لحظات پر استرس کودتای ترکیه از زبان آقای سفیر

شامگاه 15 ژوئیه وقتی سربازان به‌ خط شده بودند تا برای آخرین بار، برنامه را مرور کنند، دیپلمات میانسال سوار بر قایق تفریحی در دریای اژه همراه دوستان و خانواده مشغول استراحت بود. کمی بعد، "رضا هاکان تکین" فارغ از کار و سیاست، داخل یک رستوران کوچک با دوستانش شام می‌خورد و می‌خندید که ناگهان یک نوار قرمز رنگ زیر تصویر تلویزیون کوچک کنار رستوران خبر از اتفاقی بزرگ داد و بلافاصله پیامک‌ها، تماس‌ها و نوتیفیکیشنها شروع شد. اضطراب و نگرانی بر جمع رفقا سایه انداخت و دیگر کسی دست و دلش به خوردن و خندیدن نرفت؛ کودتا آغاز شده بود.

رضا هاکان تکین، سفیر ترکیه در تهران در گفت‌وگو با ایسنا از حال و هوای خود در شب کودتای نافرجام 15 ژوئیه گفت؛ از لحظات پراسترس و رصد لحظه به لحظه اخبار؛ اخباری واقعی و اخباری که به گفته او خنده‌دار بود، مثل خبر فرار اردوغان به ایران یا درخواست پناهندگی از آلمان. مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:

- شب کودتا، اولین خبر را چگونه دریافت کردید؟

وقوع چنین کودتایی را اصلا تصور نمی‌کردیم. آن شب من به همراه چند نفر از دوستان و خانواده‌ام در سواحل دریای اژه در تعطیلات به سر می‌بردیم. برای شام، به یک روستای کوچکی رفتیم و زمانی که در یک رستوران مشغول خوردن شام بودیم، چنین خبری را شنیدیم. یکباره اس ام اس‌ها شروع شد. نگران شدیم. ساعت‌ها از طریق تلویزیون، تلفن و اینترنت اخبار را پیگیری می‌کردیم. پس از چند ساعت اضطراب و نگرانی، سرازیر شدن مردم به خیابان‌ها در واکنش به کودتا و اظهارات رئیس جمهور چون آب بر روی آتش برای ما آرامش بخش بود. همه دریافتیم که این کودتا نافرجام خواهد بود. به همین دلیل سفر را نیمه رها کرده و سریعا به کار خود بازگشتیم.

- شب 15 ژوئیه بر مردم ترکیه چه گذشت؟

کودتا نشان داد که عوامل فتح‌الله گولن تا چه حد در درون سیستم‌ حکومتی ترکیه نفوذ کرده‌اند اما در کنار تمام اتفاقات ناگوار، یکی از مسائل خشنود کننده این است که ملت ترکیه در آن شب از حکومت، اصول دموکراتیک کشور و مجلس دفاع کرد. این اتفاق برای ما بسیار مهم است. هم چنین این نکته بسیار حائز اهمیت است که تمام گروه‌ها و احزاب سیاسی با وجود همه اختلاف نظرها، با کنار گذاشتن این اختلافات در برابر این کودتا موضع یکسان و مشترکی اتخاذ کردند.

- پس از انتشار اولین اخبار مبنی بر وقوع کودتا در 15 ژوئیه اخباری مبنی بر پناهندگی سیاسی اردوغان در آلمان و حتی فرار وی به ایران مطرح شد، این اخبار صحت داشتند؟

در چنین دورانی بازار شایعه پراکنی‌ها داغ است، چنین شایعه‌هایی واقعیت نداشت.

- با توجه به درخواست رسمی ترکیه از جمله رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از آمریکا مبنی بر استرداد فتح‌الله گولن تا چه حد به تحقق این درخواست امیدوار هستید؟

هرگونه نگاه بدبینانه و پیش داوری در این زمینه پیش از اعلام تصمیم نهایی آمریکا درست نیست. ما درباره مستندات خود که به آمریکا ارائه کرده‌ایم مطمئن هستیم. ارائه این مستندات هنوز هم ادامه دارد. انتظار ما این است که بر اساس روابط دیرینه خود با این کشور، واشنگتن این درخواست ما را برآورده کند. در آینده نزدیک همگی خواهیم دیدکه رفتار واشنگتن به چه شکل خواهد بود.

- اگر آمریکا درخواست استرداد گولن را رد کند، آیا روابط دو کشور تا مرز قطع مناسبات آسیب خواهد دید؟

اگر چنین اتفاقی رخ دهد، مشکلات جدی در روابط دو کشور اتفاق خواهد افتاد. حمایت و پشتیبانی از یک فردی که علیه دموکراسی، دولت و مجلس یک کشور دیگر به پاخاسته و دست به اسلحه برده، برای ترکیه غیر قابل قبول است. همانطور که می‌دانید یکی از زمینه‌های همکاری میان ترکیه و آمریکا در مساله مبارزه با تروریسم به خصوص علیه داعش است. ما نمی‌خواهیم که صدمه‌ای به این روابط وارد شود. اما اگر مساله‌ای در روند استرداد گولن به ترکیه به وجود آید، به طور حتم در حوزه‌های همکاری میان دو کشور مشکلاتی به وجود خواهد آمد.

- آیا در این کودتای نافرجام کشوری دست داشته است؟

در این باره ادعاها، اخبار و اطلاعاتی وجود دارد؛ ما در این باره با خونسردی و بدون هرگونه شتابزدگی رفتار می‌کنیم، که این رفتار، شایسته یک دولت منتخب است. به طور کلی پس از وقوع کودتا برخی کشورها از جمله ایران با اتخاذ موضع روشن، حمایت خود را از دولت ترکیه نشان دادند اما برخی دیگر چندان موضع روشنی اتخاذ نکردند.

- این کودتا چه تاثیری بر منطقه داشته است؟

همانگونه که می‌گوییم در هر کاری خیری وجود دارد ما امیدواریم که این کودتای نافرجام باعث اتحاد و همبستگی بیشتر و تقویت دموکراسی چه در ترکیه و چه در منطقه شود. همچین براین باوریم که مقاومت مردم در برابر کودتا باعث خواهد شد که افرادی که به دنبال انجام کودتا در کشورهای مختلف هستند با در نظر گرفتن مردم، به این کار دست نزنند، این کودتا نوعی بازدارندگی در برابر این افراد است. همچنین این کودتا باعث نزدیکی ترکیه به برخی کشورها شده است. در همین راستا می‌توان به روسیه اشاره کرد. همانطور که می‌دانید از سرگیری روابط با روسیه پیش از وقوع کودتا شروع شده بود اما پس از این اتفاق با اعلام موضع صریح از سوی مسکو روابط میان دو کشور تقویت شد.

- مواضع اعراب در برابر این کودتای نافرجام را چگونه دیدید؟

پس از وقوع کودتا ادعاهای بسیاری مطرح شد. برخی رسانه‌ها اعلام کردند بعضی از کشورهای عربی از کودتا حمایت می‌کنند. اما دولت آنکارا بدون وجود هیچ گونه سند محکم و موثقی هیچ کشوری را محکوم نمی‌کند. همچنین مقامات عربستان سعودی و قطر با گفت‌وگو با مقامات ترکیه، حمایت خود را از دولت ترکیه اعلام کردند. همچنین چند روز گذشته، دو ژنرال ترکیه‌ای مظنون به مشارکت در کودتا در دوبی توسط مقامات امارات متحده عربی بازداشت شدند. در یونان نیز 8 نفر مظنون بازداشت شده‌اند که ترکیه خواهان استرداد آنها است که روند رسیدگی درباره پرونده این 8 نفر در یونان در حال انجام است. دولت یونان نیز مساله استرداد را بررسی می‌کند.

- یکی از مسائل قابل توجه پس از وقوع کودتا در سیاست داخلی ترکیه، نشست رهبران احزاب اپوزیسیون با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در دفتر ریاست جمهوری این کشور بود که این نشست در تاریخ ترکیه بی‌سابقه بود، آیا این نشان از همبستگی سیاسی در ترکیه دارد؟

برای اولین بار کمال قلیچداراوغلو، رهبرحزب مردم جمهوری خواه و دولت باغچلی، رهبر حزب جنبش ملی گرا به دفتر ریاست جمهوری به ریاست اردوغان رفتند. هر دو طرف اعلام کردند که این دیدار سازنده بوده است. فضای سیاسی در کشور تلطیف شده است. فضای وحدت و یکپارچگی پررنگ‌تر شده است که این مساله به نفع کشور و ملت است.

- آیا این دیدارها به معنای پایان انتقادهای حزب مردم جمهوری خواه به عنوان بزرگ‌ترین حزب اپوزیسیون است؟

نباید این تلقی را داشت که تلطیف فضای سیاسی کشور به عنوان پایان انتقادها است. در سیاست وجود اختلاف دیدگاه‌ها کاملا طبیعی است. به همین دلیل احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی در کشور وجود دارند، نکته مهم تفاهم در اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین مسائل کشور است.

- یکی از سوالات مطرح شده درباره این نشست عدم حضور حزب دموکراتیک خلق‌ طرفدار کردها بود، این اتفاق در حالی رخ داد که صلاح‌الدین دمیرتاش، از رهبران حزب به هنگام وقوع کودتا حمایت خود را از دولت ترکیه اعلام کرد. ارزیابی شما در این باره چیست؟

این تصمیم را رئیس جمهور کشورمان براساس ملاحظات خود اتخاذ کرده است. اما این تصمیم همیشگی نیست، ممکن است در نشست‌های بعدی این حزب حضور داشته باشد. در همین راستا رئیس جمهوری کشورمان اعلام کرد که از انجام گفت‌وگو با حزب دموکراتیک خلق استقبال می‌کند. یکی از مسائل مطرح شده مواضع نامشخص حزب دموکراتیک خلق درباره پ ک ک است. این گروه تروریستی است و به ترکیه ضررهای بسیاری وارد کرده است. اما حزب دموکراتیک خلق درباره این گروه مواضع مبهمی اتخاذ کرده و انتظار می‌رود که این حزب مواضع روشنی داشته باشد.

- چندی قبل صلاح‌الدین دمیرتاش خواستار از سرگیری مذاکرات صلح میان کردها و دولت شد، آیا این امر امکانپذیر است؟

امیدواریم که این مساله از طریق راه‌های دیپلماتیک حل شود. در ترکیه ممکن است براساس فضای به وجود آمده پس از کودتای نافرجام، امیدهایی در این باره ایجاد شده باشد اما در درجه اول برای تحقق این امر باید نیروهای پ ک ک اسلحه‌ها را بر زمین بگذارند. تا زمانی که چنین اتفاقی رخ ندهد، از سرگیری مذاکرات صلح چندان قابل تحقق به نظر نمی‌رسد.

- در برخی تحلیل‌ها گفته می‌شود که پس از کودتای 15 ژوئیه قدرت اردوغان بیشتر شده اما جامعه ترکیه ضعیف‌تر شده است. ارزیابی شما در این باره چیست؟

من چنین تصوری ندارم، پس از این کودتا دموکراسی در ترکیه تقویت خواهد شد، رئیس جمهوری ترکیه یک شخصیت قدرتمند است. پس از این کودتا ملت ترکیه نه تنها از رئیس جمهور منتخب کشورشان حمایت کردند بلکه پشتیبانی خود را از پارلمان یعنی تمام گروههای سیاسی اعلام کردند. همچنین پس از این کودتا بر اهمیت پارلمان تاکید شد. بر همین اساس من اینگونه تحلیل‌ها و گمانه زنی‌ها را مبنی بر اینکه رئیس جمهور ترکیه قدرت را انحصاری‌ خواهد کرد، قبول ندارم.

- این روزها بحث احیای حکم اعدام مطرح شده است، انتقادها و نگرانی‌هایی از سوی سازمان ملل، برخی گروههای حقوق بشری، اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر در این باره مطرح شده است. ارزیابی شما در این باره چیست؟

در شب کودتا اتفاقات خونینی رخ داد. یک شوک بزرگی در میان مردم ترکیه اتفاق افتاد. مردم که چنین تصاویری را مشاهده کردند واکنش نشان دادند و خواستار اعدام عوامل کودتا شدند. این واکنش‌ها به دلیل چنین اتفاقاتی مطرح شد اما باگذشت زمان مشخص نیست که این واکنش‌ها به چه شکل پیش رود. حکم اعدام سال‌هاست که در ترکیه اجرا نمی‌شود. چنین پیشینه‌ای وجود دارد. مساله احیای حکم اعدام تنها اکنون مطرح نشده است بلکه سال گذشته در پرونده تجاوز گروهی نیز مطرح شد. اما در کل احیای حکم اعدام بنابر درخواست مردم بررسی می‌شود، در این راه یک روند قضایی باید طی شده و تغییراتی در قانون اساسی کشور اتفاق افتد، اگر در پارلمان کشور چنین تصمیمی گرفته شود باید همگان به آن احترام بگذارند. اعضای اتحادیه اروپا واکنش‌هایی نشان دادند، آنها بیشتر از آنکه عوامل کودتا را مورد انتقاد قرار دهند، علیه دولت ترکیه در حوادث بعد از کودتا انتقاد کردند. به نظر ما چنین رویکردی اشتباه است و دوستانه نیست. اگر چه احیای حکم اعدام تنها به طور لفظی مطرح شده اما انتقادهای در این باره از سوی این اتحادیه آغاز شده و حتی تهدیدهایی درباره عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را مطرح کردند. این در حالی است که ترکیه سال‌ها تلاش کرده است که که وارد این اتحادیه شود. 53 سال این روند طول کشیده  و هربار اعضای اتحادیه، بهانه‌های مختلفی را مطرح کرده‌اند. با این حال برخی کشورهای دیگر به راحتی وارد این اتحادیه شده‌اند. ما دیگر بهانه‌های اتحادیه اروپا را جدی نمی‌گیریم. در واقع دیگر مردم ترکیه اشتیاق خود را برای پیوستن به این اتحادیه از دست داده‌اند. ما میخواهیم عضو این اتحادیه شویم اما این عضویت نباید به بهای از دست دادن اصول ترکیه باشد. اتحادیه اروپا در برابر ترکیه منصفانه رفتار نمی‌کند.

- یکی از توافقات اخیر میان ترکیه و اتحادیه اروپا درباره پناهجویان بود، آیا این رویکرد اخیر اتحادیه اروپا تاثیری بر این توافق خواهد داشت؟

در حال حاضر این توافق ادامه دارد، امیدواریم که با اتحادیه اروپا دچار مشکلات خاصی نشویم اما این مساله بستگی به رویکرد این اتحادیه دارد. اگر اتحادیه اروپا علیه ترکیه رویکرد خصمانه اتخاذ کند این موضوع بر مسائل دیگر نیز تاثیرگذار خواهد بود.

- درحال حاضر پس از کودتا هزاران نفر در داخل ترکیه از کار خود تعلیق و بازداشت شده یا مورد بازجویی قرار گرفته‌اند. این مساله باعث واکنش‌های بسیاری از سوی اتحادیه اروپا و برخی کشورها شده است، آیا این بازداشتهای گسترده چهره ترکیه را در عرصه بین‌المللی مخدوش نمی‌کند؟

ما بر این باوریم که انتقادات در این باره به حق نیست. ترکیه با یک کودتای خونین مواجهه شد. اکنون این کشور در حال مبارزه با یک گروه سازمان یافته‌ای است که در سیستم‌های حکومتی نفوذ کرده و این مبارزه با جدیت ادامه دارد. بر همین اساس پاکسازی این افراد ادامه دارد. اکنون چهره گروه سازمان یافته فتح‌الله گولن آشکار شده است، به همین دلیل این افراد به شایعه پراکنی‌ها، دروغ پردازی‌ها و خبرسازی‌ها به خصوص درباره شکنجه افراد بازداشت شده و یا گستردگی بازداشت‌ها در داخل ترکیه می‌پردازند. این در حالی است که در قانون اساسی ترکیه درباره شکنجه نابه‌حق افراد، قوانینی گنجانده شده است، این افراد می‌توانند براساس قانون اعتراض خود را اعلام کنند. در حال حاضر  اگرچه بازداشت‌های پس از کودتا ادامه دارد اما برخی از این افراد پس از بازجویی آزاد شده‌اند.

- پیش از وقوع کودتا، اردوغان دو هدف بزرگ مبنی بر تغییر قانون اساسی و تغییر سیستم پارلمانی ترکیه به سیستم ریاست جمهوری را با وجود انتقادات گسترده در داخل و خارج از کشور دنبال می‌کرد، آیا پس از وقوع کودتا این دو هدف کنار گذاشته شده است؟

اکنون ترکیه در دوران حساسی قرار دارد. درحال حاضر اولویت اول برطرف کردن هرگونه تهدید پس از کودتا است. در این راه شناسایی نفوذی‌ها و پاکسازی آنها بسیار مهم است. پس از این اتفاقات این دو هدف پیگیری می‌شوند. ممکن است این دو هدف در آینده دوباره مطرح شوند.

- در برخی رسانه‌ها اخباری منتشر شده است که دولت مصر اعلام کرده که در صورت تمایل فتح‌الله گولن می‌تواند به وی اجازه اقامت بدهد، موضع دولت ترکیه در این باره چیست؟

موضع مصر برای ما تعجب آور نیست. قرار بود پس از وقوع کودتا در سازمان ملل در راستای محکومیت این کودتا یک بیانیه صادر شود که تنها کشور مخالف صدور این بیانیه، مصر بوده است. این مساله نشان داد که آنها در کنار کودتاچیان هستند. دولت مصر برآمده از یک کودتا در این کشور است و توسط آرای مردم انتخاب نشده است.

- پیش از وقوع کودتا، اخباری مبنی بر دیدار محرمانه میان مقام‌های سوریه و ترکیه مطرح شد، آیا این دیدارها واقعیت دارد؟

تا آنجاییکه می‌دانم چنین دیدارهای محرمانه‌ای میان دولت ترکیه با رژیم سوریه‌ انجام نشده است، اگر چنین دیدارهایی انجام می‌شد مقامات ترکیه در این باره اطلاع رسانی می‌کردند. موضع ترکیه در قبال مساله سوریه کاملا مشخص است. کلیدها برای گشایش بحران سوریه معلوم است.

- در پایان، پیش از کودتا مقامات ترکیه صحبت از بهبود روابط حتی با سوریه و مصر می‌کردند، آیا این روند پس از کودتا ادامه خواهد داشت؟

در مساله سوریه ترکیه از ابتدا تلاش‌های خود را انجام داده است. اگر در بحران سوریه راه حلی پیدا شود باید این راه حل مشترک باشد. نه تنها یک کشور بلکه باید همه طرف‌های دخیل یک گام به عقب برداشته و در یک نقطه مشترک بایستند.