واقعیت‌ رویارویی ترکیه و روسیه

ظن غالب این است که درگیری اخیر هوایی بین جمهوری ترکیه و روسیه شرایط سوریه را پیچیده‌تر و بغرنج‌تر کند اما به رویارویی نظامی‌ آنکارا و مسکو منجر نخواهد شد، زیرا این رویارویی به نفع هیچ‌یک از دو کشور نیست.

ترکیه در واقع با هدف قرار دادن جنگنده روسی بیش از هر چیز دیگری یک هدف خاص را دنبال می‌کرد و آن جلب حمایت ناتو برای تغییر وضعیت در سوریه است. زیرا مقام‌های آنکارا در روز‌های اخیر شاهد نزدیک شدن مواضع غرب بویژه امریکا و فرانسه به مواضع روسیه در قبال سوریه بودند. بلوک غرب و در رأس آن امریکا در سه مورد باقی ماندن اسد در قدرت، تشکیل دولت ائتلافی با حضور اسد و مخالفان معتدل دمشق با هدف حفظ ساختار قدرت و همکاری برای از بین بردن داعش با روسیه هم نظر شده‌اند. اما شرایط و توافق‌های احتمالی انجام شده به هیچ عنوان مطلوب ترکیه نیست.

از سوی دیگر، حملات هوایی مکرر روسیه به مواضع داعش در سوریه روند صادرات نفت توسط داعش به ترکیه را دچار اختلال کرده و آنکارا منافع اقتصادی خود را هم به این ترتیب از دست‌داده است. در حالی که در گذشته با قیمت‌های بسیار ارزان نیاز نفتی خود را براساس معاملاتی که با داعش داشت، تأمین می‌کرد. بنابراین مقام‌های آنکارا خطر حمله به جنگنده روسی را به‌جان خریدند تا بتوانند معادلات کنونی را تا حدی برهم بزنند. اما در این مسیر موفق نخواهند شد، زیرا روسیه نه تنها پس از سرنگونی جنگنده‌اش، از شدت حملات خود به مواضع داعش نکاسته بلکه مصمم‌تر از گذشته در این زمینه اقدام می‌کند. ناتو نیز که ترکیه به آن امید بسته بود، آمادگی رویارویی با روسیه را ندارد و به همین دلیل خواهان خویشتنداری طرفین شده است. با‌وجود این، بحران ترکیه و روسیه به نظر می‌رسد موقتی باشد و مقام‌های مسکو به تنبیه سیاسی و امنیتی ترکیه بسنده کنند. ممکن است روسیه از گروه‌های مخالف دولت ترکیه حمایت کند یا روابط دیپلماتیک خود را کاهش دهد اما با توجه به شرایط اقتصادی که در روسیه پس از بحران اوکراین حاکم شده امکان اینکه مسکو از حربه تحریم گازی ترکیه استفاده کند و وارد جنگ اقتصادی با این کشور شود نیز بسیار ضعیف است.

البته نباید از این مسأله نیز غافل ماند که  سقوط جنگنده روسیه می‌تواند بر مسیر حل بحران سوریه تأثیر بگذارد. با تحولات جدید به نظر می‌رسد روند اوضاع به گونه‌ای پیش برود که شرایط پیچیده‌تر شود و حداقل تا دو، سه سال آینده چشم انداز روشنی برای همکاری این کشور تصور نمی‌شود. برای ارزیابی دقیق از آینده روابط دو کشور باید منتظر به نتیجه رسیدن طرح‌ها برای برگزاری انتخابات آزاد در سوریه ماند و لازمه برگزاری انتخابات آزاد نیز برقراری ثبات و امنیت و از بین رفتن گروه‌های تروریستی است.

*کارشناس ارشد مسائل اوراسیا / ایران