یخ روابط روسیه و آمریکا در وین شکست؟!

احمد وخشیته در نشریه «مثلث» نوشت:

تنها دو روز از دیدار باراک اوباما و ولادمیر پوتین در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد نگذشته بود که جنگنده های «سوخو۲۴ام»، «سوخو ۲۵ اس.ام» و «سوخو۳۴» روسیه سی ام سپتامبر (هشتم مهر) مواضع داعش در سوریه را مورد حمله قرار دادند تا نشان دهند مسکو در مورد سوریه عزمش را جزم کرده و کوتاه نخواهد آمد. به گزارش شبکه تلویزیونی سی.ان.ان، محور گفتگوی روسای جمهور ایالات متحده آمریکا و فدراسیون روسیه که پس از دو سال به طور رسمی با یکدیگر دیدار کردند، موضوع سوریه بوده است و می توان تلقی کرد در آن دیدار چراغ سبز کاخ سفید به کرملین برای حمله به سوریه نشان داده شده است. 

تنها ۲۵ روز پس از دیدار دو رئیس جمهور، وزرای خارجه آنها البته به همراه وزرای خارجه عربستان سعودی و ترکیه (دو کشور پشتیبان گروه های تروریستی ضد دولت سوریه) در پایتخت اتریش گرد آمدند تا مذاکرات چهارجانبه وین را شکل دهند؛ نشستی که گویا پس از پایان با ناکامی محور عربستان ـ ترکیه و دعوت از جمهوری اسلامی ایران رو به رو بود. نگارنده در این یادداشت درصدد است ابتدا تحرکات روسیه میان دیدار دو رئیس جمهور تا نشست وین را بررسی نماید و پس از آن به جایگاه کشورهای موثر در مذاکرات برای ایجاد امنیت در سوریه بپردازد و در انتها اشاره ای به روند نشست های آتی و نتایج احتمالی پیش رو داشته باشد.

اگرچه تفاوت در منافع طی سال های گذشته سبب شد روابط مسکو ـ واشنگتن تیره شود و این تیرگی تا بدان جا پیش رفت که روسای جمهور این دو بازیگر مهم در نظام بین الملل به مدت دو سال با یکدیگر دیدار نکردند، اما روس ها بازی جدیدی را پیش گرفتند؛ بازی که در راستای استراتژی و منافع ملی آنها در خاورمیانه است. رئیس جمهور روسیه برای اولین بار برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرد تا پس از دو سال دستان همتای آمریکایی خود را بار دیگر بفشارد و از مبارزه با داعش در سوریه سخن بگوید.

آمریکا و روسیه که بیش از چهار سال و نیم درباره موضوع سوریه با یکدیگر اختلاف داشتند، حال به یکباره در رابطه با مشارکت روسیه در عملیات نظامی علیه داعش به گفتگو و مذاکره و می نشینند. اگرچه مشخص نیست به موجب این مذاکره چه امتیازهایی داده و گرفته شده است که روسیه تنها دو روز پس از این گفتگو حملات هوایی خود به داعش را آغاز کرد؛ حملات هوایی که به ادعای مخالفان، نه تنها داعش بلکه تمامی نیروهای مخالف دولت بشار اسد هدف قرار گرفته اند.

روس ها طی ماه اخیر تلاش داشته اند به طرف های مقابل خود نشان دهند بر مواضع خود نسبت به سوریه بسیار مصمم هستند و نه تنها با جنگنده هایشان در آسمان سوریه داعش و النصره را هدف قرار می دهند بلکه می توانند بشار اسد را برای دیدار با پوتین در آسمان ناامن سوریه جا به جا کنند؛ تا بدان جا که اولین سفر رسمی بشار از زمان جنک داخلی (۲۰۱۱) تا کنون به خارج از کشور را رقم بزنند.

از سوی دیگر این پیغام را می دهند که پشتیبانی کرملین از رئیس جمهور روسیه به قدری جدی است که چند روز پیش از نشست ژنو پوتین با همتای خود به طور مستقیم دیدار و گفتگو می کند.

تنها ۲۴ روز پس از دست دادن پوتین و اوباما وزرای خارجه روسیه، آمریکا، ترکیه و عربستان در وین گرد هم آمدند تا در رابطه با بحران سوریه گفتگو نمایند و راه حلی برای پایان دادن به آن بیابند. گروهی که به گفته وزیر خارجه روسیه کوچک است و توان مذاکره ندارد.

لاوروف که سه روز پیشتر با رئیس جمهور سوریه دیدار داشته است بر حضور ایران و مصر در نشست های آتی تاکید می کند. از همین رو گفته می شود از ایران برای شرکت در دوره تازه گفت و گوهای صلح سوریه که پنج شنبه این هفته (۲۹ اکتبر) برگزار می شود دعوت به عمل آمده است. 

از سوی دیگر جان کری این نشست را سازنده می داند و در پایان به خبرنگاران می گوید در این دیدار طرح های جدیدی مطرح شد. اما نکته قابل تامل آنجاست که در شرایط فعلی ترکیه و عربستان از قدرت کافی برای ارائه پیشنهاد برخوردار نیستند و بعید به نظر می  رسد بتوانند آراء خود را بر کرسی بنشانند.

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پس ار انقلاب اسلامی ایران همواره درصدد رقابت با تهران بوده اند و این رقابت طی دهه گذشته بسیار شدت یافت و به نظر می رسد طی سالیان اخیر گاه  از رقابت به دشمنی گذار کرد تا بدان جا که با حمایت از گروه های تروریستی به ویژه داعش و النصره درصدد هستند حیاط خلوت ایران را مورد تهدید قرار دهند.  

اما پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران با ۵+۱ و پیروزی دیپلماسی جدید ایران تحلیلگران روابط بین الملل و به ویژه مسائل خاورمیانه به خوبی می دانستند پرونده بعدی که می بایست حل شود، بحران سوریه است. تا پیش از این تهران و غرب به علت تقابل در پرونده هسته ای روابط بسیار سردی با یکدیگر داشتند و وجود گروه های تروریستی در حیاط خلوت ایران با حمایت غرب، دور از ذهن نبود. اما با تصویب برجام در شورای امنیت سازمان ملل روندی نو در منطقه شکل گرفت؛ روندی که در تقابل با افراطی گرایی و خشونت در منطقه می باشد. 

 از این روست که کشورهای رقیب (عربستان سعودی، قطر و ترکیه) به شدت احساس خطر می کنند و به خوبی می دانند با حل بحران سوریه (در راستای پیشنهادات ایران) پس از تصویب برجام، تهران کشوری قدرتمندتر از قبل در منطقه خواهد شد.

از سوی دیگر مسکو نیز چندین ملاحظه اساسی در این مورد دارد. روسیه در مذاکرات هسته ای ایران اگرچه همواره راغب بود محور گفتگوها باشد، اما با آغاز گفتگوی مستقیم میان تهران و واشنگتن عملا این فرصت از روسیه گرفته شد و ایالات متحده به عنوان محور گفتگو با جمهوری اسلامی ایران به شمار آمد که بی میلی لاوروف برای شرکت در جلسات پایانی و عدم شرکت وی در عکس یادگاری پایان مذاکرات موید این گفته می باشد.

از سوی دیگر مسکو و تهران متحد جدی یکدیگر در سوریه به شمار می آیند. روس ها اگر چه در ابتدا مواضع نرم تری داشتند و خط قرمزشان باقی ماندن بشار اسد نبود اما اندک اندک دانستند اگر بخواهند با تساهل و تسامح برخورد کنند همانند لیبی سرشان کلاه خواهد رفت؛ آنها نیز اکنون با پیشنهاد ایران موافق هستند؛ بدان معنا که مردم سوریه خودشان تصمیم بگیرند.

روس ها همچنین در تقابلشان با غرب در آمریکا دریافتند اگر آرام باشند٬ به همان راحتی که اوکراین را از دست دادند ممکن است سوریه را نیز از دست دهند. همه این عوامل سبب می شود روسیه برای حفظ پایگاه نظامی و پرستیژ خود در نظام بین الملل نیز بکوشد تا نقش کلیدی و محوری در حل بحران سوریه داشته باشد. موضوعی که برخی تحلیلگران معتقدند این امتیاز را روس ها در حاشیه مذاکرات هسته ای ایران از رقیب غربی خود گرفته اند.

اکنون پس از چهار سال و نیم ایالات متحده نیز بر سر میز مذاکره می نشیند تا با خطر افراطی گرایی به نام داعش تقابل کند. البته به نظر می رسد این تقابل و ایجاد صلح نسبی است چرا که واشنگتن مطابق سند ۲۰۳۰ به دنبال آن است تا منطقه سوریه و عراق را آرام نگاه دارد اما آرامشی به سبک آتش زیر خاکستر که هر گاه نیاز بود شعله های آن کشورهای هدف را با دشواری مواجه سازد.

در انتها به نظر می رسد عربستان سعودی، قطر و ترکیه که همواره طی چهارسال و نیم گذشته از گروه های مخالف اسد از جمله تروریست ها حمایت کرده اند، پاشنه آشیل این گفتگوها هستند؛ پاشنه آشیلی که بیشترین آسیب آن به مردم بی پناه سوریه وارد می شود.