انگیزه های ترکیه برای نزدیک شدن به ایران و روسیه چیست؟

روزجمعه ایران، روسیه و ترکیه در ادامه همکاری‌‌های سه جانبه خود برای کاهش درگیری‌ها در سوریه بر سر ایجاد یکی دیگر از مناطق "بدون درگیری" این بار در ادلب توافق کردند.

به گزارش فرارو، این توافق در فضایی آرام و با دردسر کمتری نسبت به مذاکرات پیشین به دست آمد. از زمان شکل‌گیری توافق میان مسکو، تهران و آنکارا درباره ایجاد مناطق امن در سوریه، درگیری‌ها در این کشور کاهش یافته است.
 
اما توافق سه کشور درباره ایجاد منطقه بدون درگیری را می توان یکی از نشانه های نزدیکی ترکیه به ایران و سوریه تفسیر کرد.
 
البته این توافق یکی از نشانه هاست. در ماه های اخیر اتفاقاتی رخ داده است که به وضوح بیانگر تحولات تازه در روابط ترکیه با ایران و روسیه است.
 
٢١ شهریور (١٢ سپتامبر)، رسانه‌های خبری ترکیه به نقل از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری، گزارش کردند که در چارچوب اولین خرید عمده نظامی از روسیه، قرارداد خرید تعدادی موشک روسی از نوع اس-٤٠٠ بین دو کشور نهایی و امضا شده است.
 
براساس این گزارش‌ها، رئیس جمهوری ترکیه گفت "تا آنجا که اطلاع دارم، پیش‌پرداخت این قرارداد به روسیه پرداخت شده است."
 
همزمان، خبرگزاری روسی تاس به نقل از ولادیمیر کوژین، از مقامات ارشد دفتر رئیس جمهوری آن کشور گزارش کرد که فروش این سیستم به ترکیه قطعا در راستای منافع استراتژیک روسیه است. او گفت "به همین دلیل هم واکنش تعدادی از کشورهای غربی در وارد کردن فشار به ترکیه برای انصراف از این معامله قابل درک است."
 
تصمیم دولت ترکیه به خرید این نوع موشک از روسیه پس از آن اتخاذ شد که آمریکا، آلمان و هلند - که مانند ترکیه از اعضای پیمان ناتو هستند - تصمیم گرفتند قرارداد استقرار دفاع ضد موشکی پاتریوت خود در جنوب ترکیه را تمدید نکنند.

همچنین در اواخر مرداد ماه سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، برای دیدار با مقام‌های سیاسی و نظامی ترکیه از جمله رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور، به آنکارا سفر کرد. گسترش همکاری های امنیتی و مذاکره درباره تصمیم اقلیم کردستان عراق برای برگزاری همه پرسی استقلال از اهداف این سفر بود.

سفر بالاترین مقام نظامی ایران به ترکیه تحولی مهم و کم سابقه تفسیر شده است.

در ماه های اخیر روابط ترکیه با غرب نیز به شدت متشنج شده است. اتحادیه اروپا اخیرا اعلام کرده است که پیوستن ترکیه به این اتحادیه منتفی شده است و از طرف دیگر آلمان از مخالفان اصلی اقدامات دولت اردوغان است. آمریکا نیز با حمایت از کردهای سوریه و همچنین اقدامات قضایی علیه سیاستمداران و فعالان اقتصادی ترکیه در پرونده رضا ضراب تاجر روابط گرمی با ترکیه ندارد.
 
انگیزه های نزدیکی ترکیه به ایران و روسیه چیست؟

شعیب بهمن کارشناس مسائل بین الملل به فرارو گفت: «نگاهی به سیاست خارجی اخیر ترکیه نشان می دهد که این کشور در حال چرخشی آشکار است. ترکیه مدتی است تلاش می کند به ایران و روسیه نزدیک شود. توافق اخیر در آستانه هم یکی از نشانه ها در تائید این مطلب است.»

او افزود: «پیشتر ترکیه اصرار داشت که در جریان ایجاد منطقه عاری از "درگیری" در ادلب سوریه فقط نیروهای این کشور به عنوان ناظر بر آتش بس حضور داشته باشند، اما در توافق اخیر در آستانه قرار بر این شده است که نیروهایی از سه کشور ایران، روسیه و ترکیه بر اجرای این توافق نظارت کنند.»

بهمن عواملی را برای ایجاد چرخش در سیاست خارجی ترکیه عنوان کرد، او گفت: «یکی از مهمترین عوامل این است که ترکیه در چند سال اخیر نتوانسته است به هیچ کدام از اهدافش در سیاست خارجی منطقه‌ای خود دست یابد. به طور مشخص در سوریه ترکیه دچار خطاهای راهبردی شده و به هیچ هدفی در این کشور نرسیده است.»

این کارشناس مسائل سیاست خارجی افزود: «از طرف دیگر  شرایط منطقه ای دگرگون شده است. تصمیم اقلیم کردستان عراق برای برگزاری همه پرسی آینده مسئله کردی را برای ترکیه برجسته کرده است. این کشور از روابط با برخی کشورهای عربی هم ناامید شده است. خصوصا بروز بحران سیاسی قطر با عربستان و متحدانش باعث شد در روابط ترکیه با عربستان و امارات واگرایی به وجود آید. ترکیه اکنون احساس می کند منزوی شده است.»

شعیب بهمن همچنین معتقد است: «بروز تنش میان ترکیه و غرب، مخصوصا سردی روابط با آمریکا به خاطر حمایت آمریکا از کردهای سوریه، این کشور را به سمت روسیه و ایران سوق داده است. ترکیه معتقد است کردهای سوریه با گروه پ ک ک که این کشور آن را تروریستی می داند ارتباط نزدیکی  دارند. اما آمریکا از کردهای سوریه حمایت مالی و لجستیکی می کند.»

او یکی دیگر از انگیزه های ترکیه برای نزدیکی به ایران و روسیه را تنش در روابط با اروپا دانست و گفت: «ترکیه با اروپایی ها، مخصوصا آلمان به مشکل برخورده است. روابط پرتنش و متزلزل این کشور با اروپا باعث شده است که در شرایط کنونی احساس انزوای بیشتری پیدا کند.»

شعیب بهمن در ادامه تحلیل خود با اشاره به اینکه ایران و روسیه نیز چرخش ترکیه را پذیرفته اند و با آغوش باز از آن استقبال می کنند، انگیزه های روسیه را برای پذیرش ترکیه اینگونه تشریح کرد: «پیوندهای تجاری میان روسیه و ترکیه  از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پیوند های تجاری دو کشور را به گسترش رابطه ترغیب می کنند. همین پیوندهای تجاری بودند که بعد از اسقاط جنگنده روسی توسط ترکیه در سوریه روابط دو کشور را به سمت فروپاشی کامل سوق نداد.»

به گفته این تحلیلگر مسائل روسیه "دومین انگیزه روسها حل و فصل پرونده سوریه است. روسیه تصور می کند ترکیه بازیگر مهمی در سوریه است و به دنبال فاصله انداختن میان این کشور و کشورهای عربی همچون عربستان و امارات است. به گونه ای روسیه به دنبال ایجاد شکاف در ائتلاف ضد دولت سوریه در منطقه است."

او درباره سومین انگیزه روسیه درباره گسترش روابط با ترکیه گفت: «ترکیه یکی از اعضای مهم ناتو است، اگر این کشور روابطش با آمریکا و اروپا خدشه دار شود به نوعی ضربه ای به ناتو وارد شده است. به این ترتیب روسیه به دنبال این است که شکافی هم در ناتو ایجاد کند.»

این کارشناس مسائل بین الملل درباره انگیزه های ایران برای پذیرش ترکیه هم گفت: «در درجه اول روابط در هم تنیده اقتصادی ایران و ترکیه در این باره بسیار موثر است. هر چند روابط اقتصادی ایران و ترکیه در جریان بحران سوریه تحت تاثیر قرار گرفت اما الزاماتی در این روابط وجود دارد که دو کشور را به یکدیگر نزدیک تر می کند.»

بهمن افزود: «همکاری های امنیتی ایران و ترکیه درباره مسئله کردی هم در این مسئله اثرگذار است، مخصوصا در این موقعیت زمانی که همه پرسی اقلیم کردستان برگزار می شود، ایران این همکاری های امنیتی را ضروری می داند.»

این تحلیلگر مسائل بین الملل سومین انگیزه ایران برای بهبود روابط با ترکیه را جداکردن ترکیه از جبهه عربی ضد سوریه دانست و گفت: «نشانه هایی از این شکاف بعد از بحران قطر وجود دارد و ایران می داند که هر قدر این فاصله بیشتر شود از کارایی جبهه عربی هم کاسته می ود. ایران همچنین تصور می کند ترکیه با توجه به اینکه از موقعیت همجواری با سوریه برخوردار است می تواند به حل مسئله سوریه کمک کند.»