کارشناسان می‌گویند نرخ بیکاری در ایران ۱۲ درصد نیست و مرکز آمار ایران باید برای رسیدن به عدد واقعی شیوه‌های محاسبه خود را تغییر دهد، مرکز آمار هم می‌گوید شیوه محاسبه بیکاری همان است که در ILO آمده و نمی‌توان آن را تغییر داد. ولی به اعتقاد برخی دیگر از کارشناسان آیا واقعا مرکز آمار ایران راهی برای ارایه اطلاعات جامع و واقعی درباره نرخ بیکاری ندارد؟
زمانی که دولت نهم و دهم بر سر کار بود متهم می‌شد با برخی اقدامات از جمله دستکاری در پایه‌های آماری تلاش می‌کند وضعیت اقتصاد ایران را بهتر از آنچه هست نشان دهد. به هر حال وضعیت اقتصادی کشور در آن هشت سال به سمتی پیش می‌رفت که افراد جامعه افت شاخص‌های کلان اقتصادی را احساس می‌کردند. با این حال وقتی مراجع رسمی آمارهای مربوط را اعلام می‌کردند این آمارها آنگونه که لازم بود تورم بالا، بیکاری قابل توجه و رشد اقتصادی منفی را منعکس نمی‌کردند. نتیجه آن بود که مراکز رسمی و دولتی ارایه آمار متهم به همدستی با دولت برای ارایه آمارهای نادرست شدند.
یکی از این آمارها مربوط به نرخ بیکاری بود. مهم‌ترین عامل تاثیر گذار در نرخ بیکاری نیز رشد اقتصادی است و طبیعتا در سال‌هایی که کارشناسان اقتصادی رشد اقتصادی را هر سال نسبت به سال قبل کمتر ارزیابی می‌کردند، باید این رشد منفی خود را در نرخ بیکاری نشان می‌داد ولی وقتی مراجع رسمی نرخ بیکاری را منتشر می‌کردند آمارها به گونه‌ای بود که گویی رشد منفی به صورت ناچیزی در نرخ بیکاری منعکس شده است.
تغییر در شیوه محاسبه آمار
سال‌ها شیوه محاسبه نرخ بیکاری در ایران بر پایه روزانه بود. به این ترتیب که مثلا اگر فردی در هفته دو روز کار کند جزو بیکاران نرخ بیکاری به حساب نمی‌آید، ولی این شیوه در ابتدای دولت نهم تغییر کرد به گونه‌ای که اگر هر فرد به جای هفته‌ای دو روز، هفته‌ای یک ساعت کار کند در شمار بیکاران به حساب نمی‌آید.
طبیعتا تغییر به این بزرگی در محاسبه نرخ بیکاری سبب آن شد که کاهش رشد اقتصادی آنگونه که شایسته است در نرخ بیکاری منتشر شده از سوی مراجع رسمی خود را نشان ندهد.
این اقدام مورد انتقاد شدید کارشناسان و منتقدان عملکرد اقتصادی دولت نهم و دهم نیز قرار گرفت. البته پاسخ این دولت نیز روشن بود ابتدا اینکه این اقدام و مقدمات تغییر در شیوه محاسبه در دولت هشتم انجام شده است، سپس اینکه طبق تعریف ILO نرخ بیکاری باید به همین شیوه که اکنون مرسوم شده حساب شود.
پاسخ مرجع رسمی
در دولت قبل و ابتدای دولت یازدهم در راس مرکز آمار افرادی کرسی ریاست را به عهده داشتند که کمتر خود را ملزم به پاسخگویی به رسانه‌ها می‌دانستند. شاید به همین دلیل هرگز جواب شفاف و روشنی به این سوال داده نشد که بالاخره در مورد این نرخ چه تصمیمی گرفته شده و چرا با وجود انتقاد کارشناسان درباره اینکه این نرخ واقعی نیست تصمیم کارشناسانه‌ای گرفته نمی‌شود.
البته با تغییر ریاست این سازمان که حدود سه ماه پیش اتفاق افتاد شرایط تغییر کرد و ریاست جدید در بدو ورود روابط مساعدی را با رسانه‌ها آغاز کرد.
او در گفت‌و گو با ایسنا، به این سوال که مرکز آمار در شرایط کنونی و با تغییر دولت یازدهم از چه شیوه‌ای برای محاسبه استفاده می‌کند، بیان کرد: ما نیز مانند آنچه ILO تعیین کرده بر حسب کار ساعتی هفته نرخ بیکاری را محاسبه می‌کنیم.
وی همچنین در پاسخ به این انتقاد که عده‌ای معتقد هستند این نرخ بیانگر وضعیت واقعی بیکاری در کشور نیست، چنین توضیح داد: این نرخ طبق معیارهای بین‌المللی تعیین می‌شود و ما نباید جدا از شیوه مرسوم دنیا نرخ بیکاری ارایه کنیم، ولی با این همه نرخ‌های مربوط به شیوه‌های دیگر محاسبه بیکاری در مرکز آمار وجود دارد و د ر اختیار تصمیم‌گیران قرار می‌گیرد.
کارشناسان چه می‌گویند؟
جواب کارشناسان به این مسئله این است که بله، طبق محاسبات ILO نیز بیکار به کسانی اطلاق می‌شود که حتی هفته‌ای یک ساعت هم کار نمی‌کنند. با این همه آنها انتقاداتی را به این شیوه اعلام نرخ بیکای وارد می‌کنند، مثلا اینکه این شیوه در ایران چندان به کار نمی‌آید و نمی‌توان در تحقیق و پژوهش و برنامه‌ریزی بر مبنای آن عمل کرد.
داوود سوری در این زمینه توضیح می‌دهد: ILO یک شیوه مشخص را برای اعلام بیکاری معرفی کرده است چرا که می‌خواهد وضعیت بیکاری را در کشورهای جهان به شکل واحدی داشته باشد. ولی با این همه این نرخ در داخل کشور برای سیاست‌گذاران و پژوهشگران به کار نمی‌آید چرا که هیچ اطلاعاتی به این افراد نمی‌دهد.
این اقتصاددان اظهار می‌کند: طبیعتا برای اینکه اطلاعات شفافی از وضعیت بیکاری در کشور داشته باشیم نیاز داریم آمارهای مربوط به دینامیک بیکاری، مدت زمانی که افراد بیکار می‌مانند و... را نیز داشته باشیم و بسیاری از کشورها این اطلاعات مربوط به بیکاری را منتشر می‌کنند که خلاء آن در ایران احساس می‌شود.
برداشت اشتباه
همچنین یکی از نقدهایی که کارشناسان به مراجع رسمی اعلام بیکاری در ایران می‌کنند این است که آنچه آنها از استانداردهای ILO برداشت می‌کنند اشتباه و بعضا طبق منافع خود است.
حمید حاج اسماعیلی، در این زمینه می‌گوید طبق آنچه ILO مطرح می‌کند زمانی نرخ بیکاری را می‌توان بر مبنای هفته‌ای یک ساعت حساب کرد که همان یک ساعت کفاف معاش خانواده را بدهد. این موضوع توسط وزارت کار نیز تائید شده است که لزوما کسانی که طبق یک ساعت کار در هفته، بیکار محسوب نمی شوند، کاری که انجام می‌دهند کفاف معیشت خانواده آنها را نمی‌دهد ولی مرکز آمار ایران همچنان اصرار دارد به همان شیوه نرخ بیکاری را اعلام کند.
وی تصریح می‌کند: البته ما معتقدیم که اگر شیوه محاسبه نرخ بیکاری در ایران به همان شیوه قبل خود برگردد یعنی مبنای محاسبه کار دو روز در هفته باشد باز هم ارقام به دست آمده منعکس کننده نرخ واقعی بیکاری در ایران نیست چرا که نرخ بیکاری در ایران حدود دو برابر نرخ مطرح شده و در حدود ۲۴ درصد است.
بنا بر آنچه گفته شد گرچه شیوه مرسوم ILO ویترین بیکاری در ایران را شکیل‌تر کرده است، ولی به هر حال وضعیت بیکاری در ایران آن نیست که در این آمارها منعکس می‌شود و این موضوعی است که افراد جامعه آن را احساس کرده و کارشناسان نیز آن را تائید می‌کنند. بنابراین شاید بهتر باشد به اعتبار سخنان برخی کارشناسان مراجع رسمی اعلام نرخ بیکاری، در اعلام این نرخ علاوه بر انتشار آماری مطابق با استاندارد ILO به انتشار اطلاعات دیگر مربوط به نرخ بیکاری از جمله دینامیک بیکاری، مدت زمان بیکار بودن افراد، نرخ بیکاری بر مبنای کار روزانه و... مبادرت کنند. چرا که این اقدام منجر به آن خواهد شد علاوه بر اینکه اطلاعات لازم در اختیار در خواست کنندگان قرار گیرد، به اعتماد و افزایش سرمایه اجتماعی مرکز آمار ایران نیز منجر خواهد شد.
پایین بودن نسبت اشتغال به جمعیت یعنی بار تکفل، این بدان معنی است که به ازای هر نفر شاغل چند نفر در قبال آن تامین معاش می‌شوند. بار تکفل در جهان ۲.۳ دهم درصد است یعنی به ازای هر نفر شاغل ۲.۳ دهم نفر معیشتشان تامین می‌شود. در ایران به ازای هر نفر نیروی شاغل ۳.۴ دهم نفر معیشتشان تامین می‌شود. این امر نشان دهنده خالی بودن ظرفیت عظیمی در کشور است.
