خارجه جدید که در بخش اقتصادی فعالیت می کرده و نسبت به عادل الجبیر کمتر سیاسی بوده، ممکن است مشی میانه روتری را در قضایای منطقه به خصوص یمن، ایران و سوریه داشته باشد.
محبعلی درباره ارتباط سفر عمر البشیر به سوریه با تغییرات سیاسی عربستان نیز اظهار داشت: از مدتی قبل اتحادیه عرب تصمیم گرفته که روابط با سوریه را بهبود بخشیده و این کشور را به اتحادیه برگردانند. عمر البشیر هم پیام این اتحادیه رسانده و طبیعتا با عربستان نیز هماهنگی صورت گرفته، بازگشایی سفارت امارات در دمشق هم حاکی از آن است که کشورهای متحد عربستان هم در سیاست هایشان تغییراتی می دهند که نشانه آشکارش پذیرش آتش بس در یمن است هم بازسازی روابط با سوریه و هم اینکه برای اولین بار اجازه دادند یک پرواز سوری برای نشست اتحادیه عرب به تونس برود.
ایران، سخت ترین مسئله در سیاست خارجی عربستان سعودی است؛ شاید وزیر خارجه جدید مشی میانه روتری در پیش بگیرد
او درباره اینکه آیا این تغییرات سیاست عربستان نسبت به ایران را هم تغییر می دهد یا خیر، گفت: باید صبر کرد. این بخش شاید سخت ترین بخش و مسئله در سیاست خارجی عربستان سعودی باشد. باید مواضع وزیر خارجه جدید را بررسی کرد هرچند به نظر نمی رسد او به اندازه الجبیر فردی سیاسی باشد و نباید درباره مواضع او عجله کرد ولی ممکن است نسبت به الجبیر که به شدت ضد ایران بود، وزیر خارجه جدید مشی میانه روتری را در پیش بگیرد.
برخلاف سال های 2015 و 2016، طرف های خارجی از تحولات مثبت در عربستان مایوس شده اند
مجبعلی درباره کاهش ظهور و بروز عادل الجبیر در صحنه سیاست خارجی عربستان در ماه های اخیر نیز گفت: بعد از تحولات ماه های اخیر مانند قضیه خاشقجی و شکست در یمن، سیاست هایی که آنها دنبال می کردند و الجبیر بیانگر آنها بود، تضعیف شد و خود بن سلمان نیز به نسبت سابق تحرک خود را از دست دا. تحرکات عربستان در سیاست های خارجی و منطقه عموما با مشکل مواجه شده. در قطر توفیقی پیدا نکردند، بلکه قطر موقعیت خودش را تقویت کرده؛ در یمن هم مهمین طور. بعد از قضیه خاشقجی هم که با مناسباتشان با ترکیه و حتی آمریکا دیگر مانند سابق نیست و در میان اروپایی ها هم که موقعیتشان را از دست دادند.
او افزود: بنابراین برخلاف سال های 2015 و 2016 که از تحرک زیادی برخوردار بودند و انتظارات زیادی هم در داخل عربستان ایجاد کردند، الان دیگر به نظر می رسد طرف های خارجی از اینکه در عربستان تحولات مثبتی صورت بگیرد، مایوس شدند.
روس ها فرصت طلبان از تضعیف روابط عربستان با آمریکا استفاده می کنند
محبعلی درباره اعلام حمایت روسیه از بن سلملن و هشدار این کشور به آمریکا درخصوص تغییرات در هرم قدرت عربستان گفت: این هم نشانه دیگری است که احتملا تلاش آمریکایی ها این بوده که تغییراتی در ساختار قدرت عربستان صورت بگیرد. اختلافاتی که هم در خانواده آل سعود وجود دارد مزید بر علت است. به هر حال بعد از قتل خاشقجی روابط عربستان و آمریکا به نسبت سابق نیست و به نظر می رسد که آنها علاقه مند هستند که تعدیلاتی در ساختار قدرت عربستان انجام شود و یکی از سناریوهای مختلفی که مطرح بوده این است که دوباره یکی از برادران پادشاه به ولیعهدی انتخاب شود و یا از فرزندان عبدالله یا نایف کسی مجددا به ولیعهدی برگردد. اینها نشان می دهد که تغییراتی زیرپوستی در حکومت عربستان در جریان است. روس ها هم فرصت طلبان سعی می کنند از این فضا استفاده کنند و با نزدیک شدن به عربستان در شرایطی که این کشور تضعیف شده، امتیازاتی از آنها بگیرند و حالا که روابط عربستان با آمریکا کمی سرد شده، خودشان را جایگزین آمریکایی ها کنند.
گشایش دفتر حافظ منافع به معنای بازگشت روابط ایران و سعودی نیست
محبعلی درباره خبر مربوط به گشایش حافظ منافع ایران در جده نیز اظهار داشت: بحث گشایش حافظ منافع به این معنا نیست که روابط برمی گردد. این بحث از مدت ها قبل بوده و چون روابط دو کشور قطع شده، در چنین شرایطی قاعده این است که کشور ثالثی حفاظت از منافع آنها را در پایتخت های مقابل به عهده بگیرند که این موضوع به تاخیر صورت گرفته بود اما باز هم اینکه حافظ منافع رسما آغاز به کار کند، به تاخیر افتاده بود که ظاهرا این مسئله باز هم مطرح شده. در مورد حج هم بعد از حج امسال، عربستانی ها علاقه مند بودند که حج عمره دوباره برقرار شود و شاید طرف ایرانی چندان علاقه مند نبوده.
عربستان به برقراری حج عمره علاقه مند است نه ایران / می خواهند چهره خود را بین مردم ایران بهبود ببخشند
او افزود: عربستانی ها می خواهند مسئله حج را از مسائل سیاسی جدا کنند. استراتژی و راهبردی دارند که به آن ارتباط خارج از دولت می گویند، یعنی ارتباط مردم با مردم را برقرار کرده و افکار عموی سازی کنند و چهره خود را در داخل ایران بهبود ببخشند در حالی که رابطه خودشان را با دولت همچنان تیره و تار نگه دارند.
محبعلی ادامه داد: ارتباط مردمی یا خارج از دولت سیاستی است که غربی ها در شرایطی که روابطشان با یک دولت خوب نیست استفاده می کنند. عربستان هم تلاش می کند از این سیاست استفاده کند تا چهره خود را در بین مردم ایران بهبود ببخشد.
