اکبر ترکان، مشاور عالی پیشین رئیس‌جمهور می گوید: راه حل مشکل بودجه برگشت به همان جایی است که از آنجا راه را کج رفتیم. آن نقطه هم نامش تفکیک بودجه جاری از بوجه های سرمایه ای و توسعه ای است. ما باید بودجه جاری را به وزارت دارایی ببریم و بودجه عمرانی را هم به سازمان برنامه و بودجه بیاوریم و به جای یک ساله آن را 5 ساله کنیم.
ترکان در گفت و گو با خبرنگار «انتخاب»، گفت: تاریخچه بودجه در ایران به این صورت بود که تا قبل از اینکه در سال 1327 برنامه های توسعه ما شکل بگیرد، بودجه در وزارت دارایی بود و برای اداره امور جاری کشور تنظیم می شد. هم درآمدهای آن و هم مصارفش هر دو در وزارت دارایی بود.
او ادامه داد:منابع دارایی گمرکات و مالیات بود و مصارف آن نیز بودجه جاری کشور که البته آن موقع همان بودجه می گفتند نه مثل امروز بودجه جاری. یعنی همه آن در قسمت مالیه عمومی انجام می شد یعنی بودجه های دولتی.
بر اساس طرح مارشال، پول صرف برنامه می شد نه صرف حکومت.
ترکان گفت: برنامه توسعه اول از سال 27 تا 34 با محوریت توسعه کشاورزی بود. برنامه دوم از 34 تا 41 بود و برنامه سوم از 41 تا 46 با محوریت صنعت، برنامه چهارم از 46 تا 51 آن هم با محوریت صنعت و برنامه پنجم هم از 51 تا 56بود. این برنامه های توسعه توسط سازمان برنامه هدایت می شد به طوری که بر اساس طرح مارشال، ایده آمریکایی ها برای توسعه کشورهای تحت پوشش آنها این گونه بود که پول را دست حکومت ها نمی دادند تا مصرف کنند. بلکه ترجیح می دادند که پول صرف برنامه شود نه صرف حکومت.
او افزود: لذا برنامه ها تبدیل به برنامه های عمرانی و بودجه ها به بودجه های عمرانی تبدیل شدند. مثلا در برنامه های قبل از انقلاب، برای ساخت سد امیرکبیر، بودجه آن را مستقیما سازمان برنامه می داد و خود سازمان برنامه نیز مدیر برای اجرای پروژه می گذاشت. امور اداره معمولی کشور هم در وزارت دارایی بود. وزارت دارایی هم نمی توانست خاصه خرجی های بزرگ کند چون پولش را نداشت. وزارت دارایی فقط به اندازه ای پول داشت که درآمد مالیاتی داشته و پول گمرکات را می گرفت. بنابراین ناچار بود هزینه های کشور را هم در همان سقف ببندد.
«اصل تمرکز بودجه» نقطه انحراف در بودجه ریزی بود
مشاور پیشین رئیس جمهور گفت: در دهه 40 تا 50 در مجلس وقت، قانونی به نام «اصل تمرکز بودجه» تصویب می شود. نقطه انحراف اینجاست. در این اصل گفتند همه درآمدها را در یک ظرف می ریزیم و هر کس هرچه مصرف داشت، از همین ظرف به او می دهیم. یک طرف آن درآمدهای نفتی در سازمان برنامه و بودجه بود برای توسعه و طرف دیگر مالیات و گمرکات برای امور جاری بود. وقتی این دو در هم آمیخت دستشان باز می شود تا هرچه خواستند صرف امور جاری کنند.
بودجه عمرانی کشور تقریبا صفر است
او گفت: این موضوع این قدر جلو می رود تا بالاخره به این نقطه می رسیم که بودجه سال های اخیر از نظر بودجه عمرانی تقریبا صفر است. زیرا همه آن را به جاری می دهیم و به بودجه عمرانی، صرفا یک سری اوراق قرضه یا اوراق مشارکت بانکی یا اسناد خزانه می دهیم. اینها مگر پول است؟ اینها چک وعده ای است. بنابراین نقطه انحراف آنجا بود که اسمش را اصل تمرکز بودجه گذاشتند و همه درآمدها را در یک کاسه و همه مصارف را هم در یک کاسه گذاشتند.
انفجار جمعیت پرسنل اداری از زمانی آغاز شد که شلنگ نفت را به بودجه جاری وصل کردند
ترکان اظهار داشت: اگر به تاریخ تحولات اداری ایران نگاه کنید، انفجار جمعیت پرسنل اداری از همان نقطه آغاز شده. تا آن زمان نمی شد پرسنل اداری را چند میلیون نفر بکنیم. چون وزارت دارایی باید پولش را می داد و نداشت. پس نمی توانست چند میلیون نفر کارمند درست کند ولی وقتی شلنگ نفت را به آن وصل کردند، حالا می شود. بنابراین رفتند و به تعداد نامتناهی کارمند استخدام کردند. به طوری که ما زمانی 18 میلیون نفر دانش آموز داشتیم و پرسنل آموزش و پرورش 900 هزار نفر بود اما الان 11 میلیون دانش آموز داریم و پرسنل آموزش و پرورش یک میلیون و 100 هزار نفر است. حتی اگر بخواهند آن ار تبدیل به یک میلیون و 500 هزار نفر بکنند، مثل برق این کار را می کنند.زیرا اصلا به محل درآمدش فکر نمی کنند و می گویند محل درآمدش کل درآمدهای کشور است.
راه حل، تفکیک بودجه جاری از عمرانی است
او گفت: راه حلش برگشت به همان جایی است که از آنجا راه را کج رفتیم. آن نقطه هم نامش تفکیک بودجه جاری از بوجه های سرمایه ای و توسعه ای است. بنابراین ما باید بودجه جاری را به وزارت دارایی ببریم و بگوییم هرچه مالیات می گیری و هرچه درآمد گمرکی داری، سقف تو برای هزینه کردن است.
بودجه عمرانی باید 5 ساله باشد
ترکان ادامه داد: بوجه عمرانی را هم به سازمان برنامه و بودجه بیاوریم و به جای یک ساله آن را 5 ساله کنیم. زیرا برنامه های توسعه ما 5 ساله است. ضرر یک ساله بودن این است که دولت پول پروژه ای را از اول سال نداده و موقع زمستان ناگهان پو ل زیادی بابت آن پروژه می دهد. چون دستگاه ها هم می دانند که پول را نمی توان تا آخر سال خرج کرد و پول خرج نشده هم برگشت می شود، شروع می کنند و بر سر خرج کردن این پول مسابقه می گذارند که طبیعتا اهداف پروژه محقق نمی شود. یعنی پول تلف می شود و کار هم انجام نمی شود.
بودجه عمرانی باید همزمان با بررسی برنامه های 5 ساله تصویب شود
او تصریح کرد: در این صورت مجلس هم می تواند هر سال بودجه های سالانه را تصویب کند اما بودجه های توسعه ای را همان زمان که برنامه های 5 ساله را بررسی می کند، تصویب کند.
ترکان ادامه داد: الان بودجه های عمرانی کشور این گونه است؛ پولی داریم برای یک جاده 150 کیلومتری اما در سال 15 پروژه به سرفصل آن پروژه اضافه می کنند. دنتیجه آن است که سقف پول محدود است و آن پروژه اصلی هم ساخته نمی شود. یعنی پول را بین صدها و هزاران پروژه تقسیم کرده ایم که هیچ کدام هم انجام نمی شود.
روحانی قصد تغییر ساختار بودجه را ندارد
ترکان همچنین اظهار داشت: آقای روحانی قصد تغییر ساختار بودجه را ندارد. البته من ارزیابی خودم را می گویم. اما در این دوره ای که سازمان برنامه و بودجه چنین عملکردی داشته، در سیمای آنها جسارت ورود به چنین مقوله ای را ندیده ام.
