مشکلات و چالش های اقتصادی صنعت شیر

یکی از پر چالش ترین موضوعات در حوزه صنایع غذایی و کشاورزی نرخ فرآورده‌های لبنی و شیر خام است. در چند سال گذشته شاهد افزايش قيمت‌ شیر و به تبع آن محصولات لبنی بوده‌ایم که این مسئله در پرتو کاهش قدرت خرید اقشار مختلف جامعه سبب شده تا حضور شیر در سبد خانوار بسیار کمرنگ تر شود. متاسفانه در سال‌های گذشته و با احتمال افزایش قیمت شیر و محصولات لبنی باید منتظر باشیم میزان مصرف آن، بیش از پیش کاهش یابد و سلامت شهروندان را به خطر اندازد. بر اساس آخرین آمارها از هر دو خانم و هر سه مرد بالای 40 سال در کشور، یک نفر به پوکی استخوان مبتلا هستند. پوکی استخوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های موجود در کشور است و در طولانی مدت سبب از کار افتادگی فرد می شود، ضمن اینکه نمودار سن مردم ایران رو به افزایش و پیری است که با تغذیه مناسب و به اندازه لبنیات قابل کنترل است و حذف بسیاری از مواد غذایی از جمله لبنیات می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان  را افزایش دهد.
گرانی فرآورده‌های لبنی تابع قیمت موارد ديگر نیز هست. قیمت ظروف و حمل و نقل و در نهايت  بهای تمام شده تولید شيرافزایش یافته است و در کنار آن ارزانی محصولی مضر مانند نوشابه باعث می‌شود که مردم آن را جایگزین لبنیات کنند لذا دولت باید فکری جدی برای کاهش قیمت لبنيات کند و محصولات اين بخش را در برنامه غذايی مردم بگنجاند. 

شیر باید به صورت ویژه در سبد مصرفی مردم قرار گیرد و بحث فرهنگی مصرف  روزانه شیر، باید در برنامه دولت باشد. نظارت بر نحوه توزیع و کیفیت شیرهای مصرفی در مدارس هم از مهم‌ترین مباحثی است که وزارت بهداشت باید آن را با جدیت دنبال کند، مصرف شیر نوعی سرمایه گذاری برای سلامتی جامعه است. سال 89 با آغاز طرح هدفمند سازی يارانه ها با کاهش ارزش پول ملی همراه شد و به تبع آن طی 3‌الی 4سال قدرت خرید مردم کاهش یافت و این امر بر روی بسیاری از مصارف آنان از جمله لبنیات در سبد غذایی خانوار تاثیر داشت و بعد از آن نيز از سال 90 تاکنون رشد چندانی در مصرف سرانه لبنیات اتفاق نیفتاده است و در همان مصرف سرانه قبلی (حدود 85 کیلوگرم) متوقف هستیم.  

 حمایت از تولیدکنندگان و فرهنگ‌سازی توأمان

در اين بین تنها قدرت خريد مطرح نیست، متأسفانه با بروز مشکلات اقتصادی اولین محصولی که از سبد کالایی حذف می شود، شیر است در حالی که  نوشابه با تمام مضراتش همچنان جايگاه خود را در خريد مردم از دست نداده است. بخش لبنیات کشور نتوانسته  تغییر و تحول فکری و اطلاع‌رسانی کافی در خصوص ضرورت مصرف فرآورده‌های لبنی داشته باشد و تا زمانی که به شکل مستمر ارجحیت محصولات غذایی مختلف را در مقایسه با هم توضیح ندهیم ، تمایل جوانان به مصرف کالاهای غذایی دیگر، سوق پیدا می‌کند.  برای گسترش مصرف شیر نیازمند حمایت از تولیدکنندگان و فرهنگ سازی به صورت همزمان هستیم. در صورت حمایت از تولیدکنندگان دامی و فرهنگ سازی برای ترغیب مردم به مصرف شیر و مواد لبنی قطعا شاهد افزایش میزان مصرف مردم و به تبع آن افزایش سطح سلامتی جامعه خواهیم بود. در کشورهای اروپایی، بیش از 300 لیتر شیر و لبنیات مصرف می کنند که در این زمینه کشور ما در تلاش است تا با برنامه ریزی های لازم، مصرف شیر در سبد غذایی هر خانواده به 160 کیلوگرم در سال افزایش پیدا کند. اين درحالي‌است که باکری، دبیرانجمن صنایع لبنی اظهار کرده بود در برنامه ششم توسعه میزان مصرف سرانه لبنیات باید تا 170 کیلوگرم افزایش یابد و در سند چشم انداز 1404 میزان 225 کیلوگرم هدف قرار گرفته است.

 مشکلات و چالش های اين صنعت

در گرانی لبنيات نبايد تنها کارخانجات را مقصر بدانيم. در این میان بخشی هزینه حمل سراسری مصوب سازمان حمایت ، هزینه توزیع خرده‌فروشی و هزینه عمده فروشی و بخشی هم سهم وزارت اقتصاد  و سازمان امور مالیاتی کشور است اما در حال حاضر مصرف کننده به خطا این دید را دارد که گرانی محصولات برعهده کارخانجات است.

متاسفانه یارانه شیر به عنوان محصولی مهم در حفظ سلامت افراد هر روز بین بخش‌های مختلف جابه جا می شود به طوری که دامداران مدتی مجبور به فروش شیر خام خود به کمتر ازقیمت مصوب بودند، در شرايطی نیز با افزایش قیمت شیر خام اجازه افزایش نرخ محصولات به کار خانه‎ها داده نمی شد، از طرفی بنا بود وزارت بهداشت در راستای کمک به بهداشت عمومی در سال 94 بخشی از بودجه سلامت را به مصرف شیر اختصاص دهد که این اتفاق هم رخ نداد و وزارت جهاد کشاورزی نیز که یارانه جدیدی برای پرداخت مابه التفاوت نرخ شیر خام دامداران را ندارد به خرید تضمینی و تامین منابع از طریق صادرات شیر خشک روی آورد. وزارت جهاد کشاورزی تصمیم گرفت تا شیر خام دامداران را به طور تضمينی خريداری کند و اين راه حلی کوتاه مدت برای افزایش بهای خرید شیر خام دامداران و کاهش هزینه‌های دولت در پرداخت یارانه به شیر بود. این در حالي‌است که برای تامین منابع مالی خرید تضمینی شیر خام، بايد رقم سنگینی را  متحمل می شد که در ادامه راه بودجه برای آن، بخشی در نظر گرفته نشد. در اين بين صنایع لبنی افزایش قیمت خرید شیر خام را بدون افزایش نرخ فرآورده‌های لبنی نپذيرفتند و بدون مصوبه سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اقدام به افزایش قیمت محصولات خود کردند. دولت نيز دستور افزایش قیمت شیر خام  برای حمایت از دامداران را داد اما این مصوبه به دلیل نداشتن اهرم اجرایی به سرانجام نرسيد.اين گونه است که می‌بينیم چالش میان دامداران، صنایع لبنی و دولت در این سال تمامی نداشت.

در چالش بين دامداران و صنايع لبني بر سر قيمت فروش شير خام دولت باید واکنش ديگری نشان می‌داد. دولت با آنكه يكي از اهرم های اصلی است اما تنها به عنوان ناظر عمل می کند و به شيوه دستوری قيمت تعيين می کند و اين مسئله را مدنظر قرار نمی دهد که بازار كشش چنين قيمتي را براي صنايع ندارد. 

در سالی که گذشت مشکلات زيادی سر راه توليدکنندگان اين بخش بوده است.  به علت افزایش قیمت دستمزد و حامل‌های انرژی، قیمت تمام شده محصولات افزایش يافت و همین امر موجب شد تا قیمت تمام شده شیر افزایش داشته و تولید برای کارخانجات به صرفه نباشد.

در این میان، تورم نيز از چالش‌های صنعت لبنیات کشور بود. افزایش مستمر بهای تمام شده اقلام تشکیل‌دهنده فرآورده‌های لبنی از یکسو و  عدم رشد متناسب درآمد خانوار از سوی دیگر ،  نهایتا به کاهش مصرف سرانه سالانه لبنیات در جامعه منتهی شده است.  افزایش مداوم بهای تمام شده از یکسو و از دست رفتن مزیت نسبی قیمت‌های صادراتی و نهایتا از دست دادن بازارهای هدف صادراتی از ديگر چالش‌های اين بخش است.  در همين راستا به علت اینکه قیمت تمام شده شیر در داخل کشور نسبت به فروش آن در خارج بیشتر شد توان صادراتی آن هم کاهش يافت و همین امر سبب شد بخشی از بازار کشورهایی همچون عراق را از دست داده و کشوری مثل ترکیه این بازار را در دست بگیرد. اگر صادرات انجام نشود، شیر مازاد بیشتری در بازار یافت خواهد شد که این به صلاح دامداری‌های کشور هم نیست. 

عدم توانایی در ایجاد رابطه برد - برد با ديگر توليدکنندگان و گسترش رابطه تنش‌زا بین صنایع لبنی و بنگاه‌های تولیدی شیر خام و دامداری‌ها، توسعه رابطه تنش‌زا میان صنایع لبنی و مصرف‌کنندگان و توسعه ارتباط تنش‌زا میان صنایع لبنی نيز تاثیر بسزايي در اين بخش داشته است.  
به اضافه اينکه بازار شیر و مواد لبنی با توجه به مسائلی از قبيل استفاده از روغن پالم همراه شد که همین امر نوعی بی‌اعتمادی در مردم نسبت به مواد لبنی ایجاد کرد. ادامه این روند و عدم توجه به تولیدکنندگان موجب ورشکستگی کارخانجات تولید شیر و مواد لبنی می‌شود.

 مسئولان به فکر چاره باشند
مسئولان وزارت جهادکشاورزی باید ریشه یابی کنند علت اینکه قیمت تمام شده شیرخام در ایران بالا است، چیست؟ نباید اجازه داد قیمت تمام شده یک کالا به هر جایی که خواست برسد و بعد آن را به مصرف کننده تحمیل کنیم. بهتر است مشکلات ریشه یابی شوند و برهمین اساس برای آنها راه حل پیدا کنیم. پرداخت یارانه سبب می‌شود مصرف‌کنندگان قادر به مصرف باشند، ضمن اینکه این کار تا جایی که مصرف کننده داخلی بتواند توازنی بین درآمد و هزینه‌های خود ایجاد کند، ادامه یابد. هزینه تولید مواد لبنی به دلیل افزایش قیمت در بخش‌های مختلف چرخه تولید باید در قیمت نهایی شیر و مواد لبنی به دقت مورد بررسی قرار گیرد. گرچه نباید قیمت‌ها را بدون هماهنگی و مصوبه افزایش داد ولی در حال حاضر با کاهش ۳۰ درصدی مردم به بازار مواد لبنی مواجهیم و از سوی‌دیگر نیز بالا رفتن قیمت هزینه‌ها، کارخانجات را با مشکل مواجه کرده است.

بازار این روزهای شیر و مواد لبنی هم در بخش تولید و هم مصرف دچار التهابات فراوانی است عدم به صرفه بودن تولید توسط کارخانجات و از سوی دیگر عدم استقبال خریداران موجب شده تا هر دو طرف بازار تولید و خرید دچار مشکل شوند به طوری که تولید کنندگان در آستانه ورشکستگی و خریداران نیز رویگردان از این ماده غذایی تأثیرگذار در سلامت باشند.

قانون