پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : «دربند» شهری است که امروزه در جمهوری داغستان قرار دارد و جنوبی‌ترین شهر روسیه محسوب می‌شود اما همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، این شهر در طول اعصار همواره هویتی ایرانی داشته است.
کامیار عبدی، باستان‌شناس، در شماره ۹۵ ماهنامه ایران‌شناسی «سرزمین من» درباره شهر «دربند» در جمهوری داغستان روسیه که زمانی یکی از شهرهای تاریخی ایران بوده، نوشت:
«شهر دربند و برج و باروی آن در نقطه‌ای سوق‌الجیشی در تنگه‌ای باریک بین دریای کاسپی (مازندران) و کوه‌های قفقاز قرار گرفته است که فلات ایران را در جنوب به دشت‌های روسیه در شمال ارتباط می‌دهد و از این رهگذر، سرحد شمال‌غربی ایران‌زمین محسوب می‌شود. کاوش‌های باستان‌شناختی حاکی از آن است که سابقۀ استقرار در دربند به قرن هشتم ق.م (۲۸۰۰ سال پیش) بازمی‌گردد اما بنا به شواهد، از دورۀ هخامنشی بود که دربند شهریت یافت. در این دوره، دربند شهری مرزی در منتهی‌الیه شمالی ساتراپی ارمنستان (اَران باستان = آذربایجان امروزی) و محل پادگان دفاعی هخامنشیان در برابر سکاها و سرمتی‌های مهاجم بود. از قرار معلوم، دربند جزء شاهنشاهی اشکانی هم بوده است، زیرا در متون تاریخی آمده که شاپور یکم (۲۳۰ تا ۲۷۱م) شاهنشاه ساسانی، ارمنستان را فتح، فرماندار اشکانی آن را برکنار و مرزبان (فرماندار) خود را در دربند گمارده است.
مخصوصاً در دورۀ ساسانی به اهمیت دربند در مقام سرحد شمال‌غربی ایران‌زمین افزوده شد، اولاً به دلیل بسط نفوذ سیاسی امپراتوری قدرتمند روم - بیزانس در منطقۀ قفقاز و گسترش مسیحیت در آن خطه و ثانیاً به دلیل نقش کلیدی دربند در مقابله با اقوام مهاجم از دشت‌های روسیه به سمت جنوب و قلمرو شاهنشاهی ساسانی.
بنا به منابع تاریخی، ساسانیان با اشراف به تهدید بالقوۀ مهاجمان «آلان» که رخنه به قفقاز و هجوم به ایران‌زمین را در سر می‌پروراندند، احداث استحکاماتی را در دربند ضروری دیدند. اولین بارو در زمان یزدگرد یکم (۴۳۸ تا ۴۵۷م) با استفاده از خشت خام تمام تنگۀ دربند را از کوهپایه‌های قفقاز تا کرانه‌های دریای کاسپی مسدود می‌کرد اما ساسانیان به‌زودی دریافتند که باروی خشتی جوابگو نیست و باید فکری اساسی‌تر کرد. بنابراین، در اواخر سدۀ پنجم و اوایل سدۀ ششم میلادی قباد یکم (۴۸۸ تا ۵۳۱م) احداث برج و بارویی سنگی را آغاز کرد. این عملیات در زمان جانشین قباد، خسرو انوشیروان (۵۳۱ تا ۵۷۹م)، شاهنشاه بزرگ ساسانی، ادامه یافت که نبشته‌هایی چند از او در دربند به جای مانده است. بارویی که خسرو انوشیروان در دربند احداث کرد، بس سطبر بوده است و از ۳۰ برج بزرگ رو به شمال تشکیل شده بود که از آنها می‌شد در مقابل مهاجمان دفاع کرد. محض اطمینان، خسرو انوشیروان به فاصله‌ای اندک در جنوب باروی اصلی، دیوار دیگری احداث کرد که شهر دربند به مرور زمان بین این دو دیوار شکل گرفت.
دربند تا دورۀ قاجار از نظر سیاسی و فرهنگی کمابیش بخشی از ایران‌زمین محسوب می‌شد، تا این که در سال ۱۱۹۲ خورشیدی، طی عهدنامۀ گلستان از ایران منفک و به روسیه منضم شد. امروزه از برج و باروی ساسانی دربند فقط قسمت‌هایی از آن، به همراه چندین و چند کتیبۀ فارسی میانه باقی مانده، اما بارو در طول اعصار بارها مرمت و بازسازی و در سال ۲۰۰۳ میلادی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.
در گوشه و کنار دربند نبشته‌های سنگی متعددی به فارسی میانه از دوره ساسانیان به خصوص زمان سلطنت خسرو انوشیروان باقی مانده است که برخی از آنها به صاحب‌منصبان ایرانی یا ایرانی‌تبار ساسانی مستقر در دربند و اقدامات آنان اشاره شده است. دربند در مقام میعادگاه فرهنگ‌های ایرانی و روسی، آثار باستانی، آب‌وهوای معتدل و مفرح و جایگاه سوق‌الجیشی و زیبایی آن بین کوه‌های قفقاز و درای کاسپی، اکنون از مهم‌ترین جاذبه‌های جهانگردی جمهوری خودمختار داغستان در جنوب روسیه محسوب می‌شود.»
