روز ملی یوز ایرانی/ وقتی برای از دست دادن نداریم

یوزپلنگ آسیایی گربه سان ارزشمندی است که در فهرست اتحادیه بین‌ المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، این حضور یعنی اینکه گونه ای در خطر انقراض است، حدود دو هزار سال پیش یوزها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده ‌اند در واقع ایران از دهه 1970 به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌ های آسیایی شناخته شده است از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می گویند.

 

اما در چند سال اخیر عوامل زیادی مانند جاده کشی، لوله گذاری از میان زیستگاه ها، از بین رفتن طعمه، حضور بیش از حد دام ها در مراتع و سگ گله و به طور کلی نابودی زیستگاه ها زنگ خطر انقراض این گونه ارزشمند را در ایران به صدا در آورده است که به بنا به اعلام کارشناسان اکنون کمتر از 50 قلاده یوزپلنگ در ایران وجود دارد.

 

اما متاسفانه با وجود تمام تلاش ها برای آگاهی رسانی برای حفاظت از این گونه ارزشمند همچنان در گوشه و کنار کشور شاهد بروز حوادثی عمدی و غیر عمدی نسبت به یوزپلنگ ها هستیم که یکی از این حوادث در 9 شهریور 1373 موجب نامگذاری این روز به نام روز ملی یوزپلنگ ایرانی شد.

 

در 9 شهریورماه 1373 در یک روز گرم تابستانی، یوزپلنگ ماده ای به همراه سه توله ‌اش برای نوشیدن آب به سوی نخلستان ‌های اطراف بافق آمد، اما در میان تعدادی از مردم محلی ناآگاه محاصره می‌ شود و مادر پس از مدتی مقاومت در برابر حملات و ضربات مردم که توسط سنگ و چوب به آن وارد می‌ شود فرار می ‌کند اما سه توله ‌اش گرفتار می‌ شوند.

 

یکی از شاهدان، خود را به اداره محیط زیست بافق می ‌رساند و ماموران محیط زیست را مطلع می‌ کند، زمانی که ماموران به محل می ‌رسند با لاشه بی جان یکی از توله‌ ها مواجه می ‌شوند اما دو توله دیگر با وجود جراحات شدید همچنان زنده بوده‌اند و به یزد منتقل می ‌شوند. شدت ضربات وارده بر سر و روی یکی از توله‌ ها باعث مرگ او در میان راه می ‌شود.

توله سوم در یزد توسط دامپزشک مداوا می ‌شود اما برای نجات از مرگ بلافاصله به تهران منتقل می‌ شود. طبق گزارش‌ های محیط ‌بانان بافق، ماده یوز هر روز به نزدیکی شهر و نخلستان می آمده تا توله ‌های خود را جستجو کند اما بعد از یک هفته جستجوی ناکام، دیگر در محیط دیده نشد.

 

توله بازمانده 'ماریتا' نام گرفت و بعد از مدتی بهبود یافت. اما تا دی ماه 1382 در پارک پردیسان تهران باقی ماند و در همانجا پس از 9 سال مرد، هر چند دو توله جان باختند و ماریتا نجات یافت اما ماریتا بازمانده‌ای بود که به دلیل تنهایی و نبود جفت، هرگز نتوانست کمکی به رفع انقراض یوزپلنگ‌ ها کند.
هومن جوکار مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی درباره اقدامات صورت گرفته به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون اقدامات زیادی صورت گرفته است اما کافی نیست.

وی افزود: یکی از اقدامات مطرح شده عملیات فنس کشی محدوده بین میامی تا سبزوار معروف به محور عباس آباد با هدف کاهش تلفات جاده ای یوزپلنگ است که متولی آن اداره کل راه و ترابری استان سمنان است، اعتبار مورد نیاز تامین و پیمانکار مشخص شده اما هنوز اجرای آن آغاز نشده است.

 

وی با بیان اینکه این اداره کل قول داده بود عملیات فنس کشی از اردیبهشت ماه امسال آغاز شود اما هنوز اجرایی نشده است افزود: آخرین مطلبی که برای به تاخیر افتادن این پروژه اعلام کردند پر شدن سقف قرارداد پیمانکاری است که برای این کار در نظر گرفته شده است که در حال بررسی موضوع هستند.

 

جوکار تاکید کرد: با سرد شدن هوا تحرک یوزپلنگ ها بیشتر می شود همچنین زمانی که دام در آبان ماه وارد مناطق شود خطر جدی تر می شود بنابراین لازم است عملیات فنس کشی هر چه زودتر اجرای شود.

 

وی با اشاره به راه اندازی پویشی در حمایت از یوزپلنگ ها گفت: اگر عملیات فنس کشی توسط اداره راه و ترابری استان هر چه زودتر آغاز نشود تلاش می کنیم با حمایت این کمپین این کار را خودمان انجام دهیم چون دیگر زمانی برای از دست دادن نداریم.

 

وی اظهار کرد: یکی از راه های تلفات یوزپلنگ این گربه سان در خطر انقراض برخورد آنها با خودروها در جاده ها است که معمولا سالانه شاهد تلف شدن تعداد زیادی از آنها در جاده هایی هستیم که از میان زیستگاه آنها عبور می کند.

 

وی افزود: برای جلوگیری از آن، مذاکراتی میان پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه و شهرسازی صورت گرفت و مقرر شد این وزارتخانه مبلغ یک میلیارد تومان برای فنس کشی محدوده ای از جاده عباس آباد اختصاص و کار فنس کشی را انجام دهد.

 

جوکار افزود: کل محدوده حادثه خیز در محور عباس آباد حدود 12 کیلومتر است، البته باید در نظر داشته باشیم که برای یوزپلنگ نمی توان کاملا یک مسیر حرکت تعیین کرد در واقع با این کار می خواهیم خطرناک ترین بخش قسمت جاده را تا حدودی ایمن سازی کنیم.

 

وی ادامه داد: قرار بود با این مبلغ تمام 12 کیلومتر فنس کشی و ایمن سازی شود اما بعد از بررسی ها متوجه شدیم تمام این محور با این مبلغ به پایان نمی رسد؛ چون تاکید ما بر استفاده از فنس های مرغوب بود از این رو مقرر شد نیمی از مسیر یعنی 6 کیلومتر در مرحله اول فنس کشی شود و نیمه بعدی در بودجه سال 96 با مبلغ یک میلیارد تومان دیگر انجام شود، بنابراین در مرحله اول 6 کیلومتر از دو طرف جاده فنس کشی می شود.

*** تابلوها به کمک یوزپلنگ ها آمدند

 

مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی گفت: علاوه بر فنس کشی، نصب تابلوهای هشدار در محدوه عباس آباد نیز انجام شده که بر این اساس هشت تابلو در قبل و بعد از این محدوده نصب شده است.

 

وی اظهار کرد: بررسی ها نشان می دهد نصب هشت تابلو یعنی چهارتابلو از سمت مشهد و چهار تابلو از سمت تهران در فاصله 500 متری کافی است اما اگر با آغاز عملیات فنس کشی احساس کردیم که به تابلوهای بیشتری نیاز است دوباره اقدام خواهیم کرد.

 

جوکار تاکید کرد: این تابلوها موجب هوشیاری رانندگان می شود، تابلوها کاملا بر اساس استاندارد جهانی طراحی شده اند و برای آنها چراغ چشمک زن تعبیه شده، همچنین تابلو از جنسی است که رفکلس زیادی دارد و در شب به خوبی دیده می شود چون این حوادث معمولا در شب اتفاق می افتد.

 

وی با بیان اینکه برای ایمن سازی بیشتر تعدادی زیرگذر برای عبور یوزپلنگ در نظر گرفتیم گفت: در این محدوده تعداد زیادی کانال های آب وجود دارد که هفت کانال با توجه به ارتفاع و عریض بودن دهانه برای زیرگذر مناسب است از این رو قرار است همزمان با فنس کشی این کانال ها نیز تا حدودی کف برداری شوند تا به عنوان معبر برای یوزپلنگ مورد استفاده قرار گیرند.

جوکار گفت: این تعداد کانال نیز بر اساس شواهد عبور یوزپلنگ ها از آنها تعیین شده اند و بر این اساس فنس کشی به صورتی انجام می شود که یوزها به سمت این زیرگذرها هدایت شوند.

 

مدیر ملی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی گفت: پیش نویس برنامه استراتژیک برای آینده یوزپلنگ آسیایی با حضور کارشناسان خارجی و داخلی تهیه شد، این برنامه ای پنج ساله است که تا دو ماه آینده نهایی می شود.

 

وی به برگزاری جلسات با کارشناسان خارجی برای بررسی وضعیت یوزپلنگ آسیایی و آینده آنها اشاره و اظهار کرد: در چند ماه اخیر چندین جلسه با حضور کارشناسان خارجی در ایران برگزار شد که تهیه این پیش نویس یکی از خروجی های این جلسات است.

 

جوکار ادامه داد: این جلسه با حضور مشاور بین المللی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، نماینده اتحادیه جهانی حفاظت ( IUCN ) و رییس بخش گربه سانان این اتحادیه برگزار شد که فعالیت سال های اخیر پروژه، مشکلات موجود در مناطق زیست یوز و خود یوزپلنگ در ایران ارائه و جمع بندی شد؛ همچنین نظرات دست اندرکاران پروژه و کارشناسانی که به نحوی در میدان و یا در بخش ستادی با پروژه همکاری می کنند، مانند سازمان محیط زیست، نیز ارائه و در دو جنبه گردآوری و دسته بندی شد.

 

مدیر ملی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی اظهار کرد: این برنامه در سه بازه زمانی اقدامات سریع، میان مدت و بلند مدت فعالیت ها را تقسیم کرده است که تکثیر در اسارت، اصلاح ساختار مدیریتی و آموزش دامدران برخی اقدامات تعیین شده برای این برنامه است.

 

جوکار گفت: بررسی ها از زیستگاه های یوزپلنگ در کشور نشان می دهد که بحران در زیستگاه های جنوبی کشور مانند استان یزد و کرمان نسبت به مناطق شمالی جدی تر است.

 

وی افزود: در مناطق شمالی کشور مانند 'توران' در سمنان و 'میاندشت' در خراسان شمالی امیدواری نسبت به یوزپلنگ ها بیشتر است و اخیرا نیز چند عکس از یوز ماده به همراه توله ها منتشر شده است.

 

وی با بیان اینکه امید در زیستگاه های شمالی کشور بیشتر است گفت: اما فشار بر این مناطق نیز زیاد است که باید رفع شود مانند ورود دام به زیستگاه یوزپلنگ ها که در مناطق شمالی مانند توران و میاندشت بسیار جدی است که باید در اقداماتی سریع، جمعیت دام در این مناطق کنترل شود.