خسرو سینایی: مميزي و برخورد گزينشي مستندساز

خسرو سینایی در اعتماد نوشت:  مستند انواع مختلفي دارد و بررسي انواع آن يك بحث آكادميك است. يكي از مراحل كار مستند يعني پايين ترين مرتبه آن، گزارش است.

 متاسفانه طي سال هاي اخير، بيشتر مستندهاي ما تبديل به گزارش شده اند و اين گزارش ها نه موضوع خوب و جذابي دارند و نه ساخت و پرداخت حرفه اي. به نظر من اين لطمه يي است كه در حال حاضر از طرف نسلي كه مي خواست مستند را ارتقا بدهد، به آن وارد شده است.

به همين خاطر آن چه امروز به نام مستند مي بينيم گزارش هاي ساده يي است كه باب روز هستند. در اين ميان مميزي نيز مساله يي است كه در واقع در بسياري از كشورها وجود دارد.

سينماي مستند مقوله يي است كه اگر بشود بطور عميق به آن پرداخت، در زمينه مسائل اجتماعي جاي كار بسيار دارد. مي توان مستندهاي جدي و عميق ساخت كه مسوولان كشور هم آنها را ببيند و با مسائل اجتماع بهتر آشنا شوند. اما متاسفانه ظرفيت پذيرفتن اين حقايق زياد نيست. مستندساز وقتي مي داند با ساختن كدام مستند ها و رفتن به سراغ كدام موضوعات ممكن است چه برخوردي با اثرش شود، مسلما گزينشي كار مي كند و به سراغ برخي موضوعات نمي رود.
   
يكي از مسائل مهم در مستندسازي، آزاد ساختن يا سفارشي كار كردن است. اگر مستندسازي نخواهد آزاد كار كند و بخواهد سفارش بگيرد، با اين مشكل روبروست كه آيا سفارش دهنده سينماي مستند را مي شناسد يا نه. اين مشكل براي من هم پيش آمده است. به ياد دارم كه يك بار يكي از سفارش دهندگان به من گفت كه در عمرش جز مستند «باد صبا» هيچ اثر مستند ديگري نديده است. اين طور هم نيست كه اين مشكل فقط در ايران وجود داشته باشد.
   
در بسياري از كشورها ديدگاه هاي نادرست درباره مستند وجود دارد و كاري هم نمي توان در مواجهه با آن انجام داد. مستند ساز بايد آمادگي روبرو شدن با سفارش دهنده يي را داشته باشد كه سفارشش اساسا تطابقي با سينماي مستند ندارد.

حالاچقدر مستندسازهاي ما اين آمادگي را دارند، اين خود مشكلي است. اما با اين همه من چون زياد تلويزيون نگاه نمي كنم، نمي توانم درباره شبكه مستند كه به تازگي راه اندازي شده، اظهارنظري بكنم ولي مي توانم بگويم دستگاه هايي كه قصد دارند كار مستند ارايه بدهند، بر اين مهم واقف باشند كه اثر مستند با فيلم داستاني تفاوت دارد و كسي كه قرار است مستند بسازد يا پخش كند، قرار نيست به سراغ ساخت فيلمي برود كه قرار است تنها يك بازيگر مشهور در آن بازي كند.

به نظرم اگر سيما قرار است اين شبكه را راه بيندازد و آن را جدي بگيرد، بايد آثاري پخش كند كه سطح شان از يك گزارش صرف بالاتر باشد.

شايد هدف از پخش برنامه مستند در يك شبكه تلويزيوني اين باشد كه افرادي كه وقت ندارند، مقداري با سينماي مستند و تفاوت هايش با سينماي داستاني آشنا بشوند.