زمین لرزه وحشتناک در مرز ایران و عراق در طول دو روز گذشته منجر به مرگ افراد زیادی شده است و حتی به گفته نشنال جئوگرافیک این زلزله به عنوان مرگبارترین زلزله سال ۲۰۱۷ انتخاب شد.
همین مساله باعث شد تا بحث‌ها درباره زلزله احتمالی تهران و زلزله‌های دیگر، دوباره آغاز شود و کارشناسان مختلف در رابطه با این موضوع اظهارنظرهای متفاوتی داشته باشند. یکی از این افراد ابراهیم مقیمی رئیس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران بود که از ارتباط زلزله دو روز پیش با زلزله احتمالی تهران گفت.
او از تغییر رفتار گسل‌های زاگرس از زلزله‌های کم‌مقیاس به سمت زلزله‌های بزرگ مقیاس خبرداد و گفت: زلزله کرمانشاه که در سه استان احساس شد، هشدار جدی برای تهران خواهد بود و بر اساس شواهد موجود باید در انتظار زلزله‌هایی باشیم که کل ایران را بلرزاند.
به گفته مقیمی اینکه شدت زمین‌لرزه یکشنبه‌شب گذشته تا تهران به‌ویژه شمال شرق تهران نیز احساس شده است، هشدار جدی‌تری برای تهران می‌تواند باشد و به نظر من به جای اینکه رفتار این زلزله در سرپل ذهاب را جست‌وجو کنیم که چه تغییراتی ایجاد کرده است، باید به دنبال پیامدهای بزرگ‌شدن لرزه‌های زاگرس در تهران که در شرق زاگرس واقع شده، باشیم.
در همین رابطه با دکتر مهدی زارع، مدیر گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه زلزله‌شناسی گفت‌وگو کردیم با این سوال که «آیا زلزله کرمانشاه وضعیت زلزله‌های بعدی در ایران را خطرناک‌تر می‌کند یا نه؟»
آقای دکتر، یکی از کارشناسان از تغییر رفتار گسل زاگرس در پی زلزله کرمانشاه گفته است. شما هم موافق این حرف هستید؟
در ابتدا باید این را بگویم که من مطمئن نیستم این حرف‌ها را به این شکل گفته باشند، پس من درباره نظرات ایشان اظهارنظری نمی‌کنم چون واقعا نمی‌دانم اصلا چه گفتند اما اگر بخواهید درباره این مفهوم نظرم را بگویم در واقع تغییر رفتاری در گسل زاگرس به وجود نیامده است. زلزله‌هایی با بزرگی ۷ ریشتر در زاگرس کمتر رخ می‌دهند ولی این زلزله‌ها هم مربوط به دوره‌های هزار ساله است یعنی این زلزله رخدادی است که بعد از هزار سال دوباره داریم آن را می‌بینیم. حتی زلزله‌های بزرگ‌تر از این هم در این لبه خمیدگی کوهستان زاگرس اتفاق افتاده و قبلا در استان لرستان و ایلام یک دامنه‌ای به پهنای ۱۲ کیلومتر و طول ۱۶ کیلومتر دچار لرزه شده است. تصور بر این است که آن لرزه بزرگ در نتیجه زلزله‌ای به بزرگی ۸ اتفاق افتاده. در واقع اینگونه زلزله‌ها هم مکرر نیستند، هر روز اتفاق نمی‌افتند و ممکن است هر پنج هزار سال یک بار اتفاق بیفتد. پس به طور کلی تغییر رفتاری به وجود نیامده و حتی برآوردها نشان می‌دهد که بزرگ‌تر از زلزله ۷ ریشتری هم در زاگرس و در همین لبه خمیدگی جبه کوهستان زاگرس قبلا اتفاق افتاده است و اینکه دوباره چنین اتفاقی افتاده موضوع غیر طبیعی و غیر ندانسته‌ای نیست.
می‌توانیم بگوییم زلزله کرمانشاه باعث می‌شود گسل شهری مثل تهران هم حرکت کند؟
درباره این موضوع هم چنین چیزی قابل اثبات‌شدن به لحاظ علمی نیست یعنی اگر پنج دقیقه دیگر هم در خود عراق یا ایران یک زلزله قوی اتفاق بیفتد و این زلزله پهنه زلزله کرمانشاه نباشد کسی نمی‌تواند ارتباط بین این دو زلزله را به شکل علمی توضیح دهد. تنها می‌توان ارتباط آماری به اینها نسبت داد نه علمی. وقتی می‌توانیم بگوییم به لحاظ علمی اتفاقی افتاده که جایگاه ساختارها را در آن توضیح دهیم، اینکه مثل بازی دومینو گسلی حرکت کرده و باعث القای گسیختگی در گسل بعدی شده است. در این صورت می‌توان گفت شبیه بازی دومینو اتفاق اول افتاده و گسل دوم حرکت کرده اما این مربوط به یک منطقه است و نمی‌توانیم این را درباره مناطقی با صدها کیلومتر فاصله بگوییم.
آیا چنین اتفاقی قبلا در ایران افتاده؟
در ۹ شهریور در دشت بیاض ساعت ۲ بعدازظهر زلزله‌ای رخ داد و حدود ۱۱ صبح فردای آن روز در فردوس زلزله دیگری آمد. زلزله دشت بیاض ۷.۲ و زلزله فردوس ۶.۷ ریشتر بود. در این اتفاق حرکت گسل دشت بیاض باعث القای حرکت گسل فردوس شد که به شکلی نزدیک بودن این دو گسل حالت بازی دومینو را ایجاد کرد. این جالب‌ترین مثالی است که از القای رخداد یک زمین‌لرزه طبیعی در زمین‌لرزه طبیعی بعدی وجود دارد ولی نمی‌توانیم بگوییم ۲۱ آبان در سرپل ذهاب زلزله آمده است بعد بگوییم در تهران هم گسل‌ها تحریک شده‌اند. گسل‌های تهران خودشان به اندازه کافی خطرناک هستند و علم نمی‌تواند نشان بدهد که با زلزله کرمانشاه گسل‌های تهران هم تحریک شده‌اند چون ارتباط مستقیمی بین اینها به لحاظ علمی وجود ندارد.
